عاشورا و توسعه امر به معروف

امر به معروف و نهی از منکر، دو اصل حیاتی در اسلام هستند که همچون دو بال برای پرواز جامعه به‌سوی سعادت عمل می‌کنند. این دو فریضه، تنها به‌منزله دستوراتی فردی مطرح نیستند، بلکه سازکار‌هایی اجتماعی برای حفظ، نشر و توسعه ارزش‌های الهی و انسانی محسوب می‌شوند. در حقیقت، می‌توان گفت که امر به معروف، ضامن بقای ارزش‌ها و نهی از منکر، مانع نابودی آنهاست. این دو اصل در کنار هم، جامعه را از سقوط اخلاقی، انحطاط فرهنگی و اضمحلال معنوی نجات می‌دهند. امر به معروف، فراتر از یک توصیه اخلاقی ساده، یک مسئولیت اجتماعی و دینی است که در سطوح گوناگونی قابل اجرا و پیگیری است. هر فرد مسلمان موظف است ابتدا خود را به ارزش‌های الهی آراسته کند و سپس دیگران را به رعایت این ارزش‌ها دعوت کند. این همان معنای حدیث مشهور «کونوا دُعاةً للناس بغیر ألسنتکم»؛ مردم را با غیر زبان خود (یعنی با عمل) دعوت کنید، است. پس بعد فردی در موضوع امر به معروف حائز اهمیت است. پس از بعد فردی، بعد اجتماعی این موضوع قابل ذکر است. امر به معروف در سطح جامعه، به‌معنای ایجاد گفتمانی است که در آن ارزش‌هایی مانند عدالت، صداقت، امانتداری، احترام به حقوق دیگران و مقاومت در برابر ظلم و... نهادینه شود. این کار از راه‌های گوناگون هم قابل اجراست و هم قابل پیگیری؛ یعنی اینکه همه مردم به امر به معروف با نگاه تکلیف و وظیفه که می‌تواند به سلامت روحی، فردی، اجتماعی، مادی و معنوی نگاه کنند، نیازمند کار آموزشی، تربیتی و فرهنگی است. اگر هر فردی از افراد جامعه خود را اصلاح کند، بسیاری از ناهنجاری‌ها در جامعه خود به خود حل می‌شود. مثلا جامعه‌ای تصمیم بگیرد در مسائل زیست محیطی، نکات لازم را رعایت کند. این تصمیم جمعی خود‌به‌خود می‌تواند جامعه را از صدمات زیست محیطی محفوظ نگاه دارد. در کنار این یک موضوع موضوعات دیگر هم می‌توانند تحت‌الشعاع قرار گرفته و آنان را هم اصلاح کند. در کنار آموزش و فرهنگ‌سازی، حاکمان حکومت اسلامی موظفند با وضع قوانین عادلانه و اجرای صحیح آنها، زمینه را برای ترویج ارزش‌های الهی فراهم کنند. اگر جامعه نتواند خود را به عمل به ارزش‌ها موظف کند، ارزش‌ها به‌تدریج به حاشیه رانده می‌شوند و مشکلات بسیار زیادی را ایجاد می‌کند. 
برای آنکه امر به معروف بتواند به «توسعه ارزش‌ها» بینجامد، باید به شیوه‌های مؤثر و حکیمانه عمل کرد. باتوجه به اینکه برخی از مردم به‌دلیل ناآگاهی، ارزش‌های الهی را نادیده می‌گیرند. باید با روش‌های گوناگون آموزشی، ارزش‌ها را به جامعه معرفی و آن را نهادینه کرد. یعنی ارزش‌ها باید شناسانده شود و از تحریف و تقلب هم دور بماند. در خصوص تعمیق ارزش‌ها در جامعه باید قبول کنیم که مردم بیش از آنکه از گفتار متأثر شوند، از رفتار الگوهای‌شان تأثیر می‌گیرند. اگر بزرگان جامعه و افراد تأثیرگذار، خود عامل به ارزش‌ها باشند، مردم نیز از آنان پیروی خواهند کرد. نمونه این الگودهی ائمه معصومین (ع) هستند که در طول تاریخ ارزش‌ها را با وجود نورانی خود حفظ کردند. مردم و حاکمان هم باید با توجه به این الگو‌هایی کامل و الهی، خود را مقید به نشر، توسعه و دفاع ار ارزش‌ها کنند. گاهی حفظ ارزش‌ها نیازمند مقابله با جریان‌های فساد و انحراف است. سکوت در برابر منکرات، به‌معنای تقویت آنهاست. قیام امام حسین (ع) را می‌توان نمونه‌ای بی‌نظیر از امر به معروف و نهی از منکر در تاریخ اسلام دانست. در دوره‌ای که حکومت اموی، اسلام را به نام حفظ کرده بود. اما در عمل، آن را تحریف می‌کرد، امام حسین (ع) با قیام خود نشان داد که سکوت در برابر ظلم، خیانت به دین است. امام حسین (ع) در مقابل حکومت یزید ایستاد، زیرا یزید نماد شرک، فساد و ظلم بود. قیام عاشورا به جهانیان نشان داد که اسلام واقعی، اسلام عدالت و آزادگی است، نه اسلام تحریف‌شده بنی‌امیه. این اتفاق در وضعیتی رخ داد که ترس و سازش بر جامعه حاکم شده بود. امام حسین (ع) ثابت کردند که گاهی حفظ ارزش‌ها، از جان انسان مهم‌تر است. همچنین امام (ع) به مردم یادآوری فرمود که در برابر ظلم نباید سکوت کرد، حتی اگر هزینه آن جان باشد. امام حسین (ع) در مسیر قیام خود، فداکاری‌های بی‌نظیری انجام داد که هرکدام درس بزرگی برای امت اسلامی است. 
امام (ع) حاضر نشد حتی برای حفظ جان خود، با حاکم فاسد بیعت کند. این کار او نشان داد که ارزش‌های الهی قابل معامله نیستند. از مدینه تا کربلا، امام در مناظرات و خطبه‌های خود، مردم را از خطر حکومت یزید آگاه کرد. وقتی حضرت اباعبدالله (ع) در روز عاشورا، در اوج درگیری‌ها، امام و یارانش نماز خواندند بر این موضوع تأکید فرمودند که حتی در جنگ هم باید به اعمال دینی و شرعی و ارزش‌های دینی پایبند بود.
عاشورا فقط یک قیام سیاسی نبود، بلکه حرکتی بود برای زنده نگه داشتن اصل اسلام که یکی از آنها امر به معروف و نهی از منکر بود. امام حسین (ع) با شهادت خود ثابت کرد که اگر ارزش‌های الهی در خطر باشند، باید تا آخرین نفس ایستادگی کرد. اگر امر به معروف نبود، عاشورا هم نبود. ما نیز امروزدر جامعه خود با چالش‌های اخلاقی و فرهنگی مواجهیم. اگر می‌خواهیم ارزش‌های اسلامی حفظ شود، باید از عاشورا درس بگیریم.