طی روزهای اخیر، سیگنالهای متفاوتی از مذاکرات وین به افکار عمومی مخابره می شود! اگرچه اکثر طرفهای شرکت کننده در مذاکرات، از پیشرفت در روند حصول توافق ( بر سر احیای برجام) سخت می گویند، اما اختلافات اصلی و مهمی بر سر حصول این توافق باقی مانده است.
تفکیک تحریم های ضد ایرانی توسط دولت آمریکا و فراتر از آن، عدم ارائه تضمینهای لازم جهت "بقای دولتهای فعلی و آتی آمریکا در برجام" مانع از آن شده است تا نسبت به مذاکرات وین رویکرد و نگاهی خوشبینانه داشته باشیم! علاوه بر این موارد، باید توجه داشت که آمریکا و تروییکای اروپایی همچنان گارد بسته ای در خصوص "راستی آزمایی در خصوص رفع تحریمهای ضد ایرانی " دارند.
واشنگتن و متحدانش معتقدند که "راستی آزمایی"مذکور باید صرفا بر اساس " یک تراکنش مالی" تعریف شود، نه بر اساس " انجام تراکنشهای مختلف در یک بازه زمانی مشخص"! به عبارت بهتر،کشورهای غربی در این خصوص دست به نوعی"ساده سازی" غیر حقوقی زده اند.بدیهی است که جمهوری اسلامی ایران با توجه به خروج یکجانبه دولت آمریکا از توافق هسته ای و ناتوانی اثبات شده و مطلق اتحادیه اروپا در عمل به تعهدات برجامی خود، حق دارد از طرف مقابل "مطالبه تضمین و راستی آزمایی" کند.
این موضوع در عرف حقوق بین الملل نیز کاملا پذیرفته شده است. دولت آمریکا در حالی از برجام خارج شد که مطابق گزارشهای رسمی آژانس بین المللی انرژی اتمی، جمهور اسلامی ایران به صورت کامل به تعهدات هسته ای خود پایبند بود.
رمزگشایی از مواضع تکراری
در این میان، مواضع تکراری مطرح شده از سوی طرفهای شرکت کننده در نشست برجام، نمی تواند تصویری واقعی از این مذاکرات ( و خروجی آنها) به مخاطبان ارائه دهند. به عنوان مثال، وزارت خارجه آمریکا در این خصوص معتقد است که آخرین دور گفت‌وگوها در وین، «پیشرفت‌های معناداری» صورت گرفته اما هنوز «اختلافات مهمی» پابرجا است که باید رفع شوند.ساعاتی قبل‌تر، «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در پیامی در توییتر گفت که مذاکرات وین پیشرفت خوبی داشته است.بورل در توییتر نوشت: «برای گفت‌وگو درباره برجام با وزیر خارجه ایران ظریف گفت‌وگو کردم. تیم‌ها در وین طی هفته‌های گذشته پیشرفت خوبی کرده‌اند. اکنون لازم است همه طرف‌ها تصمیم‌های سیاسی لازم را بگیرند تا بتوانیم مذاکرات را به اتمام رسانده و به اجرای کامل توافق برگردیم. ادامه فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حیاتی است.»
طی هفته های اخیر، بارها شاهد چینش دو واژه "پیشرفت " و " اختلاف" در مذاکرات بوده ایم. بدون شک، نگارش پیش نویس توافق و حتی مشخص شدن چارچوب آن، قطعا نمی تواند به معنای حل و فصل اختلافات تعیین کننده در این معادله باشد! آنچه مسلم است اینکه اعضای تیم مذاکره کننده کشورمان در وین نیز باید به دور از هرگونه" ابهام سازی" در این خصوص، به ترسیم روایتهای عینی، دقیق، حقوقی و محکم در خصوص مذاکرات وین روی آورند. در این میان باید مشخص شود که بر سر نقاط اختلافی ( که هر یک از آنها در آینده می تواند به پاشنه آشیل برجام تبدیل شوند)، چه تفاهم یا توافقی حاصل شده و اگر این توافق حاصل نشده، با چه منطقی دولت و وزارت امور خارجه اصرار به پذیرش"بازگشت اعلامی اما غیر عملیاتی آمریکا به برجام" دارند؟!
