عملیات نظامی نیروهای عراقی در کرکوک با هدف بازپس گیری مناطق نفت خیز، فرودگاه و راه آهن در این استان کلید خورد. این عملیات با موافقت پارلمان عراق و همچنین شورای امنیت ملی این کشور بود. این در حالی است که رسانه های وابسته به اقلیم کردستان تلاش می کنند تا ضمن تقلیل سطح عملیات، آن را عملیاتی از سوی مجموعه مخالفان در داخل ساختار نیروهای امنیتی جلوه دهند؛ حال آنکه حضور نیروهای پیشمرگه در نقاط حساس و استراتژیک کرکوک عملا غیرقانونی است و به هیچ وجه وجاهت قانونی ندارد. در زمانی که داعش به عراق حمله کرد، نیروهای پیشمرگه کنترل مناطقی از کرکوک را به دست گرفتند و متعهد شدند که در فرصت مناسب، کنترل این مناطق را به دولت مرکزی واگذار کنند.
با این حال، مقامات اقلیم کردستان و در رأس آنها «مسعود بارزانی» به وعده خود عمل نکردند و از واگذاری کنترل مناطق تحت تصرف خود در کرکوک به دولت مرکزی امتناع ورزیدند. لذا آنچه که امروز نیروهای عراقی در کرکوک انجام می دهند، در واقع تلاشی قانونی برای بازپس گیری مناطقی است که نیروهای پیشمرگه (وابسته به اقلیم کردستان) به ناحق و برخلاف قانون در آنجا مستقر هستند. تمامی اینها در حالی است که طبق نص صریح قانون اساسی عراق، اداره تمامی مناطق این کشور باید تحت نظارت دولت مرکزی باشد.
مسأله بعدی در خصوص عملیات نظامی دولت بغداد در کرکوک این است که مقامات عراقی پیش از این عملیات ضرب الأجل 48 ساعته تعیین کردند و سپس این ضرب الأجل را به مدت 24 ساعت دیگر تمدید کردند. این بدان معناست که دولت عراق طبق قانون، در ابتدا راهکار سیاسی را برای برون رفت از بحران کنونی برگزیده و در ابتدا به سراغ گزینه نظامی نرفته است. با این حال، شاهد آن بودیم که طی مدت زمان گذشته مقامات اقلیم کردستان و مسعود بارزانی هیچگونه همکاری با مقامات عراقی جهت حل و فصل مسالمت آمیز بحران موجود، انجام ندادند. در واقع، می توان این گونه نتیجه گرفت که به بن بست رسیدن راهکار دیپلماتیک با اقدامات نسنجیده اربیل، موجب آغاز عملیات نظامی در کرکوک شد.
اما چه اتفاقی افتاد که نیروهای عراقی موفق شدند بدون هیچگونه درگیری قابل ذکری، کنترل کامل مناطق مختلف کرکوک را به دست بگیرند؟ واقعیت این است که احزاب و گروه های سیاسی کردستان جملگی به سیاست های غلط، نادرست، منفعت طلبانه و فردمحور «مسعود بارزانی» پی برده اند. درست به همین دلیل است که نیروهای وابسته به اتحادیه میهنی کردستان عراق در «پیشمرگه» مواضع تحت کنترل خود را در کرکوک به نیروهای ارتش عراق تحویل دادند. از سوی دیگر، پیشمرگه های وابسته به مسعود بارزانی نیز پس از مشاهده هیبت و قدرت ارتش عراق، توانایی ایستادگی در برابر آن را در خود ندیدند و به ناچار از میادین نبرد عقب نشینی کردند.
در حالی که بارزانی همچنان امیدوار به تحقق اهداف شخصی برای باقی ماندن هرچه بیشتر در قدرت است، احزاب کردی یکی پس از دیگری در مقابل او می ایستند و صراحتا اعلام می کنند که با سیاستهایش مخالف هستند. به دلیل همین مخالفت هاست که بارزانی، کُردهای اتحادیه میهنی را به خیانت متهم می کند. درهمین ارتباط، آلا طالبانی یکی از نمایندگان پرنفوذ اتحادیه میهنی کردستان عراق در پارلمان عراق به خبرهای عقب نشینی نیروهای این حزب از مناطق نفت خیز کرکوک واکنش نشان داد. وی در بخشی از سخنان خویش اعلام کرد: که ما آماده نیستیم که از نفت دزدیده شده کرکوک دفاع کنیم و جوانان کرد را قربانی چاه های نفتی کنیم که درآمدهای آن مشخص نیست به کجا می رود.
در هر صورت، می توان از عملیات کرکوک به عنوان شوک بزرگی به مسعود بارزانی یاد کرد که به تمامی آرزوهای وی برای جدایی از دولت مرکزی بغداد و تکیه زدن بر کرسی ریاست طی سالیان آینده، پایان داد. بارزانی هیچگاه گمان نمی کرد که کُردها جان خود را به تلاش برای تحقق خواسته های شخصی و حزبی وی ترجیح دهند و اینگونه از میدان مقابله با دولت مرکزی خارج شوند. اما روند تحولات کنونی در کرکوک ثابت کرد که مسعود بارزانی امروز بیش از هر زمان دیگری مستأصل شده و راهی جز پذیرش ناکامی بزرگ همه پرسی استقلال اقلیم کردستان ندارد؛ همه پرسی که وی از آبروی خود برای آن مایه گذاشت و در نهایت هیچ چیزی عایدش نشد.
روزنامه «رای الیوم» در مطلبی با اشاره به حوادث کرکوک، مسعود بارزانی را بازنده بزرگ دانسته و آورده است: ما واکنش مسعود بارزانی را نمی دانیم. وی بازپس گیری میادین نفتی اصلی و فرودگاه و پایگاه نظامی در کرکوک در حمله ای که از شب گذشته شروع شده را دنبال می کند و حتما دچار شوک شده است و خود را در برابر این حمله تنها می بیند و این پس از تنها گذاشته شدن از سوی اتحادیه میهنی شریک در حکومت اقلیم کردستان که خواستار تعویق همه پرسی و بازگشت به گفتگو با بغداد به سرپرستی سازمان ملل بود و نیز تنها گذاشته شدن از سوی آمریکا است.
این رسانه می نویسد: این همه پرسی که استقلال توهمی برای کردها در اقلیم کردستان که از خودمختاری در شمال عراق بهره مند هستد ایجاد کرد نتایج فاجعه بارش شروع شده است که نتایج آن را می توان در موارد ذیل مشاهده کرد؛
اولا، از دست رفتن شهر کرکوک و چاههای نفتی، فرودگاهها و پایگاه های نظامی بدون هیچ مقاومتی در برابر حرکت نیروهای عراقی. فکر نمی کنیم که نیروهای پیشمرگه قادر به بازگردانیدن اوضاع به سابق باشند. دوم، تشدید اختلافات میان دو شریک اصلی در حکومت کردستان یعنی حزب اتحادیه میهنی و حزب بارزانی و متهم کردن حزب اتحادیه میهنی از سوی حزب بارزانی به خیانت با دستور عقب نشینی دادن به نیروهای تحت امر اتحادیه در کرکوک. سوم، از بین رفتن وجهه نیروهای پیشمرگه و هیبت آنها به سبب فرار از جنگ. فعالان شبکه های اجتماعی ویدئوهایی از سنگباران نیروهای پیشمرگه پخش کرده اند. چهارم، فرار دهها هزار خانواده کُرد از کرکوک به اربیل و سلیمانیه که این موضع سبب کاهش تعداد کردها در کرکوک و لو برای مرحله موقت می شود.
رامین حسین آبادیان/خبرگزاری مهر