مسکوت ماندن تصمیم گیری پیرامون برجام در کنگره آمریکا و واگذاری آن به دولت این کشور، حکایت از بده و بستان اروپایی ها با کنگره آمریکا دارد. در همین راستا گمانه زنی وجود دارد که طی هفته های آینده کنگره آمریکا ضرب الاجلی را برای تحریم علیه ایران تصویب خواهد کرد که ناظر بر موضوع موشکی و نفوذ منطقه ای ایران است، بدون این که مربوط به موضوع هسته‌ای باشد؛ اقدامی که اروپایی ها هم با آن مخالفتی نخواهند داشت
با گذشت دو ماه از نطق جنجالی دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده در خصوص برجام، کنگره آمریکا نتوانسته است درباره نحوه مواجهه با توافق هسته ای به جمع بندی برسد. دولت ترامپ و متحدان اروپایی او نیز سیاست مشخصی را در این زمینه اعلام نکرده اند و شاید بتوان گفت غربی ها به نوعی بن بست در زمینه چگونگی برخورد با برجام و ایران رسیده اند. برای بررسی بیشتر این موضوع، خبرنگار گروه بین الملل بصیرت گفتگویی را با دکترسیامک باقری کارشناس ارشد مسائل هسته ای انجام داده است که در ادامه می آید:
بصیرت: با توجه به این که مهلت 60 روزه کنگره آمریکا برای بررسی برجام چندین روز است پایان یافته است، چرا کنگره آمریکا در این زمینه به نتیجه ای نرسید؟
دلایل مختلفی در تصمیم کنگره آمریکا برای واگذاری مسئولیت تصمیم گیری در زمینه برجام نقش دارد. دلایلی را که رسانه ها مطرح کرده اند، عبارت است از: دموکرات های کنگره معتقد بودند که از هر گونه تغییر در برجام باید حمایت متحدین اروپایی را داشته باشد؛ متحدین اروپایی آمریکا چین و روسیه رسماً اعلام کردند که واشنگتن به برجام پایبند باشد؛ کنگره اعم از دموکرات و جمهوریخواه در پی این بودند که بین دیدگاه ترامپ و متحدین اروپایی تعادلی ایجاد کنند؛ اعضای کنگره الزامی برای تصمیم گیری نداشتند، زیرا کاخ سفید خواستار مصوبه ای برای اعمال تحریم مرتبط با برجام نشد؛ سنای آمریکا به این نتیجه رسید که طرح باب کروکر برای اصلاح و تغییرات مورد نظر در سنا حد نصاب رأی نداشته است، از این رو کنگره آمریکا به طور موقت و تا اطلاع ثانوی اجازه داد توافق هسته‌ای بدون اصلاح باقی بماند، لذا تصمیم به بازگرداندن آن به کاخ سفید گرفت.
اما آیا همه واقعیت مسکوت گذاشتن تصمیم کنگره آمریکا به موارد فوق بر می گردد؟ به نظر می رسد بافتار ذهنی و تشکیلاتی کنگره آمریکا و انگیزه و اهدافی کنگره برای بازی خروج از برجام دارد، دلالت بر حقایقی دیگری دارد از جمله:
۱- همه اعضای کنگره آمریکا و حتی نخست وزیر اسرائیل، نتانیاهو، بر این باورند که برجام خوب هست، اما کامل نیست و باید کاری کرد تا نواقص آن بر طرف شود، لذا اصلاح امر لازم شمرده می شود، اما اصلاح نباید پیامدهای زیر را داشته باشد:
1- اقدام به اصلاح نباید به گونه‌ای باشد یا بهانه باشد که ایران را محقّ به خروج از برجام کند.
2- اقدام به اصلاح نباید موجب مخالفت متحدین اروپایی شان شود و نباید به گونه ای باشد که متحدین اروپایی در سناریوی اصلاح با آنها همراهی نکنند.
3- با توجه به رایزنی هایی که مقامات اروپایی با کنگره آمریکا و کاخ سفید انجام دادند، این اطمینان برای نمایندگان و سناتورهای آمریکایی ایجاد شد که اروپایی ها آمادگی همراهی و همکاری برای فشار و تحریم علیه ایران در زمینه برنامه های موشکی و نفوذ ایران در منطقه غرب آسیا با آنها را دارند. چنانچه رئیس‌جمهور فرانسه و وزیر خارجه فرانسه پس از دیدار با مقامات آمریکایی اظهار داشتند که آنها مصمم هستند «به شدت» فشارها بر ایران را به دلیل برنامه موشکی بالستیک افزایش دهند و این اعمال فشار را از طریق تحریم‌ها دنبال کنند. در این زمینه وزیر خارجه فرانسه اعلام کرد: «وسوسه‌های هژمونیک ایران در منطقه، مساله‌ای اضطراری است، چرا که ما جلوی این فرآیند را می‌گیریم».