از ابهام باید فاصله گرفت
به نظر می رسد مانور عنصر "ابهام" در قبال مذاکرات وین به نقطه اوج خود رسیده است!در بسیاری از موارد، از یک دیپلمات یا منبع خبری واحد، سیگنالها و پیامهای متناقضی از نشست وین به گوش می رسد. این رویکرد پارادوکسیکال و در عین حال هدفمند، به طور طبیعی عنصر و مولفه " ابهام" را در مذاکرات برجامی جدید تقویت می کند.
"ابهام" همان کلید واژه ای است که اعضای دولت بایدن علاقه بسیار شدیدی در خصوص به کارگیری آن دارند. دلیل این رویکرد بسیار مشخص است: دموکراتهای کاخ سفید معتقدند که در یک " فضای شفاف" که در آن قواعد حقوقی ، فنی و کارشناسی اصالت داشته باشند، جایی برای مانور واشنگتن در پروسه بازگشت به برجام باقی نمی ماند. جوبایدن و افرادی مانند جیک سالیوان، آنتونی بلینکن و وندی شرمن به وضوح آگاه هستند که آنها بابت خروج رسمی دولت ترامپ از برجام، حکم " مجرم" و " عامل برهم زننده توافق" را دارند و "بازگشت به وضعیت اولیه" حداقلی ترین اقدامی است که باید انجام دهند.
اما در نحوه بازگشت به این "وضعیت اولیه" بارها ملاحظاتی را مطرح کرده اند. این ملاحظات در مذاکرات اخیر وین نیز همچنان وجود داشته است. بر اساس ، واشنگتن و متحدان اروپایی آن، "احیای واقعی برجام" را خط قرمز خود قلمداد کرده و در عین حال، از احیای ظاهری توافق هسته ای دفاع می کنند.
چرا به پرسشهای اصلی پاسخ نمی دهید؟
دولت جدید آمریکا رفع همه تحریمهای برجامی ایران را در تعارض با استراتژی " فشار هوشمندانه علیه ایران" می داند.استراتژی فشار هوشمندانه،همان رویکردی است که بایدن می خواهد آن را جایگزین استراتژی فشار حداکثری دولت ترامپ کند.
بنابراین، هر اندازه "عناصر مبهم" بتوانند جایگزین " عناصر شفاف" در مذاکرات وین شود، قدرت مانور کاخ سفید در این بازی هدفمند افزایش خواهد یافت. از این رو وزارت امور خارجه و دولت ما، نباید با تعجیل و شتاب در "اعلام توافق نهایی"، آن هم به عنوان یک برگ برنده انتخاباتی، زمینه استمرار این بازی ضد ایرانی کاخ سفید را فراهم سازد.
در هر حال، نقاط ابهام برجام و پروسه بازگشت واشنگتن به توافق ، کاملا مشخص است. در این میان، پارامترها و مولفه هایی وجود دارد که اقدامات طرف آمریکایی و متحدان اروپایی آن باید بر اساس آنها مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد.
تا زمانی که این سنجش دقیق و کمی صورت نگیرد، نمی توان کمترین ادعایی در خصوص بازگشت به برجام از سوی آمریکا و احیای توافق هسته ای را پذیرفت.
باید این حقیقت را مدنظر قرار داد که به واسطه اقدامات محرزی که دولت آمریکا و دولتهای اروپایی از اردیبهش ماه سال 1397 ( زمان خروج رسمی دولت ترامپ از توافق هسته ای ) تا کنون صورت داده اند، اکنون ما مطالبات بر حقی از آنها داریم که باید به صورت کامل برآورده شود. در چنین شرایطی تزریق ابهام و دوگانگی در قبال مذاکرات وین و استفاده از واژه های کلی ، قطعا قدرت ما در تسلط بر میدان مذاکرات را از بین خواهد برد.
امیدواریم دیپلماتهای وزارت امور خارجه و اعضای تیم مذاکره کننده برجامی کشورمان این بار متوجه اهمیت مولفه های " پارادوکسیکال و مبهم" در بازی طرف آمریکایی –اروپایی باشند. در غیر این صورت، تکرار برخی تجربیات تلخ مانند " انهدام برجام یا یک امضای رئیس جمهور آمریکا" اجتناب ناپذیر خواهد بود!