عناصر بازمانده داعش با حمایت و پوشش آمریکا، در بیایان های گسترده موسوم به «بادیة الشام» پراکنده شده اند. این بیابان که دارای غارها و مخفی گاه های متعدد است، شامل مناطقی در جنوب شرقی سوریه بوده و تا شمال شرقی اردن، شمال عربستان سعودی و غرب عراق امتداد دارد. مساحت این محدوه جغرافیایی در حدود 500 هزار کیلومتر مربع برآورد شده است.
با آزادسازی شهر بوکمال در نقطه مرزی سوریه و عراق، داعش آخرین دژ خود را در سوریه از دست داد و نابودی این گروه تکفیری ـ تروریستی رقم خورد.
داعش از ابتدا بر این ادعا بود که منطقه شامات، نقطه تلاقی رویارویی لشکر حق و باطل است و به همین دلیل پس از اشغال مناطقی در عراق، به تصرف مناطق شرقی سوریه پرداخت و نام خود را داعش (دولت اسلامی عراق و شام) نهاد.
بر اساس برخی روایات در نبرد آخرالزمان در منطقه دابق (شهری کوچک در شمال حلب در سوریه) نبردی بین سپاه اسلام و دشمنان در می‌گیرد، که با وجود تلفات زیاد به پیروزی نیروهای الهی می‌انجامد. (به همین دلیل داعش نام مجله اینترنتی خود را «دابق» گذاشته است).
داعش با وجودی که هیچ نسبتی با اسلام ناب نداشت و ترورهایی را مرتکب شد که در جهت منافع عربستان و آمریکا بود، مدعی شد که پرچمدار این نبرد آخرالزمانی است، اما آن چه رخ داد کاملا بر عکس بود و این گروه تروریستی در عراق و سوریه در برابر نیروهای جبهه مقاومت متحمل شکست سختی شد. اکنون داعش هیچ گونه قلمروی جغرافیایی در سوریه ندارد، اما عناصر باقی مانده و فراری این گروه در نقاط مختلف پراکنده شده و هر از گاهی دست به تحرکات کوری می زنند تا اعلام کنند هنوز زنده هستند. حمایت و بهره برداری نیروهای موسوم به ائتلاف ضد داعش به رهبری ایالات متحده آمریکا از این نیروها، نکته دیگری است که در تحولات جاری سوریه قابل تامل است.
تحرکات محدود میدانی
بنا بر اطلاعات میدانی، داعش که خلافت مورد ادعایش فروریخت و در ماه های اخیر در سوریه مناطق تحت سلطه خود را یکی پس از دیگری از دست داد، اخیرا به بیابان های دورافتاده روی آورده است و در آن جا در حال تجدید قوا و آماده سازی خود برای ظهور مجدد هستند. بر این اساس برخی کارشناسان می گویند درست است که داعش شکست خورده است، اما هنوز کاملا از بین نرفته است.
گفته می شود عناصر بازمانده داعش با حمایت و پوشش آمریکا، در بیایان های گسترده موسوم به «بادیة الشام» پراکنده شده اند. این بیابان که دارای غارها و مخفی گاه های متعدد است، شامل مناطقی در جنوب شرقی سوریه بوده و تا شمال شرقی اردن، شمال عربستان سعودی و غرب عراق امتداد دارد. مساحت این محدوه جغرافیایی در حدود 500 هزار کیلومتر مربع برآورد شده است.
داعش پیش از اعلام خلافت در این سرزمین متروکه، که برای پنهان شدن فوق العاده مناسب است، مستقر شده بود. کارشناسان برآورد کرده اند که برای عملیات جستجو و کنترل دائم داعش در این بیابان به صدها هزار نیروی نظامی نیاز است.
