رويكرد اخير و دوگانه آمريكا در قبال انتخابات و روند صلح به خوبي نشان داد كه صلح و امنيت در کشورها مساله اصلي آمريكا نيست؛ در نهايت بايد گفت كه يكي از دلايل اصلي تداوم ناامني و بحران در افغانستان، سياست‌هاي متناقض و نادرست آمريكا و ناتو در اين كشور بوده و اختلافات داخلي نيز موجب شده تا طالبان فرصت قدرت‌نمايي داشته باشند.
انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، اوایل مهرماه سال جاری بعد از چند بار تعویق و تهدیدهای گسترده طالبان سرانجام برگزار شد اما مشارکت مردم در این فرایند سیاسی بسیار پائین بود. مباحث داخلی بر سر نتایج بالا گرفته و طرف های مختلف یکدیگر را به تخلف و تقلب متهم می کنند. هنوز به صورت دقیق مشخص نیست که نتایج نهایی چه زمانی اعلام می شود. درست در میانه بحث های پیچیده بعد از انتخابات، نمایندگان طالبان با نماینده آمریکا در قطر دیدار و گفتگو کردند. انجام این دیدار در وضعیت این روزهای افغانستان امری است که به پیچیده تر شدن اوضاع در این کشور منجر شد. در همین رابطه برای بررسی وضعیت این روزهای افغانستان با «دکتر اسماعیل باقری» کارشناس افغانستان و پاکستان به گفتگو نشستیم.
بصیرت: روند برگزاری انتخابات در افغانستان چگونه بود؟
- قبل از هر چيز بايد به اين نكته اساسي تاكيد كرد كه برگزاري انتخابات در كشور بحران‌زده‌اي مثل افغانستان يك اصل ضروري است، به اين جهت كه هم موجب استحكام و نيرومندي نظام سياسي اين كشور مي‌شود و هم بهترين گزينه براي شريك ساختن احزاب و مردم در ساختار قدرت است. البته به شرطي كه انتخابات در سلامت كامل و به دور از تخلف و تقلب برگزار شود. به ويژه در افغانستان كه بخشي از بدنه اجتماعي و سياسي آن نسبت به روند برگزاري انتخابات و شفافيت آن نگراني داشتند و بخش ديگري نيز در ذيل گروه طالبان، اساسا دولت افغانستان و انتخابات آن را به رسميت نشناخته و حتي مورد تهديد قرار دادند.
نگاه قوم‌گرايانه و انحصاري برخي از حلقات قدرت در كابل، موجب شده بود تا احزاب بزرگ سياسي نيز با وجود اهميت انتخابات و پيش از برگزاري آن، نسبت به برگزاري انتخابات شفاف در افغانستان نگران باشند. در هر حال انتخابات رياست جمهوري افغانستان پس از چهار ماه تعویق، در 6 مهر 1398 در 32 ولایت برگزار شد و در برخی مناطق به دلیل نبود امنیت مراکز رای دهی بسته ماندند؛ به عنوان مثال در دو استان غزني، فراه و برخي از شهرستان‌هاي بلخ، هلمند، قندوز و هرات مراكز راي دهي به دليل تهديدهاي طالبان و نبود امنيت بسته ماندند. از 5373 مركز راي، 445 مركز به دليل نبود امنيت بسته ماند و 90 مركز نيز در روز راي‌دهي ارتباطش با كميسيون مستقل انتخابات قطع بود. در روز انتخابات حدود 313 حمله خرد و بزرگ در روز انتخابات صورت گرفت كه طبق آمار خبرگزاري‌هاي افغانستان بيش از 253 سرباز و پليس و بيش از 250 نفر از غيرنظاميان كشته و زخمي شدند.
طبق آماري كه اعلام شد تعداد كل شركت كنندگان در انتخابات بيش از 2 ميليون و هفتصد هزار نفر بود، اما شركت «درملوگ» آلماني كه سيستم بيومتريك يا دستگاه‌هاي انگشت‌نگاري را تامين كرده فقط 1923673 راي را قبول كرده و ضمنا عنوان مي‌كند كه از اين تعداد آراء نيز بيش از 100 هزار راي تكراري ثبت شده است. در واقع آراي سالم 1795000 راي بوده است. قرار بود نتايج اوليه پس از سه هفته اعلام شود، اما اكنون با گذشت بيش از دو ماه نتايج اوليه انتخابات به دليل اختلاف بر سر 300 هزار راي، اعلام نشده است.
