دلارزدایی یکی از موضوعات محوری است که همه کارشناسان اقتصادی و مسئولان به آن تاکید دارند. اتکای نظام بانکی دنیا به دلار و اعمال تحریم‌های بانکی توسط آمریکا علیه ایران باعث شده است که دلارزدایی یکی از راهبردهای اصلی بی‌اثر کردن تحریم‌ها معرفی شده و توسط دولت مورد پیگیری قرار گیرد. اما دلارزدایی به چه معناست؟
رهبر معظم انقلاب نیز در سخنرانی نوروزی سال‌جاری در حرم مطهر رضوی فرمودند: «یکی از مشکلات اقتصاد ما وابستگی به دلار است. بعضی از کشورهایی که تحریم شدند، وابستگی خودشان را به دلار قطع کردند، وضعشان بهتر شد. ما الان کشورهایی را می‌شناسیم که مورد تحریم‌های شدید غرب قرار گرفتند و رابطه‌شان با سوئیفت ــ که یک سازوکار بین‌المللی غربی است ــ قطع شد، دلار را کنار گذاشتند، با پول‌های محلّی معامله کردند و صادرات و واردات انجام دادند، وضعشان بهتر شد؛ این کار را ما هم باید بکنیم.»
*در تامین نیاز کشور به کالای اساسی دستمان زیر ساطور آمریکاست
طبق آمار گمرک (تصویر 1)، ایران سالانه بین ۴۰ تا ۶۰ میلیارد دلار ارز صرف واردات کالاهای موردنیاز خود می‌کند. همچنین دولت سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار ارز نفتی برای واردات کالاهای اساسی با نرخ ارز ترجیحی تخصیص می‌دهد. طبق راهبرد دلارزدایی، ایران باید بتواند با تنوع‌بخشی مبادی واردات به گونه‌ای تراز تجاری خود با کشورها را بازسازی کند که کمترین نیاز به تراکنش دلاری ایجاد شود.
تصویر 1
محمد امینی رعایا مدیر اندیشکده اقتصاد مقاومتی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با اشاره به لزوم دلارزدایی عنوان کرد: بدون تنوع مبادی واردات غذای اساسی و مصارف ارزی آن، صحبت از خنثی‌سازی تحریم و دلارزدایی شوخی است. بدون شک، یکی از گام‌های مهم و موثر برای این کار "تعدد واردکنندگان" است. انحصار واردکنندگان فعلی و کارسازی مستقیم و غیرمستقیم برای آنها، مانع هرگونه تغییر ریل و سیاستگذاری است.
وی اظهار داشت: اگر بخواهیم یک اقدام برای افزایش درجه تحریم ناپذیری اقتصاد و دلارزدایی بگوییم، آن «تنوع مبادی واردات و مصارف ارزی آن» است. یک دلیل اینکه تعامل ما با چین هنوز به ثبات نرسیده همین است که کماکان در واردات غذا، دستمان زیر ساطور آمریکا و متحدان اوست و این قدرت انعطاف را از ما گرفته است.
*پروژه دلارزدایی در دولت سیزدهم با سازوکار مرسوم تهاتر آغاز شد
حال دولت سیزدهم با هدف رفع موانع تحریمی و با تمرکز بر کشورهای غیرهمسو با سیاست‌های تحریمی آمریکا، در حال بازسازی تجارت ایران با سایر کشورها بر مبنای تهاتر و تجارت دوجانبه است. در این روش تنها تغییری که رخ می‌دهد حذف وابستگی به تراکنش بانکی دلاری برای انجام مبادلات اقتصادی است. در واقع در سازوکار تهاتر، درآمد ارزی کشور از صادرات نفتی و غیرنفتی (که البته آن هم به صورت غیرمستقیم نفتی است) دقیقا صرف واردات همان کالایی می‌شود که حتی اگر تحریم نیز نبودیم وارد کشور می‌شد.
