سرنوشت قطعنامه 2231 چه می شود؟ 

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل / شیرین زارعپور

یکی از مهم ترین عرصه های مورد توجه امریکا، تدوین و اجرای رژیم های امنیتی است که می تواند از این طریق به خواسته های ناعادلانه خود در سطوح بین المللی جامه عمل بپوشاند و به آن رنگ و لعاب حقوقی بدهد. در این راستا، استراتژی امریکا از یک سو مبتنی بر «ایجاد رژیم های امنیتی» و معاهدات محدود کننده و از سوی دیگر ایجاد شرایطی برای پذیرش معاهدات و در مرحله بعد، خروج از آن ها به دلایل واهی می باشد.  این موضوع بیش از همه در خصوص معاهدات خلع سلاح و کنترل تسلیحات مشاهده می شود. رویکرد آمریکا درخصوص خلع سلاح به عنوان دارنده بزرگ ترین سلاح های کشتار جمعی، دارای اهمیت است.
 به طور نمونه امضای معاهده منع جامع آزمایشات هسته ای  CTBT و در مرحله بعد عدم تصویب آن در دوران کلینتون و بوش و اعلام بوش مبنی بر این که هیچ گاه این معاهده را به دلیل عدم تطابق آن با منافع امنیت ملی امریکا، تصویب نخواهد کرد. کارشکنی در روند تصویب پیش نویس پروتکل بازرسی منع سلاح های میکروبی و بیولوژیک و امضای معاهده کیفری بین المللی ICC و سپس پس گرفتن امضا به بهانه مغایرت آن با منافع و امنیت ملی این کشور نیز نمونه دیگری است. رویکرد آمریکا درخصوص خلع سلاح به عنوان دارنده بزرگ ترین سلاح های کشتار جمعی، دارای اهمیت است. 
در این رابطه، شورای روابط خارجی اروپا در گزارشی به تلاش امریکا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران پرداخت و نوشت "فرانسه، آلمان و انگلیس باید دراین باره تصمیم گیری کنند که آیا باید از تلاش های امریکا برای تمدید تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران حمایت یا با آن مخالفت کنند اما هیچ یک از این گزینه ها ایده آل نیست و اتخاذ هر یک از ان ها می تواند پیامدهای فاجعه باری برای توافق هسته ای سال 2015 ایران داشته باشد.شاید بهترین گزینه اجازه دادن به منقضی شدن تحریم ها و در عین حال ایجاد شرایطی سخت گیرانه برای نقل و انتقال تسلیحات متعارف باشد. پیش از آن دیوید سنگر طی مقاله ای در نیویورک تایمز نوشته بود " دولت امریکا به دنبال تصویب قطعنامه ای در شورای امنیت سازمان ملل است که کشورها را از صدور تسلیحات متعارف به ایران پس از انقضای تحریم تسلیحاتی در ماه اکتبر منع کند. با این حال هرگونه تلاش برای تجدید تحریم تسلیحاتی قطعا با مخالفت علنی یا غیر علنی روسیه و چین مواجه می شود"
 طبق یکی از بندهای قطعنامه 2231 که از سال 2016 میلادی اجرایی شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات نظامی منع شده است. این بند از قطعنامه در اکتبر سال 2020 (مهرماه 1399) منقضی می شود و پس از آن ایران این امکان را خواهد داشت که از کشورهای خارجی جنگ افزار بخرد. مقام های امریکایی بارها ضمن ابراز نگرانی از لغو تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران خواستار جلوگیری از این مسئله شده اند. اخیراً مایک پمپئو وزیرخارجه امریکا، طی پیامی در حساب توئیتری خود خطاب به شورای امنیت سازمان ملل، تمدید تحریم فروش اسلحه به ایران را درخواست کرد. وی مدعی شد که تامین اسلحه برای ایران موجب «تشدید خشونت» و آغاز یک «مسابقه تسلیحاتی» جدید در خاورمیانه می‌شود. 
تحریم های سازمان ملل اصلی و جدید نیستند 
همان طور که در خاطرات هیلاری کلینتون آمده است، امریکا تلاش فراوانی کرده تا تحریم های بخش انرژی و مالی را هم ذیل تحریم های شورای امنیت بگنجاند ولی اساسا تحریم های شورای امنیت شامل مسائل مرتبط با هسته ای و موشکی است و موضوع دیگر، با سابقه بودن تحریم هاست. با نگاهی به لیست تحریم های شورای امنیت معلوم می شود اغلب این تحریم ها پیش از آن توسط امریکا و اتحادیه اروپا صورت گرفته بود. به عنوان نمونه درباره تحریم های امریکا با دلیل عدم اشاعه می توان قوانین 1929 و2000 کنگره و یا دستور اجرایی 13382 در سال 2001 را مشاهده نمود. در کل، تمام افراد و مجموعه هایی که در قطعنامه های شورای امنیت تحریم شده اند، پیش از این در فهرست تحریم امریکا و اروپا قرار داشته اند. 
