یکی از حقوق عمومی مردم همین است که امنیّت روانی داشته باشند. امنیّت روانی یعنی چه؟ یعنی هر روز یک شایعه‌ای، یک دروغی، یک حرف هراس‌افکننده‌ای در ذهنها پخش نشود. حالا تا دیروز فقط روزنامه‌ها بودند که این کارها را میکردند،حالا فضای مجازی هم اضافه شده.
یکی از حقوق عمومی مردم همین است که امنیّت روانی داشته باشند. امنیّت روانی یعنی چه؟ یعنی هر روز یک شایعه‌ای، یک دروغی، یک حرف هراس‌افکننده‌ای در ذهنها پخش نشود. حالا تا دیروز فقط روزنامه‌ها بودند که این کارها را میکردند، حالا فضای مجازی هم اضافه شده. ( مقام معظم رهبری 7/4/1401 )
تبیین مسئله امنیت روانی و اجتماعی
قتل‌های هولناک، اسیدپاشی، زورگیری مسلحانه، رواج باندهای تبهکاری، سرقت، تجاوز، آدم‌ربایی، نزاع دسته‌جمعی و غیره در اخبار سال‌های اخیر به‌کرات مشاهده شده‌اند. در سال‌های اخیر با تغییر رویه‌های مبارزه با جرم و علمی‌تر‌شدن سازوکارهای نهادهای تأمین‌کننده امنیت در ایران، شاخصهای امنیتی بهبودیافته است اما امنیت یک بعد روانی نیز دارد که ناظر بر احساس وجود امنیت است که گاه وقوع یک حادثه به‌شدت تکان‌دهنده، تأثیرات عمیقی بر آن گذاشته و آن را به‌شدت متزلزل میکند.
گاه نیز جامعه خود به دنبال مظاهر خشونت است که این مطلب نیز می‌تواند نتیجه تزلزل احساس امنیت باشد. نوجوانانی که دست و صورت خود را با تیغ میبرند تا چیزی را (هر چیزی را) اثبات کنند یا انبوه کامنت‌گذارانی که در اینترنت به دیگران حمله میکنند، شکل‌دهنده طیفی از رفتارهاست که می‌تواند با عنوان «خرده الواتیگری» نام‌گذاری شود. دلیل‌یابی برای اینکه چرا برخی از شهروندان احساس میکنند که باید برای پذیرفته‌شدن در جمع‌های مجازی و حقیقی دست به خشونت‌های فیزیکی و کلامی بزنند، می‌تواند نقطه آغازی برای استدلال در مورد شکل‌گیری خشونت‌های شدید به شکل وقوع جرائم تکان‌دهنده باشد.
یکی از حقوق اساسی مهم مردم این است که در آرامش روانی و در امنیت روانی زندگی کنند؛ در کشور امنیت اخلاقی برقرار باشد.۱۳۹۱/۱۱/۲۸
برخی از نظریه‌پردازان معتقدند که وجود امنیت را با آمارهای مرسوم پلیس در مورد کارهای سخت‌افزاری انجام شده برای تأمین امنیت نمی‌توان اثبات کرد، به عقیده آنها وجود امنیت به معنای «احساس کردن وجود امنیت» است که از سطح خرد اجتماعی تا سطح کلان آن را در برمی‌گیرد و متعاقباً نیازمند برنامه‌ریزی هم برای سطح کلان و هم برای سطح خرد است
ابعاد امنیت اجتماعی
امنیت اجتماعی را در ابعاد و زوایای مختلفی می‌توان بررسی و تحلیل کرد. آنچه که در اینجا به آن توجه میشود، تقسیم آن به بُعد عینی (امنیت واقعی) و بُعد ذهنی (احساس امنیت) است.
الف) بعد عینی امنیت اجتماعی: این بعد از امنیت به کمیت جرایم، آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی در جامعه می‌پردازد که تغییرات در میزان آنها، امنیت جامعه را تغییر میدهد. بی‌تردید تأثیر امنیت بر بزهکاری، همیشه از موارد اصلی نگرانی‌ها بوده است و در این راستا کوشش‌هایی هم انجام شده است. برای مثال، فناوری اطلاعات و ارتباطات در کنار عواملی همچون سن و جنس، از عوامل تأثیرگذار بر جرایم سایبری، رفتار پرخاشگرانه، جرایم جنسی و فرار از مدرسه می‌باشد. در واقع، امنیت اجتماعی به معنای فضایی است که فرد در زمان حال و آینده، تصویر روشن و امیدوارکننده‌ای از زندگی خود و خانواده‌اش و جامعه دارد. مهمترین شاخصهای این بُعد از امنیت عبارت‌اند از:
- میزان آسیب‌های اجتماعی: منظور معضلاتی هستند که ریشه در کژکارکردی نهادهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نظام اجتماعی دارند و از سوی دیگر در قانون برای آنها مجازات تعیین نشده است.
