همه پرسی 25 سپتامبر لزوما و به سرعت، به تشکیل کشور مستقل کُردی منجر نخواهد شد.مشکلات اقتصادی و محصور بودن اقلیم کردستان در میان سه کشور مخالف استقلال، آینده بسیار سختی را پیش روی کردها قرار داده است و البته مسعود بارزانی با آگاهی از این مشکلات، تنها به دنبال کسب وجه و قهرمان بازی است که تأثیری در حل مشکلات مردم اقلیم کردستان ندارد
همه پرسی استقلال کردستان به رغم اختلافات داخلی و مخالفت های خارجی، دوشنبه سوم مهرماه برگزار شد. کمیسیون عالی انتخابات همه پرسی اداره محلی اقلیم کردستان عراق یک روز پیش از همه پرسی از پایان تدارکات لازم جهت برگزاری همه پرسی و استقرار صندوق های رأی در مناطق مختلف اقلیم خبر داد و اعلام کرد روز دوشنبه ۲۵ سپتامبر، اقلیم کردستان برای برگزاری همه پرسی تعطیل است.
بنا به اعلام این کمیسیون، ۷ هزار حوزه در اقلیم کرد و ۵ هزار حوزه نیز در مناطق مورد مناقشه با دولت مرکزی پیش بینی شده است. شمار واجدین شرایط رأی دادن در اقلیم و مناطق مورد مناقشه ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر اعلام شده بود. با این حال اخباری هم از تقلب در انتخابات حکایت دارد.
مخالف دولت مرکزی عراق
دولت عراق همه پرسی روز دوشنبه در اقلیم را غیرقانونی خوانده و اعلام کرد که نتایج آن را به رسمیت نمی شناسد. حیدر العبادی، نخست وزیر عراق خطاب به مردم کشورش از طریق شبکه تلویزیونی دولتی اعلام کرد: نتایج همه پرسی اداره اقلیم کُرد شمال کشور که مغایر با قانون اساسی عراق است را به رسمیت نخواهیم شناخت و اجازه تشکیل یک دولت نژادپرست در عراق را نخواهیم داد. العبادی با لحنی تند مسئولان کردستان را فاسد دانست و از مردم کردستان خواست بپرسند نفتی که در این مدت فروخته‌اند به کجا رفته است؟
سایر مقامات عراقی نیز مخالفت شدید خود را با همه پرسی استقلال کردها اعلام کردند. «فواد معصوم» رئیسجمهور عراق اعلام کرد که تصمیم مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان برای برگزاری همه پرسی یک جانبه است و وی باید به میز مذاکره برگردد.
سلیم الجبوری، رئیس پارلمان عراق نیز اعلام کرد، نتیجه همه پرسی اقلیم کردستان هیچ اثر قانونی نخواهد داشت. به گفته الجبوری در پیش گرفتن سیاست‌های اشتباه باعث شده است تا خفقان ایجاد شود و کار به جایی برسد که هم اکنون شاهد آن هستیم.
مخالفت های خارجی
در روزهای پیش از همه پرسی، فشار سیاسی و بین‌المللی زیادی بر اقلیم کردستان و رئیس آن، مسعود بارزانی اعمال شد تا جلوی برگزاری همه پرسی گرفته شود، اما نتیجه ای نداد.
کشورهای منطقه و جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، ایالات متحده آمریکا، و اتحادیه اروپا مخالفت قاطع خود را با برگزاری همه پرسی اعلام کرده اند. شورای امنیت هم با صدور بیانیه ای نسبت به پیامدهای منفی همه پرسی در اقلیم کردستان هشدار داد.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، در استانبول این همه پرسی را غیرقابل قبول خواند و تهدید کرد که خط لوله صادرات نفت کردستان عراق را خواهد بست. او همچنین گفت که کشورش می تواند تنها گذرگاه مرزی با کردستان عراق را به طور کامل ببندد. به گفته او در حال حاضر فقط گذر از ترکیه به کردستان در این گذرگاه آزاد است.
شورای عالی امنیت ملی ایران هم اعلام کرد به درخواست دولت مرکزی عراق، مرز هوایی ایران با اداره اقلیم کرد را مسدود و پروازها به سمت اربیل و سلیمانیه را متوقف می کند.
مقام های عراق و ترکیه هم اعلام کردند که یک تمرین مشترک نظامی در ناحیه ای در مرز منطقه کردستان عراق برگزار خواهند کرد.
