با آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، پیش‌بینی‌ها بر این بود که هم‌زمان با تبادل آتش در جبهه‌های نبرد، جنگ و درگیری در فضای سایبری بین اوکراینی‌ها و روس‌ها نیز شدت خواهد گرفت. با توجه به پیشرفت فناوری‌ها و پیچیده‌شدن حملات سایبری در سال‌های اخیر و قدرت سایبری روسیه و متحدان اوکراین، این‌گونه پیش‌بینی‌ها و انتظارها چندان دور از ذهن نبود.

اما با گذشت بیش از شش ماه از جنگ، گویا آن‌گونه که انتظار می‌رفت جنگی تمام عیار و ترکیبی صورت نگرفت و خصلت‌های سنتی و کلاسیک جنگ اوکراین بر بُعد مجازی و سایبری آن چیره‌گی دارد. اما آیا این تمام حقیقت جنگ اوکراین و روسیه است؟

نخستین جنگ هیبریدی جهان

۱۳ اسفند ۱۴۰۰، یعنی درست یک هفته پس از آغاز رسمی نبرد ارتش روسیه و اوکراین در مناطق شرقی اوکراین، در حالی‌که اخبار درگیری‌های میدانی در صدر آخرین تحولات جنگ بود، معاون رئیس سرویس ارتباطات ویژه دولت اوکراین اعلام کرد این کشور هم‌زمان در حال جنگ بر روی زمین و همچنین نبرد در عرصه سایبری است.

«ویکتور ژورا» با بیان اینکه «اوکراین درگیر نبردی بی‌سابقه با روسیه است» افزود: این دو جنگ (نبرد زمینی و جنگ سایبری) بخشی از این جنگ هیبریدی (ترکیبی) است. این برای اولین بار در تاریخ اتفاق می‌افتد و من معتقدم که جنگ سایبری تنها با پایان جنگ متعارف می‌تواند پایان یابد و ما هر کاری که بتوانیم برای نزدیک‌تر کردن این لحظه انجام خواهیم داد.

ارتش ۲۳۰ هزار نفری اوکراین در فضای سایبری

زدوخورد نیروهای اوکراین و روسیه در فضای سایبری صرفاً محدود به روزها و هفته‌های نخست جنگ نبود، بلکه در سراسر ۶ ماه گذشته درگیری‌های مجازی نیز با همان شدت روزهای نخست تداوم داشته است. این واقعیت را «میخائیلو فدروف»، وزیر تحول دیجیتال اوکراین ۵ شهریور در گفت‌وگو با شبکه «ای‌بی‌سی» برجسته کرد.

فدروف با بیان اینکه هکرهای روس اخیراً بزرگترین حمله سایبری ناموفق از زمان آغاز جنگ را انجام دادند مدعی شد: هم‌زمان هکرهای اوکراینی هم در حال ضربه‌زدن به زیرساخت‌های دیجیتال روسیه هستند. در ماه گذشته هکرهای اوکراینی بیش از ۶۰۰ منبع برخط (آنلاین) و وب‌سایت روسیه از جمله خدمات پستی فدرال، صندوق بازنشستگی، سامانه‌های بانک، پلتفرم‌های نشست‌های تصویری، را هدف قرار دادند.

وی ضمن تشریح جنگ سایبری روزانه هکرهای اوکراین و روسیه علیه زیرساخت‌های دو کشور گفت: فضای مجازی خط مقدم جنگ با روسیه در قرن بیست‌ویکم است و پیروزی‌ها در (این جبهه) به اندازه میدان‌های واقعی نبرد مهم هستند.

به نوشته شبکه ای‌بی‌سی، این وزیر دولت اوکراین همچنین مسئول ایجاد گروهی موسوم به «ارتش آی‌تی IT Army» است که متشکل از ۲۳۰ هزار داوطلب و کاربر ناشناس است که از طریق پیام‌رسان تلگرام، ارتباط دارند و با هم کار می‌کنند.

به گفته این مقام اوکراینی، تا زمانی که «یک نیروی منظم سایبری تشکیل شود، مأموریت ارتش آی‌تی، مبارزه در خط مقدم دیجیتال اوکراین است».

