از زمان تصویب برجام و صدور قطعنامه 2231 با تایید 5 عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد، صورت مسئله ای به نام نحوه مواجهه دولت بعدی ایالات متحده آمریکا با برجام به شکل متناوب مطرح شده است. بحث مهم در این باره این است که شاید دولت بعدی آمریکا برجام را لغو کند و خود را متعهد به آن نداند. در این میان مواضع نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از جمله دونالد ترامپ، تد کروز و مارک روبیو از حزب جمهوریخواه این روند را تشدید می کرد. آیا به راستی رئیس جمهور بعدی ایالات متحده آمریکا قادر خواهد بود برجام را لغو کند؟
در نخستین روز برگزاری کنوانسیون ملی حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا در کولیولند، سند رسمی سیاست‌گذاری جمهوریخواهان تصویب شد. سند «سیاست اعلام‌شده حزب جمهوریخواه 2016»، توافق هسته‌ای بین ایران و گروه 1+5 موسوم به «برجام» را «توافقی شخصی بین رئیس‌جمهور آمریکا و شریکان مذاکره‌کننده‌اش» خوانده و اجرای آن را برای رئیس‌جمهور بعدی این کشور غیرالزام‌آور دانست.
در بخش دیگری از این سند در خصوص برجام آمده است:
"ما، توافق دولت با ایران برای برداشتن تحریم‌های بین‌المللی و روانه کردن صدها میلیارد دلار پول به سمت ایران را توافقی شخصی بین رئیس‌جمهور و شریکان شخصی‌اش دانسته و آن را برای رئیس‌جمهور بعدی غیرالزام‌آور می‌دانیم. «برجام» بدون به دست آوردن تأیید دو سوم سنا، الزامات مربوط به معاهده را ندارد."
در این سند تاکید شده است که رئیس جمهور بعدی ایالات متحده آمریکا الزامی به اجرای برجام نخواهد داشت. با این حال سوال اصلی اینجاست که آیا آنچه این سند اعلام می کند، می تواند مبنای فراموش سازی برجام و یا حتی لغو برجام توسط دولت بعدی آمریکا- به فرض این که این دولت از جمهوری خواهان باشد-، قرار گیرد؟ پاسخ این سوال منفی است!
واقعیت امر این است که برجام توافقی میان ایران و اعضای 1+5 است و در صورت فراموش سازی آن توسط دولت بعدی آمریکا، نقض عهد صورت گرفته و این کار تفاوتی با لغو نخواهد داشت. در این صورت جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر توافقی که بین ایران و سران شش قدرت مهم دنیا صورت گرفته است، از ابزارهای لازم جهت بازگشت به دوران قبل از برجام برخوردار است و این موضوع سبب می شود تا خیلی چیزها به روز اول برگردد و بنابراین برای دولت بعدی آمریکا هزینه زیادی خواهد داد، ضمن این که مخالفت چین و روسیه را نیز برخواهد انگیخت. این موضوعی است که بسیاری از کارشناسان و مسئولان آمریکایی طرفدار برجام بر آن تأکید کرده اند.
چندماه قبل، «اریک گلدستون» سرمقاله نویس نشریه نیویورک تایمز در مقاله ای با عنوان «آزمایش های موشکی ایران و توافقنامه هسته ای» به این پرسش اساسی اشاره می کند که در صورتی که رئیس جمهوری بعدی آمریکا تصمیم به لغو این توافقنامه بگیرد چه خواهد شد و در پاسخ می گوید بطور نظری رئیس جمهوری بعدی آمریکا این آزادی را خواهد داشت تا این توافق را لغو کند اما کارشناسان عدم گسترش سلاح ها و توافقات چند ملیتی معتقدند که لغو این توافقنامه برای آمریکا عواقب پر هزینه ای در بر خواهد داشت و به اعتبار این کشور لطمات سنگینی خواهد زد.
از منظر حقوقی نیز لغو برجام مستلزم تصمیم همه اعضای 1+5 است. بنابراین لغو کامل برجام، خود پروسه حقوقی و سیاسی مفصلی را می طلبد که از اختیار رئیس جمهور بعدی ایالات متحده آمریکا – چه دموکرات و چه جمهوری خواه- خارج است.
