شروطی که از قطر خواسته شده بسیار سنگین و آمرانه است. این امر حاکی از عزم عربستان برای به زانو درآوردن قطر و تبدیل آن به دولتی است که کاملا پیرو سیاست ها و خواسته های سعودی باشد. اگر قطر به شروط سیزده گانه تن ندهد، دچار انزوای بیشتر خواهد شد و بحران در حوزه خلیج فارس رو به وخامت خواهد نهاد.
با مطرح شدن شروط سیزده گانه عربستان در رابطه با قطر، تنش در مناسبات ریاض و چند کشور عربی با دوحه وارد مرحله حساسی شده است. از جمله شروط سیزده گانه تحریم کنندگان عرب برای از سرگیری روابط با قطر، قطع حمایت از تروریسم، کاهش ارتباط با جمهوری اسلامی ایران، تعطیل کردن شبکه تلویزیونی الجزیره و بستن یک پایگاه نظامی ترکیه در قطر است.
در پیام کشورهای عرب که نماینده کویت به عنوان میانجی، آن را به قطر داده است، مشخصا از گروه های اخوان المسلمین، داعش، القاعده، حزب‌الله لبنان و جبهه فتح الشام به عنوان سازمان های تروریستی مورد نظر نام برده شده است. همچنین از دولت قطر خواسته شده تا تمامی تروریست‌های حاضر در این کشور را تحویل مقامات کشورهای عربی بدهد.
دولت قطر شروط ارائه شده از سوی عربستان و سه کشور دیگر برای لغو تحریم ها را غیر منطقی خوانده و تاکید کرده است مواردی که مطرح شده ربطی به مقابله با تروریسم ندارند و هدف این درخواست ها، اعمال فشار و محدود کردن حاکمیت این کشور است.
دولت قطر 10 روز فرصت دارد تا به خواسته های کشورهای عربی پاسخ دهد. وزارت امور خارجه قطر روز شنبه در بیانیه ای اعلام کرد که در حال مطالعه و بررسی این شروط است تا بتواند پاسخ مناسبی به آن بدهد. پیش از این وزیر خارجه قطر با تاکید بر این که برای آغاز مذاکره، باید تحریم اقتصادی لغو شود گفت: کشورش در سایه فشار، مذاکره نخواهد کرد.
اواسط خرداد ماه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر همراه با مالدیو و دولت یمن به رهبری رییس جمهوری مستعفی، عبد ربه منصور، با متهم کردن دولت قطر به حمایت از ترویسم روابط سیاسی خود را با این کشور قطع کردند.
این کشورها همچنین قطر را هدف تحریم اقتصادی قرار دادند. دولت موریتانی نیز رابطه خود با قطر را قطع کرد و اردن سطح روابط با دوحه را کاهش داده است. در این میان کویت و عمان به نزاعی که عربستان سعودی علیه قطر راه انداخته، نپیوسته اند و کویت به عنوان میانجی وارد شده است.
فهرست شروط سیزده گانه به شکل محرمانه به قطر ارائه شده است، اما گفته می شود این فهرست از طریق مصر به رسانه ها داده شده است. برخی هم قطر را متهم کرده اند که با انتشار این فهرست در رسانه ها می خواهد در روند میانجیگری برای حل بحران مانع ایجاد کند.
از طرفی مسئولان سعودی بارها گفته اند که یکی از دلایل اصلی بروز بحران در روابطشان با قطر این است که این کشور به تعهداتی که سه سال پیش در توافق نامه ریاض داده، عمل نکرده است.
وجود چنین پیمان نامه ای که گویا میان سران دولت‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس به صورت محرمانه منقعد شده، پیشتر مطرح نشده بود و مفاد آن نیز تاکنون مخفی مانده بود، اما اکنون گفته می شود فهرست مطالباتی که امروز به قطر عرضه شده عمدتا همان مفاد توافق نامه ریاض است.
قطع یا کاهش رابطه با جمهوری اسلامی ایران در صدر خواسته های اعراب قرار دارد، اما وزیر خارجه قطر گفته است سطح مناسبات قطر با ایران بیشتر از دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس نیست. حتی کشوری مانند امارات متحده عربی، شریک تجاری اول ایران در حوزه خلیج فارس است و در مقایسه با قطر روابطی بسیار گسترده تر با ایران دارد.
به نظر می رسد فشار اصلی بر قطر در مناسبات با ایران، به حوزه روابط نظامی و اطلاعاتی باز می گردد. در همین رابطه ادعا شده بود عناصر سپاه پاسداران در قطر حضور دارند که یک اتهام کذب بود.