بنابراین می توان نتیجه گرفت که مسکوت ماندن تصمیم گیری پیرامون برجام در کنگره آمریکا و واگذاری آن به دولت این کشور، حکایت از بده و بستان اروپایی ها با کنگره آمریکا دارد. در همین راستا گمانه زنی وجود دارد که طی هفته های آینده کنگره آمریکا ضرب الاجلی را برای تحریم علیه ایران تصویب خواهد کرد که ناظر بر موضوع موشکی و نفوذ منطقه ای ایران است، بدون این که مربوط به موضوع هسته‌ای باشد؛ اقدامی که اروپایی ها هم با آن مخالفتی نخواهند داشت. به زعم آنها با این کار می تواند موضع ترامپ برای خروج از برجام را تعدیل کند. با این وجود کنگره و دولت های اروپایی هنوز اطمینان ندارند که آیا ترامپ هم به این دیپلماسی پنهان و توافق غیر آشکار بین اروپایی ها و کنگره پایبند خواهد بود یا نه؟
بصیرت: با توجه به عدم تصمیم گیری کنگره، دولت ترامپ چه واکنشی در این زمینه خواهد داشت؟
بنابر اعلام وزارت خارجه آمریکا، واشنگتن فعلآ در برجام باقی خواهد ماند. اعلام این سیاست ریشه در چند مسأله دارد:
۱- اولین مسأله این است که ترامپ تا اواسط ژانویه یعنی ۲۳ دی ماه (زمان بازبینی برجام) فرصت دارد اعلام کند آیا مایل به لغو تحریم ها براساس توافق برجام است یا می خواهد تحریم ها را به بهانه نقض برجام توسط ایران برگرداند.
۲- دومین مسأله به مستندات لازم برای متهم سازی ایران در نقض برجام بر می گردد. تحرکات جدید کاخ سفید و اقدام غیر معقول و خارج از عرف دیپلماتیک نیکی هیلی در ارایه اسناد جعلی ارسال موشک به یمنی ها و ارایه تفسیرهایی شاذ از بندهای برجام از جمله مقدمه و بند T و ادعای این که ایران در آلمان فعالیت هایی مغایر با پاراگراف ۲ ضمیمهB قطعنامه ۲۲۳۱ انجام داده و ...، دلالت هایی بر مدعای فوق است. نکته حائز اهمیت این است که خانم موگرینی هم صدا با مقامات آمریکایی هم ادعا کرد که در بخش مقدمه (PREAMBLE) توافق هسته‌ای ایران «نیم‌جمله‌ای» با این مضمون وجود دارد که خواستار قرار دادن برجام به عنوان زیربنایی برای تعامل سازنده در منطقه است. این ادعا همان چیزی است که مقامات آمریکایی و ترامپ به عنوان نقض روح برجام یاد می کنند.
3- سومین دلیل انتظاری است که کاخ سفید برای متقاعد سازی کنگره دارد. چنانچه سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد در ترغیب کنگره برای حصول پیشرفت در زمینه اصلاح برجام ادامه خواهد داد.
بنابر عوامل فوق این نتیجه حاصل می شود که مقامات کاخ سفید نمی خواهند دست به اقدامی بزنند که کل برجام نابود شود، بلکه آنها سعی دارند فشار روانی، دیپلماتیک و تحریم اقتصادی هدفمند را به گونه‌ای مدیریت و مهندسی کنند که برون داد و حاصل آن تحمیل اراده خود بر ایران جهت پذیرش خواسته های آنها باشد.