- میزان وقوع جرایم و بزهکاری: میزان کمی جرایم و بزهکاری در یک جامعه، نشان‌دهنده میزان امنیت عینی در آن جامعه است.
- میزان آشفتگی‌های اجتماعی: آشفتگی اجتماعی یا آنومی اجتماعی، به مرحله بحرانی آسیب‌ها و جرایم اطلاق میشود که در این شرایط میزان و نرخ آسیب‌ها و جرایم از یک حد طبیعی فراتر رفته و به مرحله بحرانی رسیده است.
- از دیگر شاخصهای مهم و مورداستفاده برای موضوع امنیت، امید به آینده است. امیدواری به آینده، خود، محصول احساس امنیت از شرایط جامعه و احساس امنیت از شرایط خانوادگی است. این شاخص در بررسی ارتباط امنیت و بزهکاری، بسیار قابل اعتناست.
ب) بُعد ذهنی امنیت اجتماعی (احساس امنیت): احساس امنیت پدیده روانشناختی- اجتماعی است که دارای ابعاد گوناگونی می‌باشد. این احساس، ناشی از تجربه‌های مستقیم و غیرمستقیم افراد از شرایط و اوضاع محیط پیرامونی است و افراد مختلف به صورت‌های گوناگون آن را تجربه میکنند. منابعِ تأمین‌کننده احساس امنیت، برای آحاد و گروه‌های مختلف جامعه نیز متفاوت از همدیگر است و این منابع در سطوح مختلف اثرگذار می‌باشند.
بر این اساس، امنیت اجتماعی، آرامش و آسودگیِ خاطری است که هر جامعه، موظف است برای اعضای خود ایجاد نماید و غالباً به امنیت شغلی، اقتصادی، سیاسی و قضایی تقسیم میشود:
- امنیت شغلی: یعنی ایجاد آرامش و آسایش برای انسان از طریق شغل در برابر تلاش عادلانه.
- امنیت اقتصادی: ایجاد آن‌چنان نظمی در اجرا و بخش‌های اقتصادی جامعه که افراد را از احساس خطر نسبت به کمبود و فقدان لوازم و امکانات اساسی مورد نیاز مصون می‌دارد.
- امنیت سیاسی: امکان اظهارنظر افراد، میزان چگونگی اداره امور جامعه و شرکت در این‌گونه امور، بدون احساس بیم، هراس، خطر و تهدید.
- امنیت قضایی: ایمنی افراد از هر نوع تعرض، تجاوز، ارعاب و تهدید نسبت به جان و مال، ناموس، آزادی، شرف، حیثیت، شغل و مسکن و به‌طورکلی تمام حقوق قانونی و مشروع آنان.
اﮔﺮ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﯿﺶ از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ، اﻣﻨﯿﺖ ﺣﺎﺻﻞ میشود، اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﺮاﮐﻢ، ﺣﺠﻢ و ﺷﺪت ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﯿﺶ از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ، آن ﺗﻬﺪﯾﺪ موجب ﻧﺎاﻣﻨﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. تهدیدهای امنیتی متناسب با وضعیت هر کشور و هر جامعهای متفاوت بوده و درجات آسیب‌پذیری‌شان متغیر می‌باشد. لذا می‌توان گفت هرگونه رویدادی که ثبات، تعادل و انسجام جامعه را برهم بزند، «تهدید امنیتی» محسوب می‌گردد.
نقش شبکه‌های اجتماعی درامنیت روانی مردم
شاید مهمترین فناوری اثرگذار در این زمینه که کاربردهای آن متداول و اثرات آن نمایان شده است، شبکه‌های اجتماعی می‌باشد. فناوری‌های جديد رسانه‌ای با کارکردها و نقش‌های ويژه‌ای که دارند، اثرات غیرقابل انکاری بر مفهوم امنیت عمومی گذاشته و تا میزان زيادی در ساخت اجتماعی اين نیاز اولیه بشر دخیل هستند.
جرم‌شناسان بر نقش‌های دوگانه شبکه های اجتماعی در وقوع جرم يا پیشگیری از آن تاکید دارند.
