محمد رضا مرادی/ چند سند سیاسی جدید حماس در دوحه منتشر شد؛ سندی که انتشار آن موجی از جنگ رسانه‌ای موافقان و مخالفان را به راه انداخته است. برخی معتقدند که حماس از اصول انقلابی خود عقب‌نشینی کرده و برخی دیگر معتقدند این سند سیاسی تنها یک تغییر تاکتیک است. اما حقیقت ماجرا چیست؟
همزمان با شصت‌ونهمین سالروز تشکیل رژیم اشغالگر قدس، «خالد مشعل» رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) اساسنامه جدیدی را رونمایی کرد؛ اساسنامه‌ای که در 42 بند، سیاست‌های کلی این جنبش را تشریح می‌کند. مهم‌ترین تغییرات این سند نسبت به اساسنامه قبلی این است که در سند جدید نابودی رژیم صهیونیستی به صراحت اعلام نشده، ضمن آنکه تشکیل دولت در مرزهای 1967 پیش‌بینی شده است. برخی‌ها این دو مسئله را عقب‌نشینی بزرگ حماس می‌دانند؛ اما باید توجه داشت که از نظر محتوایی تغییر چندانی در این اساسنامه ایجاد نشده است، بلکه بیشتر تغییر در لحن گفتار مشاهده می‌شود.
طبق بند 20 سند جدید، حماس از هیچ بخشی از سرزمین فلسطین صرف‌نظر نخواهد کرد. حماس هر جایگزین دیگری به جای آزاد کردن کامل فلسطین از دریای مدیترانه تا رود اردن را رد می‌کند، رژیم صهیونیستی را به رسمیت نمی‌شناسد و از هیچ یک از حقوق فلسطینی‌ها نیز چشم نمی‌پوشد. حماس همچنین برپایی دولت مستقل و کامل دارای حاکمیت ارضی فلسطین براساس مرزهای ۱۹۶۷ را به همراه حق بازگشت پناه‌جویان و آوارگان را به خانه‌ای که ازآن بیرون شده‌اند، توافق ملی مشترک قلمداد می‌کند.
حماس همچنان در اساسنامه جدید تأکید کرده که موجودیت اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد و نخواهد شناخت و مرزهای کشور فلسطین را همان مرزهایی می‌داند که پیش از شکل‌گیری اسرائیل در سال ۱۹۴۸ سرزمین فلسطین را تعریف می‌کرد. از این نظر تنها تغییر جزئی که در اساسنامه داده شده، پذیرش تشکیل کشور مستقل فلسطین در محدوده مرزهای پیش از سال ۱۹۶۷، یعنی در کرانه باختری و باریکه غزه است.
در بند یک سند جدید هدف حماس «آزادسازی فلسطین و مبارزه با پروژه صهیونیسم» عنوان شده و در بخش مقدمه آمده است: «مقاومت تا تحقق پروژه آزادسازی، بازگشت آوارگان و تشکیل کشور با حاکمیت کامل به پایتختی قدس ادامه خواهد داشت.» در بند 25 سند جدید به بحث سلاح و مقاومت مسلحانه جنبش حماس اشاره شده و بر ادامه مقاومت تأکید شده است. در مجموع می‌توان گفت که حماس در سند جدید خود تا حدودی راهبرد اصلی خود، یعنی «مقاومت» را حفظ کرده، اما در تاکتیک خود تغییراتی ایجاد کرده است.
واقعیت این است که حماس در پی رهایی از فشارهای شدید بین‌المللی است؛ از این رو سعی کرده است بارِ ایدئولوژیک اساسنامه خود را بسیار کمتر کند و از ادبیات تهاجمی دوری گزیند و با لحن و گفتار نرم‌تری اهداف خود را محقق کند. تلاش برای تشکیل دولت امر تازه‌ای نیست و حماس پیش از این نیز به این مسئله معتقد بود. برخی از منتقدان این سند، حذف بندِ نابودی اسرائیل را انحراف و یک عقب‌نشینی بزرگ می‌دانند. در صورتی که حماس در بندهای مختلف به طور صریح این مسئله را رد کرده و بر مبارزه تا آزادی کامل فلسطین تأکید می‌کند. البته نرم شدن لحن و گفتار حماس در سند جدید می‌تواند خطراتی را برای این جنبش به دنبال داشته باشد؛ بنابراین حماس به طور کامل باید نسبت به این مسئله آگاه باشد؛ چرا که در سند جدید بی‌شک رد پای عربستان، قطر و ترکیه دیده می‌شود و این سه کشور نیز با صهیونیست‌ها روابط پیدا و پنهان فراوانی دارند. به همین دلیل حماس باید نسبت به تله سازش هوشیار باشد که در دام کشورهای سازش‌پذیر با رژیم صهیونیستی گرفتار نشود. اما نمی‌توان در شرایط فعلی تغییرات سند جدید را راهبردی یا عقب‌نشینی دانست؛ چرا که بندهای این سند این مسئله را رد می‌کند. اما کاملاً مشخص است که سند جدید می‌تواند همانند یک شمشیر دولبه باشد که یک لبه آن پیروزی و موفقیت حماس و لبه دیگر آن خروج از محور مقاومت باشد. می‌توان گفت که حماس با انتشار سند جدید خود، از تغییر تاکتیک برای ادامه مبارزه و پیگیری اهداف خود خبر داده است و نمی‌توان این مسئله را چرخش بزرگ نامید.