امام بر این باور بود که؛ هدف از انتخابات در نهایت حفظ اسلام است.(11/1/1367) و معتقد بودند: آن چیزی که همه مردم ما فراتر از آن را فکر می‌کنند، مسئله حفظ اسلام و اصول انقلاب است.(29/4/1367)
پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال1357، تغییراتی بنیادین در حوزه های گوناگون داخلی بوجود آورد و تأثیرات عمیقی نیز در معادلات منطقه‌ای و مناسبات بین الملل برجای گذاشت. یکی از دستاوردهای بزرگ انقلاب در عرصه داخلی، فراهم کردن زمینه مشارکت سیاسی واقعی مردم در سیاست از بستر انتخابات بود.
مشارکت سیاسی در بستر انتخابات در میثاق ملی ایرانیان(قانون اساسی جمهوری اسلامی)، با ساز و کارهای مشخص در اکثر اصول آن اشاره شده است. در اصل ششم قانون اساسی تصریح شده است: در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکای آرای عمومی اداره شود، از راه انتخابات، انتخابات رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر این ها، یا از راه همه پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین می گردد.
برخی مشخصه‌های انتخابات در ایران
در سایه تدابیر حکیمانه معمار بزرگ انقلاب اسلامی و اعتماد ایشان به ملت انقلابی ایران، همه ارکان نظام بر پایه مشارکت مردم و سازوکار انتخاباتی شکل گرفت. اولین انتخابات کشور تنها به فاصله حدود دو ماه پس از پیروزی انقلاب برگزار شد. در اولین سال پس از پیروزی انقلاب (یعنی سال1358)، پنج انتخابات بزرگ در کشور برگزار شد و ملت بزرگ ایران، آگاهانه و آزادانه، نوع رژیم سیاسی، قانون اساسی، ارکان نظام و مسئولان آن را در سایه همه پرسی و انتخابات تعیین و انتخاب کردند. به طور قطع می‌توان گفت که چنین خصوصیتی از مردم سالاری در هیچ کشوری سابقه ندارد.
در جمهوری اسلامی ایران، شرکت مردم در انتخابات بر پایه ضرورت عقلی و اعتقادی استوار است و لذا ملت ایران، حضور در انتخابات را هم حق شهروندی و هم تکلیف ملی، دینی و انقلابی می دانند.
نوع رأی مردم و معیارهای انتخاب کنندگان در انتخابات نامزدها نیز از همین حق و تکلیف پیروی می کند و این یکی دیگر از مشخصه های انتخابات در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.
مشخصه دیگر انتخابات در جمهوری اسلامی ایران، میزان مشارکت مردم است. در همه انتخابات‌ها، حتی در سخت‌ترین شرایط، در دوران جنگ تحمیلی، مشارکت حداکثری در الویت بوده است. این موضوع از همان رویکرد ماهیتی و ساختار مردم سالاری واقعی در ایران ناشی می شود.
یکی دیگر از مشخصه های انتخابات در جمهوری اسلامی ایران، ملاحضات قانونی، دینی، ملی، انقلابی و عرفی است که هم نامزدها(انتخاب شوندگان) و حامیان آنها، هم مردم (انتخابات کنندگان) و هم نهادهای مسئول در برگزاری انتخابات و ناظران انتخاباتی، ملزم به رعایت آنها هستند.
سازوکارهای تعریف شده در قانون اساسی و قوانین موضوعه (قوانین انتخابات)، امکان رقابت سالم اشخاص و احزاب را برای همه آنهایی که شایستگی لازم برای پذیرش مسئولیت های خطیر در نظام را دارند، فراهم کرده است. این سازوکارها در نظام انتخاباتی جمهوری اسلامی ایران به گونه ای تعریف شده اند که عرصه رقابت و قدرت تنها در انحصار یک فرد و یا حزب خاصی قرار ندارد و یا برخلاف بسیاری از رژیم‌های به اصطلاح دمکراتیک دنیا و مدعیان دموکراسی، قدرت سیاسی صرفاً در انحصار دو حزب مسلط دست گردان نمی شود. این مسئله یکی دیگر از مشخصه های نظام اسلامی و قوانین مترقی آن از جمله قانون انتخابات است.
امام خمینی(ره) و انتخابات
حضرت امام، انتخابات را به عنوان یکی از سازوکارهای متداول و مهم مشارکت مردم در امر سیاست و حکومت می دانست، لذا با وجود اینکه استقرار جمهوری اسلامی پس از سقوط رژیم شاهنشاهی یکی از مطالبات و شعارهای اصلی مردم در دوران انقلاب بود، انتخاب نوع رژیم سیاسی را به همه پرسی گذاشتند که البته2/98 درصد مردم نیز به جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند.