موضوع مهم دیگر این که ضمانت اجرایی قطعنامه ها منوط به اراده سیاسی امریکاست به همین دلیل نسبت به تحریم های دیگر، اهمیت و اثر کمتری دارند. گروه بین المللی بحران نیز در گزارش خود پیرامون تحریم های ایران آورده "تحریم های یک جانبه و چندجانبه امریکا و اروپا عمیق تر از تحریم های سازمان ملل بوده است"
تحریم های شورای امنیت چه میزان تاثیرگذارند؟
کارکرد اصلی قطعنامه های شورای امنیت که در واقع توسط 5 کشورِ دارای حق وتو جهت گیری می شود، فراهم کردن بستری برای پذیرش عمومی نسبت به تحریم ها و خواسته های سیاسی امریکا بوده است. یعنی این تحریم ها تنها به عنوان بهانه ای مورد استفاده قرار می گیرد تا تحریم های امریکا عملی و اجرایی شوند. نقش قطعنامه های شورای امنیت نقشی روانی و رسانه ای را دارا است تا کشورهای دنیا با تحریم های اصلی یعنی تحریم های امریکا و در لایه بعد اتحادیه اروپا همراه شوند و این همراهی هزینه زیادی برای امریکا و اتحادیه اروپا داشته است بنابراین اگر این قطعنامه ها به واقع و یا به صورت  صوری لغو شوند، با تجمیع موارد اصلی آن ها در قالب قطعنامه ای جدید، برمی گردند.
مانور رسانه ای 
قطعنامه ها به دلیل بین المللی بودن و استناد به سازمان ملل، دارای تاثیر رسانه ای است و در این صورت امریکا و متحدانش این امکان را می یابد که مانور رسانه ای علیه ایران راه بیاندازند و سایر کشورها را با خود همراه کنند. به طور مثال بعد از قطعنامه شورای امنیت، اروپا تحریم های خود را شروع می کند و در مصوبات خود اعلام می کند که در راستای مصوبات شورای امنیت و محدود کردن تعامل با ایران، این تحریم ها اعمال شده و البته تحریم های اروپا فراتر از تحریم های قطعنامه شورای امنیت است. یکی از قوانین تحریمی و مهم امریکا CISADA حدود 21 روز بعد از صادر شدن قطعنامه 1929 ابلاغ شد یعنی فرایند طراحی این قانون پیش از قطعنامه 1929 بوده است اما دولت امریکا جهت همراه کردن کشورهای مختلف با تحریم های خود، تاریخ ابلاغ آن را بعد از تصویب آن قطعنامه  قرار می دهد تا این طور به نظر برسد که این تحریم ها در راستای آن قطعنامه ی شورای امنیت وضع شده است. 
هرقطعنامه ای پشت قطعنامه دیگر 
هر قطعنامه شورای امنیت بر قطعنامه های قبلی و اجرای آن ها تاکید دارد لذا با لغو یک قطعنامه، فقط از بار رسانه ای و روانی آن کم می شود. همین طور که در گزارش شورای روابط خارجی اروپا هم ذکر شده که " شاید بهترین گزینه اجازه دادن به منقضی شدن تحریم ها و در عین حال ایجاد شرایطی سخت گیرانه برای نقل و انتقال تسلیحات متعارف باشد" بنابراین خوشحالی برخی رسانه ها مبنی بر این که تا مهر ماه قطعنامه 2231 ملغی می شود و ما می توانیم از کشورهایی مانند چین و روسیه تسلیحات خریداری کنیم، بی اساس به نظر می رسد. 
حرف آخر
قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران بر اساس فصل هفتم منشور ملل متحد تصویب شده اند و تغییر یا لغو آن ها تنها توسط خود شورا و منوط به قطعنامه ای بر اساس همین فصل قابل انجام است لذا مبنای حقوقی اعتماد به زمان مقرر شده در قطعنامه برای پایان تحریم تسلیحاتی ایران، با وجود تلاش امریکا برای برگشت پذیری تحریم 2231 محل ابهام است.
 امریکایی که این روزها با بحران مدیریت و مهار کووید 19 دست و پنجه نرم می کند، توان چینش دومینوی شکست خود را پس ازاعمال انواع و اقسام تحریم ها و در مقابل، پیشرفت های خیره کننده جمهوری اسلامی ندارد چرا که به تعبیر فرمانده سپاه "امروز سپاه  با تلاش دانشمندان پاسدار نیروی هوافضا و سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی، فضایی شده و از آسمان، زمین را می نگرد.این اتفاق آغاز شکل گیری یک قدرت جهانی است".