جمهوری اسلامی ایران بعنوان نهمین کشور عضو رسمی سازمان شانگهای شد. انتظاری که پس از حدود ۱۴ سال انتظار، در میان محافل سیاسی و نخبگانی و مردم بلاخره محقق شد که البته باید تشریفات فنی آن نیز باید زودتر محقق شود. سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان یک‌نهاد منطقه‌ای در سال ۲۰۰۱ میان چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تأسیس شد که با ورود هند و پاکستان در سال ۲۰۱۵ (تکمیل عضویت دائم در سال ۲۰۱۷)، اعضای اصلی آن به ۸ کشور افزایش یافت و امروز نیز با عضویت دائم ایران، این سازمان نه عضو دائم خواهد داشت.بنابراین عضویت ایران در شانگهای در کنار کشورهای روسیه، چینو هند، ضله چهارم قدرت محسوب می شود که مربع قدرت شرق را تکمیل نمود.
عضویت دائم ایران در این سازمان، نقطه عطف دکترین نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت سیزدهم به شمار می‌آید و برای دولت جدید که در شعار‌های انتخابی بر این موضوع تأکید کرده، این موفقیت باعث اعتماد بیشتر مردم و نخبگان به دولت خواهد شد.
شانگهای و سهم آن در مناسبات بین المللی
سازمان همکاری شانگهای که در سال ۲۰۰۱ میلادی از سوی کشورهای چین و روسیه و چهار کشور قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان پایه گذاری شد، اکنون در سال ۲۰۲۱ با نهایی شدن مراحل عضویت هندوستان، پاکستان و ایران و سه عضو ناظر مغولستان، افغانستان و بلاروس گستره جغرافیایی بسیار وسیع تری به خود گرفته است. این سازمان از درون رقابت قدرت های بزرگ بر سر منطقه ژئوپولتیک آسیای میانه ظهور کرد و در واقع در پاسخ به بر قرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در این منطقه پایه گذاری شده است. سازمان شانگهای یک نهاد منطقه ای برای همکاری های چند جانبه در حوزه های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی و با تاکید بر حفظ و ثبات مرزها و حاکمیت ملی کشورها است. این سیاست ها در مخالفت با سیاست های یکجانبه گرایی ایالات متحده آمریکا است.
مساحت کل سرزمین های تحت حاکمیت کشورهای عضو و ناظرین بیش از ۳۵ میلیون کیلومتر مربع و با جمعیتی بیش از سه میلیارد یا حدودا بیش از ۴۰ درصد جمعیت دنیا را در بر می گیرد. از این رو باید گفت که این سازمان ظرفیت بسیار فراوانی در شکل گیری ساختارهای امنیتی حوزه پیرامونی خودش خواهد داشت، بنابراین این سازمان در مناسبات بین المللی از ساختار و ظرفیت بالایی برخوردار است. سازمان همکاری شانگهای به تنهایی توانایی مقابله با سیاست های یکجانبه گرایی ایالات متحده را دارد. بنظر می رسد که این سازمان در آینده بعنوان تاثیرگذارترین سازمان در مناسبت های بین المللی معرفی خواهد شد.
شانگهای چه تاثیری برای ایران دارد؟
تا به حال ایران کشوری بوده است که بیشترین دشمنی را از غرب بخصوص آمریکایی ها دیده است. میزان رقم تحریمی ایران ده ها برابر از کشوری است که بعد از ایران مورد تحریم ایالات متحده قرار گرفته است. از این رو جمهوری اسلامی ایران همواره سیاست نگاه به شرق را دنبال می کرده که اولا وجود دولت های غرب گرا تا الان سیاست نگاه به شرق را به تاخیر انداخته بود و ثانیا تا مدتها غرب قدرت بالامنازع درزمینه های اقتصادی و نظامی و سیاسی در جامعه بین المللی بوده است ولی با افوا آمریکا و پیشرفت خیره کننده چین در حوزه های اقتصادی و سیاسی و نظامی، قدرت را از غرب به شرق کشانده است، لذا بهترین زمان برای تقویت شرق گرایی بوده است.
از آنجایی که سازمان همکاری شانگهای در مرحله اول شرق گرایی را تقویت می کند و در مرحله دوم وجود همسایگان شرق، به نوعی منطقه گرایی را نیز تقویت می کند، به جمهوری اسلامی ایران در تامین منافع و ایجاد ارتباط پایدار با همسایگان را کمک خواهد کرد. عضویت ایران یک بازی برد- برد برای ایران محسوب می شود و این کار میزان دشمنی غرب را خواهد کاست. بنابراین عضویت ایران در شانگهای جدا از مباحث امنیتی و مبارزه با تروریستی، در ارتقا بخشی جایگاه جمهوری اسلام تاثیر بسزایی خواهد گذاشت.
عضویت دائم ایران نقطه عطف در ایجاد تعادل و توازن در روابط آسیا با غرب است که ایران باید از ظرفیت های بوجود آمده در حوزه اقتصاد و امنیت راباید حداکثر استفاده را ببرد.