بصیرت: دلایل تاخیر در اعلام نتایج انتخابات افغانستان چیست. آیا تاخیر در اعلام نتایج باعث تشدید بی اعتمادی نمی شود؟
- قبل از اين كه به دلايل تاخير در اعلام نتايج انتخابات بپردازم، بايد به اين نكات اشاره كنم كه عدم اصلاح نظام انتخاباتی افغانستان و اختلافات بر سر انتصاب اعضای کمسیون مستقل انتخابات از سوی احزاب سیاسی، پیش بینی تقلب در انتخابات و احتمال مهندسی آن، عدم حمایت جدی آمریکایی‌ها از روند انتخابات به دلیل مذاکراتشان با طالبان، افزایش تهدیدات امنیتی طالبان، ثبت نام پایین رای دهندگان و مواردی از این قبیل موجب شد تا انتخابات ریاست جمهوری در موعد مقرر برگزار نشود و حتي برخي از نامزدهای انتخاباتي بر اين تاكيد مي‌كردند كه در وضعيت فعلي و مذاكره مستقيم آمريكا با طالبان، برگزاري انتخابات امكان‌پذير نيست و اساسا از تشكيل دولت موقت صحبت مي‌كردند.
اما پس از اين كه مذاكرات متوقف و انتخابات برگزار شد، نتايج اوليه آن به دلايلي كه در سوال بالا بدان پاسخ داده شد، اعلام نگرديد. متاسفانه فرداي پس از پايان راي‌گيري، هم اشرف‌غني و هم دكترعبدالله و گلبدين حكمتيار خود را پيروز نهايي انتخابات اعلام كردند، اين در حالي بود كه شمارش آراء به اتمام نرسيده بود. به هر حال اين اعلام پيروزي‌ها چندان مورد توجه قرار نگرفت. اختلاف بر سر 300 هزار راي ناسالم و شمارش آراي غيربيومتريك از جمله مهمترين دليل عدم اعلام نتايج انتخابات است. كميسيون انتخابات افغانستان تحت فشار برخي گروه‌ها نظير مجلس سنا و دولت اشرف غني، مي‌خواهد كه آراي غيربيومتريك هم محاسبه شود، در حالي كه تيم «ثبات و همگرايي» دكتر عبدالله و برخي از كانديداها مخالف اين امر بوده و نسبت به بازشماري آراء برخي از ولايات نيز اعتراض دارند.
به همين ترتيب عدم اعلام نتايج انتخابات به دليل وجود آراي تقلبي موجب شده است تا كمسيون انتخابات نيز نتايج اوليه را اعلام نكند و اين در حالي است كه آقاي اشرف غني خواهان اعلام اين نتايج است و نامزدهای انتخاباتي نسبت به عدم شفافيت آراء و تخلفات ديگر معترض هستند. تيم‌هاي وابسته به دكتر عبدالله، گلبدين حكمتيار و رحمت‌الله نبيل نسبت به روند شمارش آرا، مستقل نبودن كمسيون انتخابات و نتايج اعلامي اعتراض دارند.
بصیرت: مواضع نامزدهای انتخاباتی با توجه به تاخیر اعلام نتایج را چگونه ارزیابی می کنید؟
- طي روزهاي گذشته صدها تن از حامیان تیم عبدالله در «کابل»، «بغلان» و «تخار» علیه تقلب انتخاباتی تظاهرات مسالمت آمیز برگزار کردند. روز شنبه 16 آذر نيز هواداران دكتر عبدالله در ولایت‌های بدخشان و دایکندی دست به راه‌پیمایی زدند. هواداران دكتر عبدالله حكومت اشرف غني را متهم به تقلب گسترده و مهندسی انتخابات ریاست جمهوری مي‌كنند. معترضان می‌گویند، تا زمانی که سرنوشت 300 هزار رأی بدون بایومتریک مشخص نشده و از شمار رأی‌های پاک مردم جدا نشود، به اعتراض‌هایشان ادامه خواهند داد. معترضان هشدار می‌دهند که به حکومت ایجاد شده از تقلب اجازه کار را نخواهند داد.
