در ابتدا لازم است یادآوری شود که در علوم سیاسی، مفهوم دولت و حکومت، از آنچه که در کشور ما رایج است متفاوت است و به بیان بهتر، دولت در علوم سیاسی، به معنای مجموعه حکومت، یعنی قوای سه گانه و تمامی ارکان نظام است و حکومت، همان دولت یعنی قوه مجریه است. فلذا آنچه که در ادامه بیان می‌شود بر پایه مفاهیم علوم‌سیاسی مطرح شده است.
مفهوم حکومت فدرالی
عبدالرحمن عالم در کتاب بنیادهای علم سیاست، انواع حکومت را به چهار دسته تقسیم می‌کند که عبارتند از: حکومت تک‌‌ساخت، حکومت فدرال، حکومت پارلمانی و حکومت ریاستی که در حال حاضر ایران به نوعی از روش حکومت ریاستی اداره می‌شود.
در بخش دیگر این کتاب، در تعریف حکومت فدرالی آمده است:
اگر اختیارات و اقتدار دولتی بین مرکز و چند بخش محلی تقسیم شده باشد، شکل فدرالی حکومت تأسیس شده است. حکومت فدرال حکومتی است که در آن اختیارات و صلاحیتهای حکومت میان حکومت‌های محلی به نحوی تقسیم شده است که هر یک از آنها در حوزه خود مستقل از دیگری است.
مطابق این تعریف، شرط لازم حکومت فدرالی، وجود حکومت‌های محلی است که تحت پرچم در کنار چند حکومت محلی دیگر به عنوان یک کشور و زیرمجموعه یک حکومت مرکزی دارای حاکمیت مشخص است.
تاریخچه حکومت فدرال:
حکومت فدرالی امروزی برای اولین‌بار در ایالات متحده آمریکا شکل گرفته است و دلیل شکل‌گیری این حکومت، اختلافات و تعارضات متعدد بین ایالات مستقلی بود که هر یک به نحو دلخواه حکومت محلی مربوطه اداره می‌شدند و بعد از شورش‌های مختلف و همچنین جنگ‌های داخلی طولانی، با تلفات چند صد هزار نفری، سرانجام این حکومت به نحو امروزی آن شکل گرفته است.
حکومت فدرالی در سایر کشورها
چنانچه به کشورهایی که به روش حکومت فدرالی اداره می‌شوند توجه شود، تقریباً قریب به اتفاق آنها قبل از شکل‌گیری کشوری واحد، مجموعه‌ای از حکومت‌های محلی بوده‌اند که در یک سرزمین مشخص زندگی می‌کرده‌اند و به مرور زمان و با احساس نیاز به تشکیل یک حکومت مرکزی و البته حفظ بخش قابل توجهی از قدرت خود، اقدام به تشکیل حکومت‌های فدرالی با استفاده از الگوی ایالات متحده آمریکا نموده‌اند که از جمله آنها می‌توان به هند، آلمان و آرژانتین اشاره کرد.
امکان‌سنجی حکومت فدرالی در ایران
به گواه تاریخ، در اکثر دوران‌ها، تقریباً ایران فعلی در سرحدات ایران قرار داشته و کمتر زمانی بوده است که بخش‌های مختلف این منطقه از یکدیگر جدا باشند، فلذا حکومت محلی خودمختار در مناطق مختلف ایران به جز آنچه که بعد از جنگ جهانی دوم از آذربایجان و کردستان، آن هم به مدت بسیار محدود، وجود نداشته است و بدین ترتیب لزومی برای تشکیل حکومت فدرالی در ایران وجود ندارد، چرا که اصلاً حکومت‌های محلی در کار نیستند که بخواهند قدرت دولت مرکزی را بین آنها تقسیم کنند و یا اختلافات اساسی فرهنگی و بافت سرزمینی در جای جای مناطق ایران که منجر به درگیری ها گسترده شود یافت نمی شود و ایرانیان در طول قرن های متمادی به نوع دوستی و محبت درون سرزمینی شهره بوده اند.
مزایا و معایب حکومت فدرالی
اگر ارتباط آسان مردم با مسئولین ایالت، انتخاب مسئولین بومی، نگارش قانون بومی، اتخاذ نظر سریع مسئولین محلی در موارد و مواقع خاص را از مزایای فدرالیسم بدانیم، باید در کنار آن به معایبی مانند قوانین متفاوت در هر یک از حکومت‌های محلی و دست و پا گیر بودن آن برای مردم سایر ایالت‌ها هنگام سفر به آن ایالت، هزینه بالای اداره کشور با توجه به افزایش قابل توجه بدنه حکومت (محلی و مرکزی)، اتخاذ تصمیم‌هایی در یک ایالت که به ضرر ایالت دیگر است و اتخاذ تدابیر اقتصادی متفاوت که منجر به متضرر شدن سایر حکومت‌ها می‌شود نیز توجه نمود.
نتیجه‌گیری
بر اساس آنچه عنوان شد، برقراری فدرالیسم و حکومت فدرالی نیازمند شرایطی است که باید به صورت طبیعی وجود داشته باشد و این نوع حکومت نه به عنوان حکومت مطلوب، بلکه به عنوان گزینه مطلوب موجود برای کشورهایی است که وضعیتی موزاییکی با مناطق بریده از هم به لحاظ تاریخی، آداب و رسوم، فرهنگ و ... دارند و بدلیل نبود چنین شرایطی برای سرزمین یکپارچه ایران، این مدل حکومتی مناسب اجرا در کشورمان نیست.