در نتیجه انفعال وزارت نفت برای حفظ بازار گاز ترکیه در حالی است که هر دو کشور آمریکا و ترکیه انگیزه لازم برای کاهش و یا حذف ایران از بازار گاز ترکیه را داشته‌اند و به همین دلیل است که در ماه‌های گذشته ترکیه به اندازه حجم واردات گاز از ایران، از آمریکا LNG وارد نموده است.
ایران به عنوان دومین دارنده منابع گاز دنیا می‌تواند به عنوان یکی از بازیگران اصلی بازار صادرات گاز در منطقه نقش‌آفرینی کند. سهم 18 درصدی ایران از ذخایر گاز جهان و همچنین موقعیت استراتژیک این کشور زمینه مناسبی ایجاد کرده است تا بتوان با صادرات گاز به کشورهای متقاضی گاز به هاب انرژی منطقه تبدیل شد. اما عملکرد ضعیف وزارت نفت در بازار گاز باعث شده که نه تنها فرصت‌های موجود در توسعه بازار صادراتی گاز ایران از بین برود؛ بلکه بازارهای فعلی ایران نیز با تهدیدی جدی توسط رقبا مواجه شود. در این بین یکی از بازارهایی که خطر حذف ایران از آن به شدت احساس می‌شود بازار گاز ترکیه است.
صادرات گاز طبیعی ایران به ترکیه طی قراردادی 25 ساله در مرداد ماه 75 بین وزارت نفت و شرکت بوتاش ترکیه منعقد شده و طبق این قرارداد حداکثر حجم گاز صادراتی به ترکیه 10 میلیارد متر مکعب در سال (25 میلیون متر مکعب در روز) تعیین شد. عملیات صادرات گاز به این کشور در آذرماه سال 80 آغاز شده و تا سال 1405 اعتبار دارد. اما علیرغم اینکه تنها 6 سال تا پایان قرارداد گاز ایران با ترکیه زمان باقی مانده است؛ شواهد حاکی از آن است که هنوز وزارت نفت اقدامی برای انعقاد قراردادی جدید با ترکیه نکرده است. این انفعال وزارت نفت در بازاریابی برای صادرات گاز در حالی است که ترکیه برای کاهش وابستگی خود به ایران برنامه‌های مختلفی را در نظر گرفته و بسیاری از آن برنامه‌ها در طول 8 سال اخیر به ثمر نشسته است.
در این راستا سید علی نصر کارشناس انرژی به خبرنگار فارس گفت: «در ماه‌های گذشته ترکیه به اندازه حجم واردات گاز از ایران، از آمریکا LNG وارد نموده است. همچنین روند پروژه خط لوله انتقال گاز "تاناپ" شتاب گرفته است و به گفته مدیرعامل خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولیتا حجم گاز منتقل شده از طریق این خط لوله به ترکیه به 3 میلیارد متر مکعب در بخش آسیایی رسیده است. به تازگی هم که خط لوله ترک استریم افتتاح شده است که ظرفیت این خط انتقال ۳۱.۵ میلیارد مترمکعب گاز روسیه به ترکیه و اروپا است که در مسیر خود گاز را برای ترکیه و برای کشورهای اروپایی انتقال می دهد. در نتیجه در صورت انفعال وزارت نفت احتمال حذف ایران از بازار ترکیه هم وجود دارد».
*LNG آمریکا جایگزین گاز ایران در بازار ترکیه در آینده‌ای نه چندان دور
شایان ذکر است که توسعه صادرات گاز ایران به کشورهای همسایه یکی از راهبردهای موجود برای خنثی‌سازی تحریم‌های آمریکا است. از سال 90 تاکنون نیز علیرغم فشارهای آمریکا، صادرات گاز به ترکیه یکی از بسترهای مناسب برای ارزآوری به کشور بوده است. در این راستا هم آمریکا برای افزایش فشار اقتصادی به ایران، انگیزه لازم برای حذف گاز ایران از بازار ترکیه را دارد و هم ترکیه به جهت کاهش وابستگی خود به گاز ایران در راستای تنوع‌سازی سبد واردات گاز و کاهش سهم ایران در این سبد گام خواهد برداشت.
در نتیجه انفعال وزارت نفت برای حفظ بازار گاز ترکیه در حالی است که هر دو کشور آمریکا و ترکیه انگیزه لازم برای کاهش و یا حذف ایران از بازار گاز ترکیه را داشته‌اند و به همین دلیل است که در ماه‌های گذشته ترکیه به اندازه حجم واردات گاز از ایران، از آمریکا LNG وارد نموده است. البته موضوع صادرات LNG آمریکا به ترکیه و خطر حذف گاز ایران از بازار ترکیه به همین نقطه ختم نمی‌شود و دو کشور آمریکا و ترکیه در حال انجام مذاکراتی برای افزایش صادرات LNG به ترکیه نیز هستند.در این راستا در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ 2020، ترامپ و اردوغان با هدف افزایش سطح تجاری دو کشور به سالانه 100 میلیارد دلار در دهه آینده درباره گزینه صادرات LNG آمریکا به ترکیه مذاکره کردند که درصورت رسیدن به توافق احتمال جایگزینی LNG آمریکا به جای گاز ایران کاملا محتمل است. اتفاقا در سال‌های اخیر ترکیه نیز با افزایش ظرفیت پایانه‌ها واردات LNG، مجموع ظرفیت وارداتی خود را به 25 میلیارد متر مکعب (2.5 برابر حجم صادراتی گاز ایران به ترکیه) رسانده است که هم‌اکنون 75 درصد از این ظرفیت خالی است. در نتیجه احتمال توافق دو کشور برای افزایش واردات LNG از آمریکا اصلا دور از ذهن نیست.