آخرین اقدام دولت سیزدهم برای دلارزدایی و کاهش وابستگی به واردات کالاهای اساسی از مبادی تحت نظارت آمریکا، توافق تهاتر محصولات پتروشیمی ایران با کالاهای اساسی آفریقا در سفر اخیر سیدابراهیم رئیسی به این قاره است. روز گذشته رئیس‌جمهور ایران پس از بازگشت از آفریقا گفت: در این سفر موضوع کشت فراسرزمینی دنبال شد. در آفریقا زمینه خوبی برای تولید کالاهای اساسی وجود دارد. کار تهاتری با این کشورها برنامه‌ریزی شد که ایران در ازای ارائه مواد پتروشیمی، کالاهای اساسی را دریافت کند.
پیش‌تر نیز ایران در تعامل با پاکستان، کوبا، برزیل و سریلانکا موضوع دلازدایی از طریق سازوکار مرسوم تهاتر را پیگیری و اجرایی کرده است. به عنوان مثال اخیرا بخشنامه رسمی وزارت بازرگانی پاکستان برای اجرای سازوکار تهاتر در تجارت با ایران منتشر شده است که نشان از کلید خوردن حذف دلار در همکاری‌های بازرگانی تهران و اسلام‌آباد است. وزارت بازرگانی پاکستان اعلام کرد که واردات فرآورده‌های نفتی از جمله نفت خام و میعانات گازی و محصولات شیمیایی از ایران مجاز خواهد بود و با تهاتر با کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی این کشور، تجارت با ایران تسهیل می‌شود.
جواد اوجی وزیر نفت نیز با اشاره به گسترش همکاری نفتی ایران و کشورهای آمریکای لاتین، درباره شیوه تسویه صادرات نفت ایران توضیح داد: «در کوبا نیز در حوزه تهاتر نفت با دارو، اقدام خوبی انجام شد و به احیای ظرفیت پالایشگاهی کوبا ورود کردیم». همچنین ایران به دنبال افزایش صادرات کود اوره به برزیل و تامین کالاهای اساسی خود با سازوکار تهاتر است که به گفته حسین قریبی سفیر ایران در برزیل، مدل تهاتری دو کشور یک مدل کم‌نقص است.
همچنین طبق آمار گمرک ایران سالانه حدود ۱۰۷ میلیون دلار چای از سریلانکا برای تامین نیاز داخلی وارد می‌کند و طبق توافق دولت سیزدهم با سریلانکا به جای تخصیص ارز جدید، این منابع از ارز بلوکه شده نفتی ایران تسویه می‌شود. در واقع ارز نفتی ایران در حالی صرف واردات چای از سریلانکا شده که اگر تحریمی هم وجود نداشت دوباره این ارز باید صرف واردات همین محصول می‌شد. همچنین طبق توافق، مطالبات ایران بدون ۱ دلار ریزش به همراه سود دیرکرد از سریلانکا دریافت می‌شود.
*تهاتر شیوه مرسوم تجارت جهانی است و ایران یک صادرکننده نفتی
اما نکته جالب اینکه، طرفداران برجام برای تخریب سیاست دولت در جهت دلارزدایی، با استفاده از کلیدواژه «تهاتر نفت در برابر غذا» آن را به تمسخر گرفته‌اند، در حالیکه طبق گفته علیرضا پیمان‌پاک معاون قائم مقام وزیر جهاد کشاورزی، تهاتر یکی از روش‌های جایگزین کانال‌های مالی غرب برای تجارت است. وی در این باره توضیح می‌دهد: هم‌اکنون ۳۰ درصد تجارت جهانی در قالب تهاتر انجام می‌شود و کشورهایی مانند ترکیه، چین و پاکستان و سایر کشورهای دنیا براساس تهاتر عمل می‌کنند؛ این درحالی‌است که این کشورها تحریم نیستند.