در این میان تنها رژیم صهیونیستی از همه پرسی استقلال کردها حمایت کرد. سران صهیونیستی با رویکرد تجزیه طلبانه در منطقه، از دیرباز بارها بر تاسیس کردستان مستقل تاکید کرده اند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اشغالگر، کُردها را به یهودیان پیش از تشکیل رژیم اسراییل تشبیه کرده که هیچ گاه بر سرنوشت خود حاکم نبودند و اکنون زمان مناسب فرارسیده است که کشوری مستقل برای خود تشکیل دهند.
واکنش بارزانی
مسعود بارزانی رییس اقلیم کردستان یک روز پیش از همه پرسی در یک نشست مطبوعاتی در پاسخ به سوال از او درباره این که کدام کشورها از این اقدام حمایت مى کنند گفت صبر کنید و از روز بیست و شش سپتامبر ببینیم کدام کشورها کم کم از ما حمایت مى کنند. به ادعای بارزانی آن چه در تلویزیون ها گفته مى شود با آن چه که در دیدارها مى گویند فرق دارد.
بارزانی ضمن آن که تاکید کرد همه راه های مشارکت و همکاری با بغداد به بن بست رسیده است، اما در عین حال اعلام کرد این همه پرسی روندی طولانی در پیش دارد و ما آماده مذاکرات دراز مدت سازنده با بغداد هستیم.
به نظر مى رسد مقامات کردستان عراق و در راس آنها بارزانى به این نتیجه رسیده اند که هرقدر تهدیدها تندتر باشند وضعیت منطقه در نهایت سبب خواهد شد که کشورهاى مخالف هم براساس منافع خودشان، به مرور از مواضع مخالف خود کوتاه بیایند.
در واقع بارزانی دست به یک ریسک بزرگ زد و ضمن پذیرش هزینه ها و مخاطرات همه پرسی، آن را برگزار کرد تا بدین وسیله مخالفان را در برابر یک عمل انجام شده قرار داده و ناچار به پذیرش آن هر چند در درازمدت شوند. با این حال هزینه هایی که بارزانی در اثر این اقدام در آینده باید بپردازد، همچنان در انتظار اوست.
پیامدها و چالش ها
1- چالش های امنیتی: کُردها گمان می کنند که همه پرسی استقلال نویدبخش جدایی و نهایتا تشکیل کشور کردستان است، اما بعید نیست آتش جنگ نژادی در عراق شعله ور شود و برای سال ها طول بکشد. برخی تحلیلگران سرنوشت دولت کُردی را به داعش تشبیه کرده اند. هر چند بین این دو از جهات مختلف، تفاوت زیادی وجود دارد؛ اما اموری مانند تعیین سرنوشت مناطق مورد نزاع مانند کرکوک اگر از طریق مذاکره حل نشود، احتمال درگیری نظامی میان کردها و دولت مرکزی بغداد وجود دارد.
در صورت وقوع هر گونه درگیری و بحران، پای خارجی ها به ویژه ایالات متحده آمریکا نیز به عراق گشوده شده و عراقی ها بار دیگر تجربه تلخ واگرایی و جنگ و ناامنی را خواهند چشید.
2- چالش های اقتصادی: اقلیم کردستان طی سال های اخیر پس از حمله داعش و پایین آمدن بهای نفت، با مشکلات متعدد اقتصادی مواجه شده است. در شرایط کنونی اقلیم کردستان حدود ۲۰ میلیارد دلار در داخل و خارج بدهکار است. اتاق بارزگانی اقلیم به صورت رسمی گزارش کرده تقریبا تمامی پروژه های عمرانی متوقف شده و طی دو سال گذشته ۷۵۰ هزار فرصت شغلی از بین رفته است.
بخش خدمات و حتی بخش هایی از نیروهای پیشمرگه، که با داعش در حال جنگ است، ماه هاست حقوقی دریافت نکرده اند. بسیاری از کارمندان در بخش های مهم مانند دانشگاه، مدارس، بهداشت، بیمارستان و ترابری از اجرای وظایف خود دست کشیده و روزانه در محل کارشان تجمع می کنند.
اگر اقلیم کردستان عراق مستقل شود، علاوه بر عدم دسترسی به آب های آزاد، بین چهار کشور ایران، عراق، سوریه و ترکیه محصور خواهد شد. این چهار کشور صراحتا مخالفت شدید خود را با تشکیل کشور کردستان اعلام کرده اند.
در شرایط فعلی ترکیه و ایران بزرگ‌ترین شرکای تجاری اقلیم کردستان هستند. عمده مواد مصرفی این منطقه از جمله مواد غذایی، دارو و مصالح ساختمانی از ترکیه و ایران تأمین می‌شود. نیمی از شرکت های خارجی فعال در اقلیم کردستان، شرکت های ترکیه ای هستند و میزان مبادلات تجاری بین اقلیم و ترکیه بیش از ۸ میلیارد دلار در سال است. این رقم بین ایران و کردستان به بیش از ۵ میلیارد دلار می‌رسد که بیش از ۸۵ درصد آن را واردات به کردستان تشکیل می دهد.