حتی اگر چنین اطلاعاتی کاملا درست باشد، خروج داعش از این بیابان و حمله به شهرهای سوریه کار آسانی نخواهد بود، زیرا داعش به لحاظ استعداد نیروی انسانی و نیز تجهیزات و تسلیحات نظامی در این منطقه، و نیز محدودیت راه های ارتباطی با خارج، در آن حدی نیست که بتواند تهدید جدی علیه سوریه ایجاد کند.
با این حال گروه تروریستی داعش پس از شکست در بوکمال سعی کرده دست به چندین پاتک بزند. هفته گذشته این گروه مدعی شد که در تک سنگین خود در شمال بوکمال، چند روستا و دو شهرک الولا و صالحیه را دوباره اشغال کرده است. به ادعای رسانه‌های وابسته به این گروهک، در این حملات ارتش سوریه و متحدانش متحمل تلفات سنگینی شدند، اما حملات داعش در بوکمال با مقاومت نیروهای مقاومت مواجه شد و پس از تحمل خسارات فراوان، ناچار به فرار شدند.
داعش در دیرالزور نیز دست به حملاتی زد که در اثر آن برخی از نیروهای مقاومت از جمله یکی از نیروهای صابرین (شهید مهدی قره محمدی) و چندین نفر از نیروهای فاطمیون به شهادت رسیدند.
در حماه و ادلب در غرب سوریه نیز هسته های خفته داعش دست به کار شده و ده ها روستا را از تروریست های جبهة النصره باز پس گرفته و به اشغال خود در آوردند. در این حال ارتش سوریه نیز در حال پیشروی است و قصد دارد دالانی برای فرار نیروهای داعش از شرق حمص به سمت جنوب ادلب باز کند. این تاکتیک نظامی موجب درگیری بیشتر داعش و النصره شده و ارتش سوریه می تواند به سوی اهدافی از جمله فرودگاه ابوظهور پیشروی کند.
داعش و النصره پیشتر هم در این مناطق درگیری داشتند. به گفته گروه موسوم به دیده بان حقوق بشر سوریه، داعش در برابر النصره در این محور پیشروی کرده و توانسته است مناطق مسکونی و روستاهای جدیدی را در این منطقه اشغال کند. به گفته این گروه، از مهرماه گذشته تا کنون بیش از 300 عنصر از طرفین کشته شده اند. سهم عناصر کشته شده داعش 214 نفر و کشته های النصره 89 نفر بوده است. در بین کشته های طرفین، برخی از سرکرده های آنان نیز حضور داشته اند.
نقش آمریکا
آمریکا که خود را در عرصه سوریه بازنده می بیند، این روزها سعی دارد با حمایت از بازماندگان داعش، ضمن جبران ناکامی های گذشته، حضور نظامی خود را در این کشور تثبیت کند. مرحله پساداعش به معنای ضرورت خروج نیروهای ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا از سوریه است؛ موضوعی که هم دولت سوریه و هم متحدانش (ایران و روسیه) آن را مطرح کرده اند.
درباره ارتباط و حمایت های آمریکا از داعش بسیار سخن گفته شده است. معمولا زمانی که نیروهای داعش در منطقه ای گرفتار می شدند، آمریکا از طریق هوایی برای آن ها کمک می انداخت. همچنین گزارش هایی از هلیبرن های عناصر داعش توسط آمریکا حکایت دارد. از طرفی، تصاویری از انتقال داعشی های رقه به مناطق شمال شرق سوریه با کامیون و اتوبوس منتشر شده بود که با اشراف آمریکایی ها صورت گرفت.
در باره ابوبکرالبغدادی سرکرده داعش نیز اخبار متناقضی وجود دارد. برخی گزارش ها (از جمله کمیسر خاورمیانه ای کمیته بین المللی حقوق بشر) حاکی از آن است که آمریکایی ها وی را بازداشت و به مکان امنی منتقل کرده اند. البته نیروی ائتلاف آمریکا دستگیری «ابوبکر البغدادی» سرکرده گروه تروریستی داعش را تکذیب کرده است.