هر چند وقت یا چند روز یک بار، گاهی چند ساعت یک بار یک شایعه‌ای، یک دروغی، یک حرفی را یک آدم مشخّصی یا نامشخّصی در فضای مجازی منتشر میکند، مردم را نگران میکند، ذهن مردم را خراب میکند. یک دروغی را مطرح میکند، شایع میکند، خب، این امنیّت روانی مردم از بین میرود. مقام معظم رهبر ی7/4/1401
آثار عدم امنیت روانی درجامعه
- تبدیل جامعه به جامعهای هیجانی، نگران، غمگین، حرمتشکن، غیرقابل پیشبینی و به تعبیر برخی بزرگان و مسئولان غیراخلاقی، قانونگریز و نظارت ناپذیر
- افزایش اعتیاد، بیکاری، خشونت، بیاعتمادی اجتماعی،طلاق ، فقر اقتصادی، فساد، تبعیض اجتماعی، بیعدالتی در برخورداری از قدرت، نزول ارزشها، افزایش میزان جرایم،ومصرف داروهای ضداضطراب، رعایت نشدن حقوق شهروندی و نابرابری در اجرای قانون
علل ازبین رفتن امنیت روانی جامعه از نگاه رهبری
- ناامنی‌ای که ناشی است از ترویج موادّ مخدّر؛ اگر چنانچه محیط گردشگاه ما، محیط بوستان ما، محیط خیابان ما، محیط مدرسه‌ی ما جوری باشد که آن کسی که وارد آنجا میشود - بخصوص جوانها؛ عمدتاً جوانها - در مقابل ترویج موادّ مخدّر ایمنی نداشته باشند، این ناامنی ناامنی خیلی خطرناکی است. ۱۳۹۴/۰۲/۰۶
- اگر فرض بفرمایید جوانهای ما در مقابل کشاندن به سمت فحشا و منکرات، ایمنی نداشته باشند، این ناامنی بزرگی است. شما لابد اطّلاع دارید، ما هم گزارشهایی داریم که افرادی با خرج پول و با الهام از مراکز دستوردهنده، سعی‌شان این است که جوانهای ما را در محافل شبانه در جاهای گوناگون به سمت فحشا و به سمت منکرات بکشانند! این غیر از این است که حالا یک جوانی یک حرکت غلط غیر شرعی انجام میدهد؛ نه، این کشاندن جوانها به سمت منکرات ناامنی است؛ ۱۳۹۴/۰۲/۰۶
- یکی از حقوق اساسی مهم مردم این است که در آرامش روانی و در امنیت روانی زندگی کنند؛ در کشور امنیت اخلاقی برقرار باشد. اگر یک فردی متهم به فساد است، نمیشود به خاطر او انسان دیگران را متهم کند؛ حتّی اگر ثابت هم میشد، چه برسد به اینکه ثابت نشده است، دادگاهی نرفته، محاکمه‌ای نشده. ۱۳۹۱/۱۱/۲۸
- غرب جامعه‌ی دانشمندی است، اما جامعه‌ی خوشبختی نیست. در آنجا امنیت اخلاقی نیست، امنیت روانی نیست، انسجام خانوادگی نیست، اخلاق نیست، معنویت نیست. خلأهای عمده‌ی بشر اینهاست. اینها خوشبختی نیست؛ ما این را نمیخواهیم. ما خوشبختی میخواهیم، ما امنیت حقیقی و معنوی میخواهیم. بدون علم نمیشود، با علم بدون دین هم نمیشود؛ دین لازم است. جامعه باید جامعه‌ی دینی باشد؛ ۱۳۹۰/۰۶/۰۲
- یکی دیگر از پیامهایی که حتماً باید (از طریق صدا وسیما)منتقل شود، نفی دشمنسازیهای موهوم، توسعهی تفاهم اجتماعی و ایجاد امنیت روانی در جامعه است. یکی از عواملی که در ذهنیّت کلّ جامعه، به قول روانشناسان «روانپریشی» به وجود میآورد، ناامیدی و یأس است. گاهی عوامل گوناگونی هم پیدا میشود که بهطور طبیعی ایجاد یأس مینماید یا امید را ضعیف میکند. همینها را تشویق نمودن و ناامیدی در مردم ایجاد کردن، خیلی خطاست. ۱۳۸۱/۱۱/۱۵
- امنیت روانی زمانی تامین میشود که شخص از علل و عوامل اضطراب و تشویش در امان باشد؛ همچنین امنیت جمعی روانی، در زمانی تحقق می‌یابد که جامعه از عوامل تهدیدزا در امان باشد و از نظر آسایشی و رفاه اقتصادی عامل یا عواملی موجب ترس و وحشت از فقدان آن نشود.
- عامل موثر و مهم دیگر در امنیت روانی، حفظ حریم حرم‌ها و حرمت‌هاست. اگر فرد و جامعه حریم حرمت‌ها و اماکن مقدس را حفظ کنند، به طور طبیعی از امنیت روانی برخوردار خواهند شد و اگر هتک حرمت در حریم حرم کنند، به طور طبیعی آسیب می‌بینند.