پس از این که مذاکرات هسته ای ایران و اعضای 1+5 در تیرماه سال 1394 به جمع بندی اولیه رسید، بسیاری از سناتورهای حزب جمهوریخواه در مسیر عدم تصویب توافق هسته ای در سنا و عدم رسیدن تعداد سناتورها به 34 نفر (تعداد لازم برای استفاده اوباما از حق وتو در مقابل سنا) تلاش زیادی کردند. استدلال سناتورهایی مانند تد کروز، مارک روبیو، مک کین و ...این بود که اگر توافق هسته ای از فیلتر سنا بگذرد، دیگر بازگرداندن توافق و لغو آن در عمل دشوار و غیر ممکن خواهد بود. با این حال در نهایت 42 سناتور با توافق هسته ای موافقت کردند و حتی کار به وتوی اوباما نیز نکشید.
هم اکنون، رئیس جمهور بعدی ایالات متحده آمریکا به عنوان رئیس یکی از دولت های 1+5 قدرت اعلام لغو برجام و توافق مشترکی که میان ایران و اعضای 1+5 امضا شده است را ندارد. با این حال رئیس جمهور بعدی آمریکا این قدرت را به صورت بالقوه داراست که با برجام مخالفت کند. در این صورت، پروسه وضع دوباره تحریم ها علیه ایران از پیچیدگی هایی برخوردار خواهد بود، اما باید فراموش نکرد که جمهوری اسلامی ایران نیز خود را برای هرگونه اقدام هزینه بر رئیس جمهور بعدی آمریکا در قبال برجام آماده کرده است. در این زمینه هبر معظم انقلاب در یکی از سخنرانی های اخیرشان، صریح ترین هشدار را به آمریکائی ها و به ویژه نامزدهای ریاست جمهوری آنان دادند. رهبر انقلاب در دیدار رمضانی مسئولان نظام تاکید کردند: ما برجام را نقض نمی‌کنیم لکن اگر طرف مقابل نقض کند که الان نامزدهای ریاست جمهوری آمریکا دارند تهدید می‌کنند که برجام را پاره می‌کنیم؛ اگر آنها برجام را پاره کردند ما آن را آتش می‌زنیم.
به اعتقاد کارشناسان این هشدار صریح رهبری، سبب شد تا دونالد ترامپ که پیش از این از پاره کردن برجام سخن گفته بود، در مواضع اخیر خود علیه برجام، تجدیدنظر کند. نکته مهم تر این که مواضع ضد و نقیض و در ظاهر متناقض ترامپ در قبال برجام نشان می دهد که وی هنوز به جمع بندی شفافی در این خصوص نرسیده است. ترامپ تا کنون در جریان مبارزات انتخاباتی آمریکا مواضع متفاوتی در قبال برجام از خود نشان داده است :از پاره کردن برجام تا مذاکره دوباره بر سر برجام و حتی پایبندی کلی به برجام.
با این وجود، هرگونه اقدام ایالات متحده آمریکا در قبال برجام از سوی جمهوری اسلامی ایران مورد رصد هوشمندانه قرار دارد، بنابراین در عین این که رئیس جمهور بعدی آمریکا به تنهایی نمی تواند توافق جمعی هسته ای را از بین ببرد، اما باید احتمال هر گونه نقض یک جانبه برجام از سوی رئیس جمهور بعدی آمریکا را مدنظر قرار داد و اقدامات قاطعانه لازم را در مواجهه با این موضوع پیش بینی کرد. در واقع آمریکائی ها سعی خواهند کرد از راه های غیرمستقیم، موادی از برجام را نقض کرده و یا اجازه ندهند تا دستاوردهای آن نصیب ملت ایران شود. در این زمنیه باز هم بیانات رهبر انقلاب گویاست. ایشان در همان دیدار رمضانی مسئولان کشور گفتند: در برجام طرف مقابل وظیفه‌اش رفع تحریم‌ها بوده که برطرف نکرده مسئله‌ی بانک‌ها حل نشده، مسئله‌ی بیمه‌ی نفتکش‌ها در سطح محدودی انجام می‌شود پول‌های نفت و پول‌هایی که در دیگر کشورها داریم به ما داده نمی‌شود.
بنابراین سخن از عدم الزام آور بودن برجام برای رئیس جمهور بعدی آمریکا، یک حرف بی پایه ای است و علیه توافق بین المللی ایران و اعضای 5+1 می باشد، اما دولت کنونی و بعدی آمریکا راه های بالقوه و غیرمستقیم پیچیده ای را علیه برجام و در جهت ناکام گذاشتن دستاوردهای ایران به کار گرفته و خواهند گرفت./