بصیرت: در قبال موضع کاخ سفید، سیاست نهایی اتحادیه اروپا چیست؟
اگر چه پاسخ این سوال را می توان از محتوای جواب پرسش‌های فوق دست یافت با این حال به طور مشخص می توان گفت که اروپایی ها در شرایط فعلی و مبتنی بر بازه زمانی توافق شده در برجام، نمی خواهند این توافقنامه را به هم بزنند، به همین دلیل از همان ابتدای طرح اصلاح و یا خروج از برجام توسط ترامپ موضع گرفتند. منتهی موضع گیری آنها خود جای تامل و بررسی دارد. موضع گیری آنها تاکنون به صورت اعلامی بوده، ولی سیاست اعمالی در قبال نقض برجام توسط آمریکا اتخاذ نکردند تا جایی که عراقچی ابراز ناخرسندی کرد و خواستار موضع شفاف و جدی تر اروپا در مقابل موانع اجرای برجام و اقدامات برخی کشورها در زمینه تضعیف آن شد، بنابراین به نظر می رسد اروپایی ها اقدامات زیر را دنبال خواهند کرد:
۱- واکنش‌های اعلامی نسبت به هر گونه سیاست خروج از برجام؛
۲- تدوام رایزنی برای ممانعت کاخ سفید از اعلام خروج از برجام و متقاعدسازی آنها به پیگیری برنامه های موشکی و منطقه ای ایران خارج از توافق برجام؛
۳- تلاش برای متقاعد کردن ایران به توافقات برجام دو و سه در زمینه مسائل منطقه‌ای و موضوع موشک های ایران.
در این زمینه آنها آمادگی لازم برای همراهی با تحریم های آمریکا دارند و در صورت مقتضی انگیزه کافی دارند و آماده هستند تا تحریم هایی را در زمینه های فوق و خارج از برجام علیه ایران وضع کنند.
اروپایی ها سعی دارند با این سیاست خود نوعی تعادل را در بین دیدگاه های کنگره، کاخ سفید و اروپا ایجاد نمایند. به زعم آنها این سیاست به همراه پیوست های عملیات روانی می تواند موثر واقع شود. به گونه‌ای که هم آمریکایی ها از آن منتفع شوند و هم اروپایی ها به منافع خود دست یابند.
بصیرت: در این وضعیت رابطه تجاری میان اروپا و ایران را چگونه برآورد می کنید؟
با همه آنچه در بالا گفته شد، این موضوع نیز وجود دارد که با توجه به بافت فکری و ساختاری دولت ترامپ گزینه خروج رسمی آمریکا از برجام را نمی توان رد کرد، اما دولت آمریکا در شرایط فعلی سعی دارد، اهدافش را از طریق اصلاح برجام پیش ببرد و این گزینه را بیشتر به نفع منافع ملی آمریکا می داند. در کنار اصلاح برجام، افزایش فشارهای اقتصادی علیه ایران نیز مدّ نظر آمریکایی ها هست و از این رو چشم انداز روابط تجاری ایران به رغم مخالفت اروپایی ها با خروج آمریکا از برجام را نمی توان خوش بینانه تحلیل کرد. زیرا:
۱- انگیزه و هدف ترامپ برای خروج از برجام افزایش فشارهای اقتصادی بر ایران برای تحمیل اراده اش است. مفروض و مبانی نظری غربی ها این است که ایران به خاطر فشارها به پای میز مذاکره آمده است و اگر این فشارها ادامه می یافت چه بسا ایران امتیاز بیشتری می داد. از این رو کاخ سفید نشینان در صورت اعمال دیدگاه های خود در خروج از برجام تمام تلاش خود را صرف این سیاست خواهند کرد که جمهوری اسلامی ایران از هر گونه منفعت اقتصادی از برجام محروم شود. آنها در همین راستا قدرتشان را بر تجار اروپایی تحمیل خواهند کرد.
۲- تجربه تاریخی نشان می دهد که کشورهای اروپایی توانایی لازم برای مقاومت مستمر با دیپلماسی اجبار آمریکا را ندارند، اگر چه ممکن است در کوتاه مدت تلاش کنند روابط اقتصادی شان را حفظ و احیانا توسعه دهند، اما این سیاست قابل استمرار نیست. مضافاً این که کشورهای اروپایی نیز در عدم همراهی با سیاست های آمریکا یکدست نیستند. در حال حاضر نیز این قاعده بر روابط اروپایی ها با آمریکا حاکم است.
۳- شرکت ها و کمپانی های بزرگ اروپایی و غیر اروپایی نیز به رغم حمایت یا عدم حمایت دولت هایشان به شدت نسبت به سیاست های فشار و تنبیه آمریکا آسیب پذیرند. شواهد آن را از چندی پیش می توان در نوع مواضع کمپانی توتال ملاحظه کرد، لذا از این زوایه نیز چشم انداز مثبت و اطمینان بخشی دیده نمی شود. از این جا می توان به حکمت تدبیر رهبر معظم انقلاب پی برد که چرا این قدر بر اقتصاد مقاومتی و مقاوم سازی اقتصاد براساس ظرفیت های داخلی اصرار داشتند./
با تشکر از جناب دکتر باقری که به سؤالات بصیرت پاسخ دادند.