بر این اساس از سیاستمداران کُرد که خواهان استقلال کردستان هستند باید پرسید که منابع در آمد کشور جدید از کجا تامین خواهد شد؟ از نگاه سران اقلیم کردستان قرار است عمده در آمد کردستان از طریق تولید نفت تأمین شود، اما بخشی از منابع نفتی که قرار است به کمک اقتصاد کردستان بیاید در مناطقی مانند کرکوک است که در حال حاضر رسما جزء اقلیم کردستان نیست و در باره آن بین اقلیم و دولت مرکزی عراق اختلاف وجود دارد.
نحوه انتقال نفت به خارج هم مشکل بزرگی است که کردستان مستقل با آن مواجه خواهد بود. تنها راه موجود راه زمینی و از طریق یکی از چهار کشوری است که ممکن است کردستان مستقل را به رسمیت نشناسند.
3- جدایی طلبی کردهای سایر کشورها: به طور طبیعی استقلال کردهای عراق بر سایر کُردهای (ایران، ترکیه و سوریه) منطقه تاثیرگذار است و هیچ بعید نیست بسترساز برخاستن زمزمه های جدایی طلبان در این کشورها شود. کردهای سوریه هم که با حمایت آمریکا، مشغول نبرد با داعش هستند، خواستار نظام فدرالی در مناطق شمال سوریه شده اند.
در چنین فضایی اعمال سیاست های مناسب در قبال کردها به اضافه اشراف اطلاعاتی نسبت به هر گونه اقدامات جدایی طلبانه، مانع مشکلات احتمالی در آینده خواهد شد.
4- چالش نفوذ رژیم صهیونیستی: در صورت استقلال کردستان، رژیم صهیونیستی تلاش خواهد کرد حضور و نفوذ خود را در کردستان افزایش دهد و متحدی غیرعرب و پایگاهی راهبردی و امن در منطقه به دست آورد. این امر به هیچ عنوان برای جمهوری اسلامی ایران پذیرفته نیست و اقدامات قاطع ایران را در پی خواهد داشت.
رژیم صهیونیستی به کردستانی مستقل می اندیشد که می تواند به حیاط خلوت مناسبی برای این رژیم در کنار مرزهای ایران تبدیل شود. اسراییل، کردستان مستقل را تنها هم پیمان مطمئنی در منطقه می داند که می تواند با آن روابط و همکاری های راهبردی در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و نظامی ایجاد کند و بر عمق راهبردی خود در منطقه بیفزاید.
اما یک نکته بسیبار مهم این که سران تل آویو از این نکته غافل شده اند که نزدیکی به مرزهای ایران، نه تنها منافع و امنیت آن ها را تامین نمی کند، بلکه بالعکس موجب تهدید بیشتر کیان و هویت آنان خواهد شد. اگر سران صهیونیست سرزمین های اقلیم را حیات خلوت خود می دانند، در واقع خود را زیر سیطره اطلاعاتی-امنیتی ایران قرار داده اند و به این ترتیب دشمن شماره یک جمهوری اسلامی با پای خود به دام اطلاعاتی-امنیتی ایران افتاده است.
دورنما
هر چند کردهای اقلیم کردستان عراق نخستین گام را در جهت تشکیل کردستان مستقل برداشتند، اما همه پرسی 25 سپتامبر لزوما و به سرعت، به تشکیل کشور مستقل کُردی منجر نخواهد شد. اولین مانع مهم پیش روی کُردها شناسایی از سوی جامعه بین الملل است که مستلزم یک پروسه طولانی سیاسی و حقوقی است. لذا کردها تا رسیدن به استقلال راه طولانی و دشواری زیادی پیش رو دارند.
در وهله بعدی، کردها باید مشکلات و چالش های مربوط به مرحله پس از همه پرسی را حل کنند که با توجه به حجم مشکلات و پیچیدگی های آن، در کوتاه مدت و حتی میان مدت، امکان پذیر نیست. این موضوع در کنار مشکلات اقتصادی و محصور بودن اقلیم کردستان در میان سه کشور مخالف استقلال، آینده بسیار سختی را پیش روی کردها قرار داده است و البته مسعود بارزانی با آگاهی از این مشکلات، تنها به دنبال کسب وجه و قهرمان بازی است که هیچ تأثیری در حل مشکلات مردم اقلیم کردستان ندارد./مق/