در اوج درگیری ها در سوریه و در حالی که داعش آخرین نفس های خود را می کشید، آمریکا تلاش کرد فرماندهان داعش را در رقه، دیرالزور و بوکمال حتی الامکان نجات دهد. گفته می شود بسیاری از فراریان داعش در این مناطق با حمایت نیروهای آمریکایی به اردوگاه در استان حسکه منتقل شده اند.
در همین راستا مرکز آشتی روسیه در سوریه، از تشکیل گروه مسلح «ارتش جدید سوریه» در اردوگاه پناهندگان تحت رهبری آمریکا خبر داده است. در حال حاضر حدود ۷۵۰ نیرو در این مرکز حضور دارند که ۴۰۰ نفر از آنها نیروهای داعش هستند که در ماه اکتبر با کمک آمریکا از رقه خارج شدند. آوارگانی که به خانه های خود بازگشته اند اعلام کردند نیروهای آمریکایی پس از اتمام دوره آموزشی این نیروها آن ها را برای جنگ با نیروهای دولتی سوریه به جنوب این کشور اعزام می کنند.
در این گزارش آمده با وجود ادعای نیروهای آمریکایی درباره تعهد به نابودی گروه تروریستی داعش، ائتلاف بین المللی همچنان با اعضای باقیمانده از این گروهک تروریستی در سوریه ارتباط برقرار کرده و سعی می کند از آن ها در جهت اهداف خود استفاده کند.
در واقع آمریکایی ها به دنبال بازسازی داعش با استفاده از تروریست های تفکیری هستند که از الرقه، دیرالزور و مناطق دیگر و حتی عراق گریخته اند. هدف آمریکا طولانی کردن مدت جنگ در سوریه از طریق بازسازی داعش با عنوان گروه مسلح موسوم به ارتش جدید سوریه است تا حضور خود را در داخل اراضی سوریه طولانی کنند.
جمع بندی
طومار خلافت داعش در عراق و سوریه توسط جبهه مقاومت درهم پیچیده شده است، اما عناصری از این گروه تکفیری ـ تروریستی موفق به فرار شده اند. بخشی از داعشی ها با حمایت های میدانی آمریکا به مناطق شمال شرق سوریه خصوصا اردوگاهی در حسکه منتقل شده اند تا با سازماندهی مجدد وارد جنگ تازه ای با ارتش سوریه شوند.
گروهی نیز در بادیة الشام در مناطق جنوب شرق سوریه پراکنده شده و برخی هم به همرزمان خود در حماه پیوسته و درگیری هایی را با جبهه النصره رقم زده اند. کسانی هم موفق به خروج از سوریه شده اند عمدتا عناصر خارجی داعش بوده اند که یا به کشورهای خود بازگشته و یا راهی مناطق جدید همچون لیبی و افغاستان شده اند.
نکته قابل توجه آن است که داعش به عنوان یک دولت و سازمان، کاملا از هم پاشیده است و تحرکات مذبوحانه ای که بقایای آن در برخی مناطق انجام می دهند، هرگز قادر به بازگشت آن ها به وضعیت گذشته نخواهد بود.
آمریکا نیز که مدعی مبارزه با داعش بوده و تمایل زیادی دارد تا به بهانه های مختلف حضور ائتلاف خود را در سوریه همچنان حفظ کند، توان احیای داعش را هر چند با عناوین جدید مانند «ارتش جدید سوریه» ندارد.
شرایط فعلی سوریه با حضور بازیگران قدرتمندی همچون روسیه و ایران، وارد مرحله پساداعش شده و اولویت هایی مانند تعیین تکلیف تروریست های باقی مانده در سایر مناطق (استان ادلب، اطراف دمشق و جنوب) و نیز روند سیاسی و بازسازی اقتصادی، در دستور کار آنان قرار دارد. آری، با قاطعیت می توان گفت اسطوره داعش پایان یافته است./