معضل کودکان کار در حالی خود را در جامعه اسلامی ما نمایان نموده است که اگر مبانی تربیت دینی و اسلامی را در در نظرگرفته و مسئولین و مردم به آن پایبد باشند قطعا اثری از آن باقی نمی ماند.
22 خرداد برابر با 12 ژوئن روز مبارزه با کار کودکان است. این روزها در کلان شهرها کسی نیست که با کودکان کار آشنا نباشد ولیکن کمتر کسی به آثار و تبعات این معضل اجتماعی فکر می کند. کودکان کار و خیابان را با دسته بندی ها و تعریف های متفاوتی معرفی کرده اند:برخی کودکان صرفا بابت کار خود دستمزد می گیرند ولی شب در خانه و کنار خانواده حضور دارند در حالی که برخی از آنها شب را در خیابان ها و کارگاه ها به سر می کنند و یا برخی در کنار تحصیل کار می کنند در حالی که گروهی دیگر فرصت تحصیل ندارند. قاعدتا آثار و تبعات وجود هر دسته از کودکان آسیب پذیر فوق در جامعه متفاوت است ولیکن نگاه کلی به برخی آمارها عمق این معضل را بیشتر نشان می دهد.
کودکان کار صرفا مشکل امروز جامعه ماتلقی نمی شوند. وقتی کودکان به دور از محیط اجتماعی سالم و دور از مدرسه رشد کنند و تحت هیچ گونه نظام تربیتی قرار نگیرند بدیهی است که تعداد قابل توجهی از آنها در آینده به یک عنصر ناهنجار اجتماعی تبدیل می شوند. کنترل مشکل و معضل کودکان کار مشکلات اجتماعی آینده ما را نیز کاهش می دهد.
معضل کودکان کار در حالی خود را در جامعه اسلامی ما نمایان نموده است که اگر مبانی تربیت دینی و اسلامی را در در نظرگرفته و مسئولین و مردم به آن پایبد باشند قطعا اثری از آن باقی نمی ماند. وجوب حمایت اقتصادی از خانواده فقرا و نیازمندان و یتیمان، مطاع بودن امر کودکان تا 7 سالگی، تربیت و آموزش کودکان و ... بخش از دستورات دینی است که مانع از به وجود آمدن کودکان کار می شود. این در حالی است که فرهنگ کار هرگز در اسلام مورد مذمت قرار نگرفته است و آموزش حرفه و شغل به کودکان برای ایفای نقش مؤثر در جامعه در دوران بزرگسالی بخشی از نظام تربیتی اسلام است.
گسترش پدیده کودکان کار را می توان محصول دو اتفاق همزمان دانست: فقر مطلق اقتصادی گروه هایی از جامعه به گونه ای که فرد یا خانواده قادر به تأمین نیازهای اولیه خود یعنی خوراک، پوشاک و سرپناه حداقلی نیست و اتفاق دوم را می توان کم شدن وفاق اجتماعی و زندگی جزیره ای افراد در جامعه دانست، موضعی که در شهرهای بزرگ به مراتب بیشتر وجود دارد و شاید به همین دلیل باشد که برخی کودکان کار را مشکل اختصاصی شهرهای بزرگ می دانند.
با این تعبیر حل مشکل کودکان کار و خیابانی را نیازمند عزم دوجانبه دولت و مردم است. دولت دوازدهم به صراحت اعلام کرد که در این دولت فقر مطلق را از بین می برد. روحانی، جهانگیری و ربیعی در ابتدای دولت دوازدهم رسما اعلام کردند که یکی از مهمترین برنامه های این دولت از بین بردن فقر مطلق است. البته تاکنون هیچ گونه حرکت محسوسی در این رابطه دیده نشده است و برخلاف ادعای مطرح شده با افزایش نرخ تورم و بالا رفتن هزینه های سبد غذایی خانوار می توان ادعا کرد که فقر مطلق بیشتر نیز شده است. در این شرایط لازم است که دولت حمایت های جدی تری از اقشار ضعیف داشته باشد.
مردم نیز در حل این مشکل نقش به سزایی دارند. هزاران موسسه خیریه در کشور وجو دارد که به حمایت از فقرا و اقشار ضعیف جامعه مشغول هستند ولیکن گستره و پوشش آنها به اندازه کافی نیست. در دین مبین اسلام دستورات شرعی بسیار زیادی وجود دارد که یکی از آثار آنها کم شدن اختلاف طبقاتی و حمایت از اقشار آسیب پذیر در جامعه است. پرداخت زکات و به ویژه زکات فطره، کفاره روزه، خمس، انفاق مال و ... نمونه هایی از این دستورات دینی ماست. حمایت از اقشار ضعیف و از جمله کودکان کار نیاز به فرهنگ سازی بیشتری دارد که در این حوزه تک تک افراد جامعه مسئولند.
البته باید به دو الزام فوق، بند دیگری هم اضافه کرد و آن جلوگیری از سوءاستفاده افراد سودجو است. بخش قابل توجهی از کودکان کار در حقیقت کارگران ارزان افراد سودجو هستد. بکارگیری کودکان برای جمع آوری مواد قابل بازیافت در سطل های زباله، وادار کردن آنها به تکدی گری و استفاده ابزاری از آنها برای رسیدن به سود بیشتر باعث شده است که به تدریج حس انسان دوستی افراد در جامعه از بین برود. یکی از مهمترین و اولین قدم هایی که برای حل این معضل باید برداشته شود شناسایی دقیق کودکان کار و برخورد قاطع با افراد سودجو است. در حل این مشکل شهرداری ها نقش قابل توجهی دارند.
سه موضوع فوق باید به راهبردی اجتماعی برای از بین بردن معضل کار کودکان در جامعه تبدیل شود و همه دستگاه ها و افراد جامعه وظایف خود را در قبال آن بشناسند و عمل کنند.