اتهام دیگری که اخیر از سوی دولت لیبی مطرح شده آن است که ایران و قطر در حمایت از داعش با یکدیگر همکاری می کنند(!) بر اساس این اتهام که در اصل از سوی عربستان و مصر طراحی شده و در جهت فرافکنی نقش ریاض در تجهیز و حمایت از تروریسم است، ایران و قطر با کمک سودان، در تجهیز افراد مسلح در لیبی و اعزام آنان به سوریه دست دارند؛ اتهامی که هیچ نشانی از واقعیت ندارد و ادعایی بی اساس است. حمایت از حزب الله لبنان نیز از دیگر اتهامات علیه قطر است که دولت دوحه همه این اتهامات را رد کرده است.
درخواست تعطیلی شبکه الجزیره هم که رسانه برون مرزی و فعال قطر است، در واقع زبان گویای دوحه را قطع نموده و قدرت تاثیرگذاری بر افکار عمومی را از قطر خواهد ستاند.
در مجموع شروطی که از قطر خواسته شده بسیار سنگین و آمرانه است. این امر حاکی از عزم عربستان برای به زانو درآوردن قطر و تبدیل آن به دولتی است که کاملا پیرو سیاست ها و خواسته های سعودی باشد. اگر قطر به شروط سیزده گانه تن ندهد، دچار انزوای بیشتر خواهد شد و بحران در حوزه خلیج فارس رو به وخامت خواهد نهاد.
تنش میان قطر و کشورهای عربی پس از سفر دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا به عربستان سعودی رقم خورد و معلوم بود این امر یک سناریوی حساب شده با هماهنگی واشنگتن بوده است. با این حال آمریکا در تازه ترین موضع گیری خود، بحران کشورهای حاشیه خلیج فارس را یک دعوای خانوادگی توصیف کرده و گفته است که این کشورها باید خود به حل این موضوع بپردازند.
البته مواضع ترامپ، کما کان حاکی از حمایت از عربستان سعودی است. ترامپ با نگاه تجاری، قصد تشدید اختلاف میان قطر و سعودی و ایجاد فضای تنش در منطقه را دارد تا به فروش بیشتر سلاح به دو طرف اقدام کند، اما وزارت امور خارجه آمریکا خواهان لغو تحریم ها شده و به صورت تلویحی از عربستان سعودی و متحدانش انتقاد کرده است.
در سطح جهانی، انگلیس حامی و متحد سنتی قطر محسوب می شود، لذا احتمال دارد در چهارچوب رقابت با آمریکا، حداقل به شکل محدود، از قطر پشتیبانی کند. سازمان ملل متحد هم اخیرا برای حل این بحران اعلام آمادگی کرده است.
در سطح منطقه، تنها حامی جدی قطر، ترکیه است که طی سال های گذشته متحد نزدیک این کشور بوده است. چند روز پس از قطع رابطه کشورهای عرب با قطر، پارلمان ترکیه توافق نامه ایجاد پایگاه نظامی ترکیه در قطر را تصویب کرد. به نظر می رسد در شرایط کنونی آنکارا قصد دارد نیروهای نظامی را که برای شرکت در رزمایش به قطر اعزام کرده، در این کشور نگه دارد. ترکیه با این کار عملا خود را در مقابل عربستان سعودی قرار خواهد داد و معادلات منطقه دچار دگرگونی خواهد شد.
موضع رسمی جمهوری اسلامی درخواست از دو طرف برای حل و فصل اختلافات از طریق مذاکره بوده است. ایران همچنین با انگیزه بشردوستانه، مقادیری مواد غذایی به قطر ارسال داشته و برای کمک به کاهش فشار ناشی از تحریم بر مردم قطر، اعلام آمادگی کرده است.
البته اگر تنش میان قطر و سعودی حل نشود، امکان گرایش قطر به سوی جمهوری اسلامی ایران وجود دارد و در کنار ترکیه، می توان ظهور صف بندی های جدیدی را در محور مقاومت پیش بینی کرد.
دورنمای نزاع اعراب با قطر چندان روشن نیست، اما حداقل سه احتمال قابل تصور است:
1) مقاومت قطر در برابر شروط سیزده گانه اعراب و تداوم و تشدید تنش ها تا حد رویارویی نظامی که در این صورت پای بازیگران منطقه ای و بین المللی نیز به حوزه خلیج فارس باز شده و منطقه دچار آشوب و ناآرامی و چه بسا جنگ خواهد شد.
2) تسلیم قطر در برابر خواسته های اعراب که در این صورت عربستان سعودی یک گام بزرگ در جهت تثبیت قدرت خود در حوزه خلیج فارس برداشته و سیاست های منطقه ای خود را خصوصا علیه محور مقاومت، با اقتدار و اعتماد به نفس بیشتری به پیش خواهد برد.
3) توافق مرضی الطرفین با میانجی گری های منطقه ای یا بین المللی و بازگشت معادلات به دوره پیش از تنش که البته در چنین وضعیتی، قطر جدید، قدرت و نفوذ سابق را نخواهد داشت و ناچار به دادن امتیازات قابل توجهی به شرکای عرب خود خواهد شد./