گلبدين حكمتيار يكي از كانديداهاي معترض مدعي است كه حكومت افغانستان 27 ميليون دلار به شركت درملاگ آلماني رشوه داده است، تا نتايج مورد دلخواه اشرف غني از صندوق آراء بيرون آيد. حکمتیار رهبر تیم انتخاباتی «صلح و عدالت اسلامی» روز (جمعه 15 آذر) نيز اعلام كرد که در مراکز رأی‌دهی که دستگاه‌های بیومتریک مفقود شدند، باید مجددا رأی‌گیری صورت گيرد و در مراكزي كه آراء آن مردود اعلام شده، تمام آراء مورد بازشماری قرار گیرد. همچنين در صورت کشیده شدن انتخابات ریاست جمهوری افغانستان به دور دوم باید حکومت موقت تشکیل شود تا شفافیت این روند تضمین شده و روند صلح نیز از این طریق به خوبی پیش برده شود.
رحمت‌الله نبيل و ساير نامزدهای معترض نيز نسبت به عدم اعلام نتايج معترض بوده و كمسيون انتخابات افغانستان را ضعيف و غيرمستقل عنوان كرده‌اند. رحمت الله نبیل خواستار حکومت مصالحه است و شورای نامزدهای انتخاباتی نیز از تشکیل دولت موقت یا دولت مشارکتی حمایت می کنند. در اين بين با فراگیر شدن اعتراضات انتخاباتی در روزهای گذشته، کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان با نامزدها و نمایندگان آنان، برای رسیدگی به درخواست معترضین نشست مشترک برگزار خواهند كرد. قرار است در این نشست حدود هفتاد تن از نمایندگان تیم‌های انتخاباتی، ناظران انتخابات، جامعۀ مدنی و دیگر نهادهای دخیل در روند انتخابات، در این نشست شركت كنند تا نسبت به موضوعات مورد اختلاف بحث و بررسي صورت گيرد.
بصیرت: مواضع آمریکا در مورد تحولات اخیر افغانستان به خصوص انتخابات چگونه است؟
- موضع آمریکا در روند انتخابات افغانستان موضع دوگانه و غیرشفاف بود. تا زمانی که مذاکرات آمریکا متوقف نشده بود و اساسا برگزاری انتخابات در هاله ای از ابهام بود، هیچ حمایتی نکرد و حتی حاضر به تامین مالی این انتخابات هم نشد. چرا كه آمريكا به دنبال مذاكره و معامله با طالبان است و برخلاف شعارش كه حمايت از دموكراسي و حكومت‌داري بود، اساسا از روند انتخابات حمايت جدي نكرد. حتي «جان بس» سفير آمريكا در كابل در واكنش به انتقاد دولت افغانستان از سياست آمريكا در خصوص عدم حمايت از روند انتخابات رياست جمهوري، اعلام كرد كه اولويت واشنگتن به نتيجه رساندن روند صلح است و اساسا شخص اشرف غني و دولت وي در طول 5 سال گذشته نتوانسته انتظارات گروه‌هاي سياسي و مردم را برآورده كند و به همين جهت صلح با طالبان اولويت اصلي آمريكاست. اما دو سه هفته مانده به برگزاری انتخابات، مذاکرات صلح آمريكا با طالبان به بهانه کشته شدن یک نظامی آمریکایی متوقف شد، در حالی که دلیل توقف مذاکرات عدم قبول امضای توافقنامه صلح با آمریکا در کمپ دیوید توسط طالبان بود و همچنین طالبان حاضر نشده بود تا به آتش‌بس تن بدهند. عدم تن دادن طالبان به پذيرش آتش‌بس و ناديده گرفتن حكومت افغانستان موجب شد تا كنگره آمريكا سياست‌هاي ترامپ را به باد انتقاد بگيرد و حتي در استيضاح وي نيز موثر بيفتد.