وی با طرح این پرسش که چرا کشورهایی که تحریم نیستند، براساس تهاتر معاملات خود را انجام می‌دهند، تصریح کرد: تهاتر نه تنها زمینه‌ساز کم کردن هزینه‌های نقل و انتقال مالی است بلکه صادر کننده خود بازاریاب کالاهای ما در بازارهای دنیا می‌شود.
همچنین طبق آمار گمرک، 5 محصول غیرنفتی صادراتی ایران با بیشترین ارزش در فصل بهار شامل پروپان مایع شده، گازمایع، بوتان مایع شده، متانول و قیرنفت هستند که حتی این محصولات غیرنفتی نیز در واقع نفتی محسوب می‌شوند. یعنی به طور کلی ایران کشوری است که صادرکننده محصولات نفتی و واردکننده کالاهای اساسی است که این موضوع در شرایط غیرتحریمی نیز برقرار بوده و طبیعی است که در سازوکار دلارزدایی نیز این معادله برقرار خواهد بود و موضوع عجیبی نیست.
*برجامیون با کلیدواژه «نفت در برابر غذا» به دنبال زدن برنامه دلارزدایی هستند
احسان صالحی دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت با اشاره به جوسازی اخیر در رابطه با توافق تهاتر محصولات پتروشیمی ایران با کالای اساسی از آفریقا در صفحه توئیتر خود نوشت: کشور سالی ۱۵ میلیارد دلار واردات کالای اساسی دارد و محدود کردن مبادی واردات از چند شرکت تحت نفوذ آمریکا از غفلت‌های راهبردی در سال‌های گذشته است. دولت فعلی برای پایداری امنیت غذایی در تلاش برای متنوع‌سازی مبادی واردات کالای اساسی از چین و روسیه گرفته تا آفریقا و آمریکای لاتین است.
وی ادامه داد: یکی از دستورکارهای سفر آفریقا این مسئله مهم و مرتبط با سفره مردم بود که رئیس‌جمهور نیز در بازگشت، از انجام توافق با مدل مطلوب تهاتر صادرات محصولات پتروشیمی ایران با کالای اساسی آفریقا خبر داد. اما جریان تحریف داخلی که به مثابه بال دیگر رسانه‌های ضدایرانی عمل می‌کند. تیتر «نفت در برابر غذا، دستاورد سفر رئیسی» را برای تحقیر این کار مهم انتخاب کرد. دولت امروز با جریان سازمان‌یافته‌ای از تخریب و تحریف مواجه است که به صورت روزانه، سوژه‌ها و عملیات آن همپوشانی کامل با رسانه‌های ضد ایرانی دارد. هدف مشترک، تخریب هر نشانه امید و پیشرفت است.
همچنین محسن مقصودی کارشناس اقتصادی نیز در واکنش به جوسازی ایجاد شده علیه راهبرد دلارزدایی با روش تهاتر با انتشار تصویری در صفحه توئیتر خود (تصویر 2) نوشت: از نظر برخی برجامیون، اگر ارز نفتی مملکت را بدهید و از آمریکا که دشمن کشور است سویا و گندم بخرید، اقدام درستی است ولی اگر محصول پتروشیمی را به کشورهای دوست آفریقایی صادر کنید و در ازای آن، با قیمت بهتری غلات مورد نیاز وارد کنید، این موضوع می‌شود «نفت در برابر غذا» و امر مذمومی است. دلارزدایی دوستان آمریکا را خیلی ناراحت می‌کند.
تصویر 2
در مجموع، طرفداران برجام درحالی نسبت به راهبرد جدید دولت در تامین نیاز اساسی کشور انتقاد می‌کنند که تا قبل از این نیز ایران صادرکننده بزرگ نفت و محصولات نفتی و واردکننده کالاهای اساسی بوده است و تنها اتفاقی که در سازوکار تهاتر با کشورهای غیرهمسو رقم خورده است، حذف نیاز ایران به تراکنش دلاری و کاهش وابستگی به شرکت‌های تحت نفوذ آمریکا برای تامین کالای اساسی است.
منبع: فارس