*وزارت نفت از زیر بار مسئولیت صادرات گاز به ترکیه شانه خالی کرده است
با این حال همچنان بی‌توجهی وزارت نفت به این تحولات و رفتار منفعلانه این وزارتخانه نسبت به صادرات گاز به ترکیه جای سوال بزرگی را در ذهن مخاطب باقی می‌گذارد. این انفعال در عملکرد در حالی است که روابط عمومی وزارت نفت نیز در جوابیه‌ای به خبرگزاری فارس به رویکرد فعالانه ترکیه در حوزه تنوع‌سازی سبد واردات گاز خود اشاره کرده است و ضمن شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت، عنوان کرده است که خطر حذف شدن ایران از بازار گاز ترکیه تقصیر وزارت نفت نیست بلکه ناشی از رویکرد فعالانه ترکیه در بازار است.
در بخشی از جوابیه روابط عمومی وزارت نفت به خبرگزاری فارس با اشاره به رویکرد فعالانه ترکیه در بازار گاز آمده است: «کشور ترکیه در قالب یک سیاست کلان خود، در تلاش است به یک گذرگاه مهم انرژی تبدیل شود، بدیهی است که این سیاست را هم وزارت نفت ایران برایشان ننوشته است و احتمالا بخشی از برنامه کلان اقتصادی ترکیه است و آنها با استفاده از مزایای ژئوپلتیک خود و به تناسب روابط بین‌المللی شان برای کشورشان طرح‌ریزی کرده‌اند. حالا چرا باید وزارت نفت ایران مقصر برنامه‌ریزی سیاستمداران ترکیه باشد؟».
*تعلل شرکت بوتاش در تعمیر خط لوله صادرات گاز ایران به ترکیه، زنگ خطری برای وزارت نفت
حال سوال اساسی این است که چرا مسئولین وزارت نفت خطر حذف گاز ایران از بازار ترکیه را جدی نمی‌گیرند و یا اگر جدی می‌گیرند چرا اقدامی برای حفظ بازار و یا توسعه بازار خود در ترکیه انجام نمی‌دهند؟ در این بین انفجار خط لوله صادرات گاز ایران به ترکیه و تعلل و عدم تمایل شرکت بوتاش ترکیه به تعمیر این خط لوله به خوبی گواه این موضوع است که در سایه تعلل 8 ساله وزارت نفت، بازار ترکیه توسط سایر رقبای ایران به طور کامل تسخیر شده است به گونه‌ای که ترکیه دیگر نیازی به گاز ایران نخواهد داشت.
در این راستا، اخیرا مهدی جمشیدی دانا مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران درباره آخرین تحولات صادرات گاز ایران به ترکیه گفت: «از 12 فروردین ماه که خط لوله صادراتی به ترکیه منفجر شد تاکنون همچنان صادرات گاز ایران به ترکیه قطع است و تا زمان رفع مشکل صادرات آغاز نخواهد شد. به دلیل شیوع ویروس کرونا شرکت ترکیه‌ای که طرف قرارداد ما است، عملیات بازسازی را به کندی پیش می‌برد. ما درخواست خود را به طرف ترکیه‌ای برای بازدید از محل انفجار ارسال کرده و منتظر پاسخ آنها هستیم. پیش بینی می‌شود که تا آخر خردادماه عملیات تعمیرات انجام شود».
گفتنی است طبق برخی برآوردها، توقف صادرات گاز ایران به ترکیه ماهانه بین 150 تا 200 میلیون دلار درآمدهای صادراتی گازی ایران را کاهش دهد.
در مجموع به نظر می‌رسد که غفلت 8 ساله وزارت نفت برای حفظ و توسعه بازار گاز ایران در ترکیه باعث شده است که آمریکا بتواند به راحتی در بازار ترکیه نفوذ کرده و LNG خود را جایگزین گاز ایران کند. همچنین کشورهایی مانند روسیه نیز با احداث خط لوله ترک استریم به ظرفیت صادراتی سالانه 31.5 میلیارد متر مکعب در نظر دارند، سهم خود را در بازار ترکیه افزایش دهند. بدین ترتیب در صورت تداوم بی‌توجهی وزارت نفت به صادرات گاز ایران به ترکیه خطر حذف همیشگی ایران از این بازار وجود دارد.