فلسفه و اهمیت انتخابات از نگاه امام(ره)
اصل محوری گفتمان امام خمینی(ره) اسلام بود. معمار بزرگ انقلاب اسلامی، پیاده سازی آرمان‌های بلند اسلام را در سایه استقرار نظام اسلامی، با مشارکت توده‌های مردم میسر می دانست. بیانیه سیاسی آن امام در سال 1323، معروف به (قیام الله)، که تاریخی‌ترین سند مبارزاتی محسوب می شود، نیز بر این موضوع تأکید دارد.
امام بر این باور بود که؛ هدف از انتخابات در نهایت حفظ اسلام است.(11/1/1367) و معتقد بودند: آن چیزی که همه مردم ما فراتر از آن را فکر می‌کنند، مسئله حفظ اسلام و اصول انقلاب است.(29/4/1367)
کیفیت مشارکت
رویکرد امام در مشارکت سیاسی و در صحنه انتخابات، حضور حداکثری مردم و انجام تکلیف بود. امام با تأکید بر این که ما مأمور به تکلیف هستیم و نتیجه فرع آن است، تأکید فرمودند: یکی از وظایف مهم شرعی و عقلی ما برای حفظ اسلام و مصالح کشور، حضور در حوزه های انتخابیه و رأی دادن به نمایندگان صالح، کاردان و مطلع بر اوضاع سیاسی جهان و سایر چیزهایی که کشور به آنها احتیاج دارد، می‌باشد.)(22/11/1362) امام تأکید داشتند که شرکت در انتخابات وظیفه‌ایست الهی، وظیفه‌ایست ملی، وظیفه‌ایست انسانی. (14/12/1362)
از منظر امام خمینی(ره)، زن و مرد، هر مکلف، همان طور که باید نماز بخواند، همان طور باید سرنوشت خودش را تعیین کند.)(11/4/1360)
معیارهای انتخاب اصلح
در نگاه حضرت امام، مسئله انتخابات یک امتحان الهی است که گروه گرایان را از ضوابط گرایان ممتاز می کند و مؤمنین و متعهدین را از مدعیان جدا می نماید.(22/11/1362)
بر این اساس، معمار بزرگ انقلاب اسلامی، بر حضور آگاهانه مردم، فارغ از تعلقات حزبی و دسته بندی‌های سیاسی رایج در رقابت‌های انتخاباتی و انتخاب(اصلح) اندیشیده و تأکید داشتند: انتخابات یک محکی هم برای خودتان است که ببینید آیا می خواهید انتخابات اصلح بکنید برای خودتان، یا برای اسلام؟ اگر برای خودتان باشد، شیطانی است و اما اگر انتخابات اصلح برای مسلمانان‌هاست یعنی انتخاب فردی که تعهد به اسلام و حیثیت آن داشته باشد، و همه چیز را بفهمد، چون در مجلس، اسلام تنها کافی نیست، بلکه باید مسلمانی باشد که احتیاجات مملکت را بشناسد و سیاست را بفهمد و مطلع به مصالح و مفاسد کشور باشد، و ممکن است به شما و گروه شما هم مربوط نباشد. اگر اصلح را انتخاب کردید، کاری اسلامی می کنید و این یک محکی است برای خودتان که تشخیص بدهید انتخابات برای اسلام است، یا برای صلاح خودتان.(4/8/1362)
تدین، تعهد، در صراط مستقیم انسانیت و اسلامیت بودن،(12/4/1358) تعهد به اسلام و جمهوری اسلامی و منحرف نشدن از صراط مستقیم به سوی غرب و یا شرق، گرایش نداشتن به مکتب‌های انحرافی، تحصیل کرده و مطلع بر مسائل روز و سیاست‌های اسلامی(13/10/1362) از جمله معیارهای مورد تأکید امام به مردم در انتخابات نامزدها است.
قانون‌گرایی
فصل مشترک مردم، نامزدهای انتخاباتی و حامیان آنها، عوامل و نهادهای ناظر و دستگاه‌های اجرایی برگزار کننده انتخابات، رعایت قانون و الزامات آن است. در مکتب سیاسی امام، اسلام، حکومتش حکومت قانون است(18/8/1358)
قانون در رأس واقع شده است و همه افراد هر کشور باید خودشان را با قانون تطبیق بدهند. اگر قانون برخلاف خودشان حکمی کرد، باید خودشان را در مقابل قانون تسلیم کنند. آن وقت است که کشور، کشور قانون می شود.(18/3/1360)
اگر همه روی مرز قانون عمل بکنند اختلاف دیگر پیش نمی آید.(6/3/1360)