اهمیت اقتصادی شانگهای
فعال سازی دیپلماسی اقتصادی جز اولویت های نخست دستگاه سیاست خارجی کشورمان است. موضوعی که مورد تاکید مقام معظم رهبری قرار گرفته است. سازمان همکاری شانگهای یکی مهمترین سازمان منطقه ای است که باید مورد توجه از لحاظ اقتصادی قرا گیرد. طبق آمار در سال ۲۰۰۱ کل تجارت کالایی کشورهای عضو سازمان معادل ۵۲۸ میلیون دلار بوده که در سال ۲۰۱۷ بیش از ۵۳۲ میلیون دلار صادرات و بیش از ۷۶۷ میلیون دلار واردات از جهان داشته است که به ترتیب سهمی ۶.۱۷ درصدی و ۳.۱۵ درصدی از کل صادرات و واردات جهان برآورد می‌شود.
از نظر تجارت درون گروهی، مجموع ارزش صادرات درون گروهی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۱۷، در حدود ۳۲۹ میلیارد دلار بوده است. در این رابطه، کشور چین با ۵۲ درصد بالاترین و تاجیکستان با سهم ۱۸ درصد پایین‌ترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین مجموع ارزش واردات درون گروهی کشورهای عضو سازمان در سال مزبور نیز در حدود ۹۶۴ میلیون دلار بوده است. لذا کشورهای چین و تاجیکستان به ترتیب بالاترین (۴۶ درصد) و پایین‌ترین (۴۶/۰) درصد سهم را از این نظر داشته‌اند.( مهر) لازم به ذکر است، در سال مزبور ایران از لحاظ صادرات و واردات درون گروهی سازمان به ترتیب با سهمی در حدود ۵ درصد و ۴.۳ درصد در رتبه چهارم و هفتم قرار داشته است. در این میان بیشترین میزان صادرات ایران به شانگهای در سال مزبور به ترتیب به کشورهای چین، افغانستان، هند و پاکستان (حدود ۹۵ درصد از کل صادرات ایران به سازمان) و بیشترین واردات ایران از کشورهای چین، هند، روسیه (حدود ۹۶ درصد از کل واردات ایران از سازمان) بوده است.
ایران با ۱۱ عضو اصلی و ناظر پیمان شانگهای شامل چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، مغولستان، پاکستان، هند، افغانستان و بلاروس، دارای تجارت فرامرزی است که در این میان بیشترین حجم تجارت ایران با چین در سال ۱۳۹۹ به ارزش ۱۵ میلیارد و ۵۱۸ میلیون و هشت هزار و ۴۹۲ دلار است.
روسیه یکی از اصلی ترین اعضای سازمان شانگهای و همچنین حائز اهمیت برای ایران به حساب می‌آید. این کشور با جمعیت تقریبی ۱۴۴ میلیون نفر، یکی از کشورهای پرجمعیت اروپا است و یکی از کشورهایی است که در زمینه صادرات کالا از ایران مقصد بسیار خوبی برای بازرگانان ایرانی بوده و از اهمیت خاصی نیز برخوردار است. شرایط آب و هوایی این کشور باعث شده است تا امکان تولید و کشت بسیاری از محصولات کشاورزی را نداشته باشند، این موضوع یک امتیاز مثبت برای صادرات ایران به حساب می‌آید. در حال حاضر روسیه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران شناخته می‌شود و سالانه مقادیر قابل توجهی از انواع محصولات به این کشور صادر می‌شود. قزاقستان، یکی از اقتصادهای بزرگ آسیای مرکزی را در اختیار دارد. بر اساس آمار در سال ۲۰۱۴، شاخص آزادی اقتصادی قزاقستان در طی ۱۷ سال جهش ۲۲ رتبه‌ای را نشان داده است و به همین دلیل در بین ۲۰ کشور پیشرو در حوزه توسعه آزادی اقتصادی در جهان قرار گرفته است. در تشریح وضعیت اقتصادی قزاقستان به اختصار باید گفت اقتصاد این کشور مبتنی بر صادرات مواد خام (نفت، مواد معدنی و غلات) است. سهم مواد خام در تولید ناخالص داخلی، تجارت خارجی و درآمدهای دولتی این کشور بسیار بالاست. در میان محصولات صادراتی ایران به قزاقستان کالاهای مختلفی دیده می‌شود.
نکته پایانی
عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای یک مقوله بسیار مهم و تاثیرگذار است که جمهوری اسلامی ایران باید از این فرصت بالاترین بهره بردای را داشته باشد. لذا تنها عضویت در این پیمان برای جهش اقتصادی کشور کافی نیست و برای ایجاد فرصت‌های بزرگ اقتصادی لازم است که با هر یک از کشورهای عضو نیز روابط دوجانبه قوی برقرار شود که انعقاد موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی، کاهش منطقی نرخ‌های تعرفه‌ای به ویژه از سوی ایران و همگرایی در نرخ‌های تعرفه کالایی، شناخت دقیق بازارهای هدف به منظور گسترش صادرات غیر نفتی، رفع موانع سرمایه گذاری خارجی کشورهای عضو شانگهای در صنایع بالادستی ایران و پیگیری اجرای تفاهمنامه همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین از طریق ایجاد پروژه‌های درون سازمانی شانگهای از جمله ابزارهای آن می‌تواند باشد.