فیلترینگ و آینده آن

این روز‌ها موضوع رفع فیلتر برخی پیام‌رسان‌های خارجی در ایران بسیار داغ است و دولت وعده داده با ساز‌کار‌های جدید آن را اعمال خواهد کرد؛ اما سؤال این است که ساز‌کار آن چگونه خواهد بود؟
«اینستاگرام و تلگرام برای دفتر داشتن در ایران باید به قواعد کشور پایبند باشند. نباید فضایی بدون نظارت و حکمرانی ایجاد شود.» این را «سیدستار هاشمی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حاشیه جلسه هفتگی هیئت دولت گفت. در آخرین گزارشی که «مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)» در مهرماه امسال منتشر کرد، همچنان تلگرام و اینستاگرام به‌منزله دو سکوی پرطرفدار در ایران هستند؛ باوجود اینکه این دو سکو به‌دلایل گوناگون، همچون امنیت ملی، مدیریت بحران، تهدید‌های فرهنگی و اجتماعی و نبود امکان نظارت مستقیم بر محتوا‌هایی که در این بستر منتشر می‌شوند، در ایران فیلتر شدند.

چرا سکو‌های خارجی در ایران فیلتر شدند؟
سکوهایی، مانند تلگرام و اینستاگرام به‌دلیل محبوبیت و دسترسی‌های که در میان مردم داشتند به‌ویژه در زمان اغتشاشات و ناآرامی‌ها، به بستر و ابزاری برای هماهنگی و اطلاع‌رسانی تبدیل شدند. از سوی دیگر محتوای موجود در تلگرام و اینستاگرام، سبک زندگی غربی و فرهنگ‌های بیگانه را ترویج می‎دادند، و این موضوع نگرانی‌های فرهنگی را به‌وجود آورد. همچنین، به‌دلیل آنکه سرور‌های تلگرام و اینستاگرام در خارج از ایران قرار دارند، امکان دسترسی و مدیریت مستقیم بر محتوای این شبکه‌ها برای مسئولان دشوار بود و این موضوع از دید مجریان، یک تهدید به‌شمار می‌رفت؛ به همین دلیل، براساس یک تصمیم جمعی این پلتفرم‌ها فیلتر شدند.
اظهارنظر‌ها نشان می‌دهد، تصمیماتی که در سطح کلان کشور گرفته می‌شود همواره موافقان و مخالفانی دارد. برخی از موافقان معتقدند این محدودیت‌ها می‌تواند به کاهش ناآرامی‌ها و حفظ امنیت کمک کند. از سوی دیگر، برخی نمایندگان مجلس و مسئولان دولتی با فیلترینگ کامل مخالف بوده و معتقدند، این اقدامات مشکلات اقتصادی و اجتماعی را بیشتر می‌کند؛ زیرا بسیاری از کسب‌وکار‌ها به‌ویژه کسب‌وکار‌های کوچک و متوسط، از این شبکه‌ها برای تبلیغ و فروش استفاده می‌کنند و فیلترکردن آنها به کسب‌وکار‌های دیجیتال آسیب می‌زند.

تمکین نکردن مدیران سکو‌ها از قوانین کشور ایران 
یکی از دلایلی که حاکمیت همچنان تصمیمی برای رفع فیلتر ندارد، این است که برخلاف اینکه تلگرام و اینستاگرام در کشور‌های مختلف به‌ویژه در اروپا و آمریکا دفاتر رسمی دارند، حاضر به راه‌اندازی دفتر رسمی در کشور ما نیستند. برای نمونه، اینستاگرام که یکی از شرکت‌های زیرمجموعه متا به‌شمار می‌آید، در آمریکا دفتر اصلی دارد و در چندین کشور اروپایی نیز شعبه‌های نمایندگی تأسیس کرده است. تلگرام نیز با اینکه دفتر مرکزی‌اش در آلمان است، در برخی از کشور‌های اروپایی و آسیایی دارای تیم‌های پشتیبانی فعال است. این شرکت‌ها در کشور‌هایی همچون ترکیه و امارات نیز دفتر رسمی دارند.
مدیران این دو پلتفرم با این بهانه‌ها که ممکن است محدودیت‌هایی برای کاربران ایجاد شود یا حریم خصوصی کاربران نقض شود، تاکنون از تأسیس دفتر نمایندگی در ایران خودداری کرده‌اند؛ این درحالی است که شواهد نشان می‌دهد مدیران همین سکو‌ها بار‌ها و بار‌ها با نقض آزادی بیان و محدود و مسدود کردن صفحات مختلف با بهانه حمایت از جبهه مقاومت و نشر تصاویری از «شهید سردار سلیمانی» به حریم کاربران تجاوز کرده‌اند.
رئیس دولت چهاردهم در تبلیغات انتخاباتی خود وعده رفع فیلتر را داد و پس از انتخابات پیگیر این وعده شد تا جایی‌که تقریباً بیشتر وزرا در این خصوص اظهارنظر کردند. اما تصمیمی که تغییر نکرده این است مدیران شبکه‌های اجتماعی خارجی، باید قوانین داخلی کشور را رعایت کنند و به حاکمیت ملی ایران احترام بگذارند. درنهایت، به نظر می‌رسد بازنگری در قوانین و مقررات مربوط به فیلترینگ و فضای مجازی می‌تواند راهگشا باشد.