ولایت تشریعی که به معنای سلطه بر اموال و نفوس مردم است شایسته هر کس نیست به همین خاطر در مکتب شیعه عصمت در امام و عدالت در نایب الامام یکی از شرو ط اساسی است که لااقل، ولی می‌بایست سلطه بر نفس خویشتن که یکی از مراحل ولایت تکوینی است دارا باشد و گرنه هیچ گاه ولایت تشریعی و حتی ولایت فتوی یا قضا به او داده نخواهد شد.
ولایت یکی از ارکان اصلی نظام فکری شیعه و از آموزه‌های اساسی دین مبین اسلام است. در نظام جمهورى اسلامى ایران، ولایت و رهبرى فقیه جامع الشرایط، نشانه اصلى اسلامیت نظام اسـت. موضوع پژوهش حاضر که در چند شماره منتشر خواهد شد، بررسی شاخص‌های ولایت مداری در احزاب سیاسی جمهوری اسلامی می‌باشد.
با توجه به محوری بودن نقش ولایت در نظام جمهوری اسلامی ایران، در این پژوهش به مقوله ولایت و جایگاه ولایت و ولایت فقیه در نظام اسلامی بر اساس موازین شرع مقدس اسلام، با قرائت شیعی و با مبنای نظریه ولایت فقیه حضرت امام خمینی پرداخته می‌شود.
بر اساس نظر علمای شیعه همچون شهید مطهری، حکومت در درجه اول متعلق به خدا و سپس برگزیدگان منصوب به خدا، یعنی پیامبران و ائمه معصومین و در عصر غیبت، به عامه فق‌ها و به منتخب آنان با عنوان"ولی فقیه" واگذار شده است. ولی فقیه برای افراد و احزاب و جریانات سیاسی شاخص‌هایی بیان می‌کند که التزام افراد و احزاب به آن شاخص ها، درجه ولایت مداری آن‌ها را مشخص می‌سازد. در این مقاله در چند بخش به شاخص‌های ولایت مداری با توجه به بیانات و فرمایشات حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری پرداخته می‌شود و سپس طبقه بندی جریانات و گروه‌ها با رویکرد ولایت مدار صورت می‌گیرد.
تعریف ولایت
ولایت در لغت به معنای قرابت و نزدیکی، محبت و دوستی و یاری کردن آمده است و در اصطلاح، به معنای حاکمیت، سرپرستی و رهبری سیاسی جامعه است. ولایتمداری به مفهوم پایبندی التزام عملی به ولایت است. یکی از ملاک‌های اصلی سنجه و قضاوت درباره افراد و گروه ها، ولایتمداری و ولایت پذیری است (ابن بابویه، ۱۳۶۳). ولایت همچنین به معنای سرپرستی و تصدی امر است، که در مورد شی یا اشیاء یا اشخاص تحقق می‌یابد. ولایت معانی دیگری همچون دوستی و نصرت دارد که آن‌ها نیز با معنای تصدی بیگانه نیست (ابن منظور، ۱۴۰۵: ۴۰۷). رهبر انقلاب ولایت را اینگونه تعریف می‌کنند:" ولایت عبارت است از: ایجاد رابطه و پیوند مستحکمی میان عناصر صف مومن با یکدیگر و قطع هر گونه وابستگی میان صف مومن با صف غیرمومن، و در مرتبه بعدی ایجاد رابطه‌ای بس قوی و نیرومند میان همه افراد صف مومن با آن نقطه مرکزی و قدرت متمرکز که اداره جامعه اسلامی به عهده اوست؛ یعنی امام، یعنی، ولی حاکم" (خامنه ای، ۱۳۵۳: ۶۱۹).
انواع ولایت
استاد مطهرى انواع و مراتب ولایت را بدین شرح بیان مى کند: انواع ولایت شامل ولایت تکوینی و ولایت تشریعی است و مراتب ولایت شامل: ولایت الله، ولایت پیامبر (ص)، ولایت ائمه معصومین، ولایت فقیه می‌باشد.
۱- ولایت تکوینی
ولایـت تـکـویـنى، یعنى فرمانروایى امام بر جهان هستى و این که تمام نظام آفرینش به اذن خـداونـد، تـحـت حـاکـمـیت و تصرف امام است. اگر آدمى از معرفت راستین و یقینى بهره برد، ولایت حقیقى پیدا مى کند، بدین معنا که مى تواند در جهان تصرف کند و با نیروى روحـى و مـعـنـوى، کـرامـات و افـعـال خـارق العـاده از خـویـش بـروز دهد (کعبی، ۱۳۹۳: ۱۰)
ولایت تصرف یا ولای معنوی و تکوینی، بالاترین مراحل ولایت است که در نظام آفرینش نوعی اقتدار و تسلط فوق العاده تکوینی را دارد به گونه‌ای که زمین هیچگاه از وجود آن خالی نخواهد بود. لولا الحجه لساخت الارض باهلها؛ این ولایت به این معناست که انسان در سایه مقام و قرب الهی (و قاب قوسین او ادنا)، به مرتبه‌ای برسد که اراده اش بر جهان هستی حاکم باشد. (حسینی ترکستانی، ۱۳۸۹: ۳۶)
ولایت تکوینی زمینه‌ای برای اعطای مناصب ولایت تشریعی می‌باشد، چون ولایت تشریعی که به معنای سلطه بر اموال و نفوس مردم است شایسته هر کس نیست به همین خاطر در مکتب شیعه عصمت در امام و عدالت در نایب الامام یکی از شرو ط اساسی است که لااقل، ولی می‌بایست سلطه بر نفس خویشتن که یکی از مراحل ولایت تکوینی است دارا باشد و گرنه هیچ گاه ولایت تشریعی و حتی ولایت فتوی یا قضا به او داده نخواهد شد. (همتی، ۱۳۶۳:۸۴)
۲- ولایت تشریعی
ولایـت تـشـریـعـى امـام، بـه مـعـنـاى فـرمـانـروایـى او بـر جامعه و حق تصرف در جان و مـال مـردم و لزوم اطـاعـت از او مـى بـاشـد. امـامـان از ویـژگـى عـصـمـت بـرخـوردارنـد و جـهـل بـه سـاحـت وجـود آنـان راه نـدارد و بـاطـن آنـان، مـنـزلگاه الهام هاى غیبى است. این ویژگى ها، ولایتى با خود مى آورد که آن را ولایت تشریعى مى گویند. استاد مطهری می‌فرماید: "امامان از طریق رمز و غیبی که همانند وحی بر ما پوشیده است علوم را از پیامبر اسلام برگرفته اند و برای مردم بازگو می‌کنند. (مطهری، ۱۳۸۷: ج ۳، ۲۹۷)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
منابع:
۱- ابن بابویه، محمدبن علی، کمال الدین و تمام النعمه، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۳،
۲- ابن منظور، لسان العرب، چاپ اول، نشر ادب الحوزه، قم، ۱۴۰۵ ق
۳- حسینی ترکستانی، سید حسین، تحلیل نظریه ولایت فقیه، طلیعه سبز، ۱۳۸۹،
۴- خامنه ای، سید علی، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، انتشارات صهبا، ۱۳۵۳،
۵- کعبی، عباس، مبانی تحلیلی جمهوری اسلامی ایران، پژوهشکده شورای نگهبان، ۱۳۹۳،
۶- همتی، همایون، ولایت تکوینی، چاپ اول، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۳،
۷- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، جلد سوم، انتشارات صدرا
۸- سایت اینترنتی دفتر رهبرمعظم انقلاب