بنابراين توقف مذاكرات موجب شد تا آمريكا در یک چرخش سیاسی از روند انتخابات افغانستان حمایت کند. اما نکته دیگری که باعث شد تا آمریکا دوباره از روند انتخابات افغانستان حمایت کند، جهت فشار به گروه طالبان بود که اگر حاضر به مذاکره نشوند، از دولت افغانستان حمایت خواهیم کرد. گفتنی است که در طول مذاکراتی که آمریکا با رهبران طالبان داشت، دولت افغانستان جایی در این مذاکرات نداشت؛ هرچند که زلمی خلیلزاد مدعی بود که طالبان را به مذاکرات با دولت کابل تحت فشار قرار داده است. اما واقعيت این است که طالبان دولت وحدت ملی را به رسمیت نمی شناسند و می‌گویند دولت فعلي كابل غیرمشروع و با اصول اسلامی و معيارهاي آن مغایرت دارد.
گفته مي‌شود بار ديگر مذاكرات آمريكا با طالبان در قطر از سرگرفته مي‌شود، در حالي كه هم‌چنان دولت افغانستان و بازيگران داخلي در اين روند حضور ندارند و اين مساله موجب شده تا نتوان چشم‌انداز روشني از نتايج مذاكرات انحصاري آمريكا با طالبان ترسيم كرد. البته اين ايده جدي مطرح است كه روند صلح بايد به مالکیت و رهبری دولت افغانستان صورت گيرد، اما مساله اين‌جاست كه آيا دولت افغانستان اين ظرفيت را در خود ايجاد كرده است تا مذاكرات ميان افغاني طراحي و اجرايي شود؟ اختلافات در درون دولت كابل و سياست‌هاي دوگانه آمريكا (تشديد جنگ از يك‌سو و تاكيد بر صلح با طالبان از سوي ديگر) و نيز تاكيد طالبان بر تماميت‌خواهي موجب شده است تا چشم‌انداز صلح در افغانستان ناروشن و تاريك باشد.
بصیرت: مذاکرات صلح آمریکا و طالبان تا چه اندازه می تواند بر موضوع انتخابات افغانستان تاثیرگذار باشد؟
- خواه ناخواه بايد پذيرفت كه نقش آمريكا در جهت‌دهي به تحولات سياسي افغانستان بيش از هر بازيگري است. به هر حال اگر مذاكرات صلح آمريكا با طالبان در دور نهم به نتايج مشخصي مي‌رسيد، اساسا انتخابات در افغانستان برگزار نمي‌شد. طبق گفته بروس ریدل افسر سابق سازمان اطلاعات آمریکا (سیا)، دونالد ترامپ تصمیم دارد به‌گونه‌ای از جنگ طولانی مدت افغانستان خارج شود و براي كاهش هزينه‌هاي نظامي و تلفاتش مي‌خواهد نيروهاي خود را در افغانستان كاهش دهد و به همين جهت خواهان مذاكره صلح با طالبان است. اما اين كه آمريكا تماما از افغانستان خارج شود و پايگاه‌هاي نظامي را در اختيار طالبان قرار دهد، امري غيرمنطقي به نظر مي‌رسد. زماني كه ترامپ در سال گذشته استراتژي خود در جنوب آسيا و افغانستان را اعلام كرد، سخني از دموكراسي يا ايجاد دولت- ملت‌سازي در اين كشور نكرد و تاكيد كرد كه ما چك سفيد به افغانستان نداديم و شرايط افغانستان است تعيين مي‌كند كه تا چه زماني در افغانستان بمانيم و همانند روساي جمهور پيشين آمريكا، دوباره بر مبارزه با تروريسم تاكيد كرد.
رويكرد اخير و دوگانه آمريكا در قبال انتخابات و روند صلح به خوبي نشان داد كه صلح و امنيت مساله اصلي آمريكا نيست؛ چرا كه وقتی بايد از روند انتخابات حمايت كند به دنبال صلح با طالبان است و زماني هم كه دنبال به اصطلاح مذاكرات صلح با طالبان است، اساسا دولت افغانستان حضور نداشته و حتي نمي‌تواند يك نسخه از پيش‌نويس توافقات داشته باشد. در نهايت بايد گفت كه يكي از دلايل اصلي تداوم ناامني و بحران در افغانستان، سياست‌هاي متناقض و نادرست آمريكا و ناتو در اين كشور بوده و اختلافات داخلي نيز موجب شده تا طالبان فرصت قدرت‌نمايي داشته باشد.
گفتگو از وحید قاسمی