- پخش شایعات درباره مسائل اقتصادی و بازار سرمایه، ممکن است امنیت روانی جامعه را در حوزه اقتصادی تهدید کند. همچنین پخش شایعاتی در زمینه ناتوانی دفاعی کشور و جامعه می‌تواند امنیت آرامشی را به خطر اندازد و جامعه احساس ناامنی کند.
- یکی از عوامل ایجاد ناامنی روانی اخبار فاسقان است که مخاطرات امنیتی را موجب میشود. خداوند می‌فرماید: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَهًْ فَتُصْبِحُوا عَلي ما فَعَلْتُمْ نادِمينَ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد اگر فاسقى برايتان خبرى آورد نيك وارسى و تحقیق كنيد، مبادا از روی نادانى، گروهى را آسيب برسانيد و بعد از آنچه كرده‌ايد پشيمان شويد.(حجرات، آیه 6)
شاخص های سلامت روانی جامعه
از دیدگاه صاحبنظران ایران شاخصهای سلامت روانی عبارت است از: نبود فرد فقیر، خشونت، تبعیض ، بیکاری ، مصون بودن احاد جامعه در برابر تهاجم فرهنگی دشمن،ممنوعیت پخش شایعه و دروغ و تهمت وهزینه دار بودن این نوع افعال در جامعه ؛جلوگیری از ورود میکروبهای فرهنگی به فضای افکارعمومی جامعه ،برخورداری جامعه از اخلاق و معنویت وایثار و فداکاری وتقوای جمعی و فردی و حیا و عفت عمومی وعدم ولتگاری وحاکمیت ارزشها در محیطی بانشاط
وظیفه قوه قضائیه درحفظ امنیت روانی جامعه
یکی از وظایف قوّه‌ی قضائیّه برخورد با این مسئله است. البتّه اینجا هم من شنیدم بعضی گفتند که قانون نداریم؛ اوّلاً میشود از همین قوانین موجود استفاده کرد و حکم این را فهمید؛ اگر قانون هم ندارید، سریع قانون تهیّه کنید؛ اینها چیزهای مهمّی است. این هم یک مسئله. البتّه گاهی اوقات هم منبع برخی از همین اخبار خود قوّه‌ی قضائیّه است. یعنی گاهی اوقات یک نفری از قوّه‌ی قضائیّه یک گوشه‌ای یک چیزی راجع به یک کسی، راجع به یک مجموعه‌ای ذکر میکند که خود این، افکار عمومی را تحت تأثیر قرار میدهد( مقام معظم رهبری 7/4/1401 )
- فیلترینگ شبکه های اجتماعی و کانالهای پخش شایعات و دروغها وبرخورد با عوامل آن بعنوان ضد امنیت روانی جامعه
- برخورد با گویندگانی که موجب تشویش افکار عمومی میشوند
- برخورد با قضاتی که سخن و موضع آنها در جامعه موجب سلب امنیت روانی جامعه میشود
- برخورد با هتاکان و حرمت شکنان اماکن مقدسه بعنوان ناقضان امنیت روانی جامعه
- برخورد با کسانی که با سخنان خود امنیت رفاهی و اقتصادی مردم را ازبین میبرند
- برخورد با کسانیکه یاس و ناامیدی را درجامعه ترویج میکننداعم از اشخاص و رسانه
- برخورد با کسانیکه محیط زندگی و تفریح و تحصیل مردم را با تهدید؛ ارعاب ؛فحشا منکرات؛ بی عفتی ؛سگ گردی ناامن میکنند
- توان و مهارت و قدرت عمل پلیس بعنوان ضابط قوه قضائیه در مقابله با جرایم و ناامنی: به هر اندازه که نیروهای پلیس در سطح جامعه با تکیه بر سه اصل سرعت، دقت و صحت، بتوانند قدرت عمل خود را در مقابله با جرایم و ناهنجاری‌ها نشان دهند؛ زمینه برای گسترش ناامنی، کاسته شده و فرآیند جرم در حیطه کنترلی پلیس قرار می‌گیرد و در این شرایط فضای توسعه امنیت اجتماعی فراهم می‌گردد.
- هماهنگی نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط در حوزة کنترل آسیب‌ها و جرایم: از آنجایی که آسیب‌ها و به‌تبع آن جرایم، در واقع در بستر کژکارکردی‌های سازمان‌های مختلف یک نظام اجتماعی اعم از اقتصادی، فرهنگی، قضایی، انتظامی و امنیتی به وجود آمده و گسترش پیدا میکند، ضرورت این هماهنگی بیش از پیش نمایان میشود.