جنگ سایبری آمریکا و روسیه

اوایل خرداد «ژنرال پل ناکاسونه» فرماندهی سایبری آمریکا در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی «اسکای‌نیوز» برای نخستین بار فاش کرد در حمایت از ارتش اوکراین، هکرهای ارتش این کشور، عملیات‌هایی را علیه روسیه انجام داده‌اند. وی بدون اشاره به جزئیات این عملیات‌ها گفت: ما مجموعه‌ای از عملیات‌ها را انجام داده‌ایم؛ عملیات تهاجمی، دفاعی، و اطلاعاتی».

به نوشته «سی‌ان‌ان» مقامات نظامی معمولاً عملیات هک دولتی را به‌ندرت به صورت علنی تأیید می‌کنند. به خصوص اینکه جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا بارها تأکید کرده در جنگ اوکراین، واشنگتن وارد نبرد مستقیم با روسیه نخواهد شد.

حمله روس‌ها به بزرگترین شرکت اسلحه‌سازی آمریکا

۱۹ مرداد، گروه هکریِ «کیلنت» روسیه اعلام کرد که وب‌سایت‌ها و بخش‌های خدماتی شرکت «لاکهید مارتین»، بزرگترین شرکت اسلحه‌سازی آمریکا را هک و اسامی وب‌سایت‌هایی که در نتیجه این حمله سایبری از کار افتاده‌اند و مختل شده‌اند را در کانال تلگرامی خود منتشر کرده است.

این گروه هکری درباره هدف خود از این حمله سایبری اعلام کرده شرکت لاکهید مارتین باید در مقابل کمک به تروریست‌های اوکراینی مسئولیت‌پذیر و پاسخگو باشد. اصلی‌ترین دلیل این حمله سایبری، ارسال سامانه‌های موشکی چندمنظوره «هیمارسِ» این شرکت به اوکراین است.

بُعد خاموش، اما پرصدای جنگ اوکراین

موارد بالا تنها گوشه‌ای از درگیری روزانه نیروهای درگیر در جنگ اوکراین، در بُعد سایبری است. با آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، علاوه بر درگیری‌های نظامی در میدان‌های نبرد، در شش ماه گذشته، گزارش‌های زیادی نیز درباره حملات سایبری و درگیری هکرهای طرف‌های درگیر منتشر شده است. با این حال اما این درگیری‌های سایبری نمود و بسامد چندانی در رسانه‌ها نداشته است.

جنگ‌های سایبری اغلب با هدف تضعیف زیرساخت‌های نظامی، غیرنظامی دشمن، تأثیرگذاری بر تفکر شهروندان و جاسوسی‌های اطلاعاتی یا صنعتی انجام می‌شود؛ و برخی حملات سایبری هم با انگیزه‌های مالی و سرقت پول. بی‌شک طرف‌های درگیر در جبهه‌های سایبری جنگ اوکراین تمایل چندانی به افشا و رسانه‌ای کردن بخش قابل‌توجهی از عملیات‌های خود از جمله تلاش برای به‌دست‌آوردن اطلاعات محرمانه طرف مقابل ندارند، اما این واقعیت را نمی‌توان کتمان کرد که برخلاف پیش‌بنیی‌ها دست‌کم در شش ماه گذشته، بُعد سایبری جنگ اوکراین چندان برجسته نبوده است.

نبود بُعد سایبری جنگ اوکراین در سرخط روزانه اخبار، هر دلیلی که داشته باشد، از عدم تمایل طرف‌ها به برجسته‌سازی عملیات‌های هکری خود یا برجسته‌نبودن واقعی خود این درگیری‌ها، جنگ در اوکراین بار دیگر واقعیتی را بر همه دولت‌های جهان آشکار کرد؛ اینکه جنگ‌ها و رویارویی کشورها از حالت کلاسیک و سنتی خود خارج شده و فضای مجازی و جبهه سایبری جزئی جدایی‌ناپذیر و مهم از جنگ‌های زمانه ما هستند.