در نظر بگیرید شرکتی سرمایه گذار در منطقه ای قصد دارد کار عمرانی و تولیدی –و نه ورود و فروش کالا - انجام دهد ،کارخانه ای بسازد و خط تولیدی راه بیندازد ،نیروگاهی تأسیس کند ،سدی بنا نماید... در این راه به ارزیابی هزینه ها می پردازد و آن را مطلوب می یابد. هزینه کارگر، انرژی ، مواد اولیه ، بازار مصرف ، این‌ها هزینه هائی آشکار ، قابل محاسبه، معمول و معقول است. پس تصمیم می گیرد تا پروژه خود را عملی سازد اما با بررسی بیشتر متوجه می شود هزینه های نامحسوس مهمی هم وجود دارد که سرمایه گذاری را دچار مشکلات جدی می کند. فرضاً ناامنی موجود در منطقه و یا عدم ثبات سیاسی در کشور مورد نظر و.... این هزینه ها ریسک سرمایه گذاری-که ذاتاً زمانبری طولانی دارد- را بالا می برد و نهایتاً می تواند شرکت مورد نظر را از سرمایه گذاری دراز مدت که موجب افزایش تولید، ایجاد اشتغال پایدار، انتقال فن‌آوری، بالا رفتن رشد اقتصادی و رفاه عمومی می شود، باز دارد.
***
هزینه مبادله نیز زیرمجموعه هزینه‌های نامحسوس دسته‌بندی می‌شود. هزینه مبادله آن دسته از هزینه های پیش بینی نشده ای را شامل می‌شود که به علت عدم پایبندی یکی از طرفین مبادله به تعهداتش، بر طرف دیگر مبادله تحمیل می شود. به عبارت دیگر ایجاد هزینه هائی است که در ظاهر دیده نمی شود اما در عمل اعمال می شود . فرضاً با بالا بردن ریسک سرمایه گذاری، هزینه اطمینان به آینده و برآورد مثبت از آن بالا می رود و نهایتاً سرمایه‌گذاری مولد و بنیادین انجام نمی‌شود.
***.
گفته می شود توافق نامه برجام باید آثار محسوس خود را در کشور نشان دهد – و البته حرف حقی است – اما آیا نمود آن وفور واردات و مصرف زدگی بیشتر است یا سرمایه گذاری اساسی و زیربنائی در صنعت، کشاورزی، حمل و نقل ،ایجاد بازار صادراتی و رفع بیکاری؟ خرید انبوه هواپیماهای ایرباس است – البته اگر کدخدا اجازه دهد! –یا ایجاد خط مشترک تولید ایرباس؟ – مثل کشور چین که این کار را کرد – واردات خودرو های از رده خارج و پرمصرف امریکائی است یا فن‌آوری خودرو های هیبریدی کم مصرف ؟ مک دونالد باید بیاید یا مک دانل (سازنده هواپیما ) ؟ و...
رسیدن به پیشرفت واقعی جز با پرهیز از مصرف گرائی از یکسو و سرمایه گذاری در تولید و افزایش بهره وری از سوی دیگر بدست نمی آید و قرار بوده است برجام با برداشتن تحریم های ظالمانه بستری باشد برای برون گرائی سازنده در اقتصاد کشور
***
در بند 26 برجام آمده است :"طرف مقابل ایران نباید کاری کند که نکات مثبتی که در برجام برای ایران می تواند داشته باشد، محقق نشود." و در بند 29 نیز به صراحت آمده است که نباید در فرایند اقتصادی و تجاری ایران اخلال ایجاد شود.جمهوری اسلامی ایران تعهدات خودرا در برجام حتی افزون بر موارد مصوب انجام داده است اما طرف مقابل (امریکا و کشورهای غربی) چه کرده اند؟ آنها در عمل، هم برتحریم ها افزوده اند(تحریم به بهانه آزمایشات موشکی ایران، محدودیت ویزا...) و هم با ترفند پیچیده و ماهرانه هزینه مبادله، عملاً مانع همکاری بانک های بزرگ و حضور جدی شرکت های اروپائی در اقتصاد ایران شده اند."تقریباً هیچ چیز از این توافق ...عاید ایران نشده است"(دکتر سیف رئیس کل بانک مرکزی ). تشدید فضای ایران هراسی به بهانه تروریزم و حتی سرقت دو میلیارد دلاری اموال ایران به همین بهانه ، مقابله با برنامه دفاعی موشکی ایران ، حمله به سیاست های منطقه ای ایران ، ادعای نقض گسترده حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران ، بر نداشتن تحریم ها و تهدید به جریمه های سنگین بانک های اروپائی ، عملاً مانع دستیابی ایران به منابع ارزی خود و انجام مبادلات بانکی و... شده است. آری خط تلفن سوئیفت باز است، اما تماس گیرنده ای آن سوی خط نیست ! براستی ثمره عملی حضور این همه هیئت اروپائی، امضای چند قرارداد سرمایه گذاری و گشایش اعتبار بوده است ؟کسانی که برجام را سند افتخار ملی و آفتابی تابان می بینند در برابر ترفند پیچیده امریکائی ها که نقض عملی برجام است چه رویکردی را اتخاذ کرده اند؟ سخنان روشنگرانه ، صریح و کاملاً مصداقی رهبر معظم انقلاب در دیدار با کارگران پایانی بر پوشاندن نقض برجام در اجرا و توجیه رویکرد امریکائی ها و انفعال در برابر دشمن است و ثمره اعتماد به دشمن و خوشبینی به وی و تلاش برای تعامل سازنده با دشمن! را روشن می سازد:" ما در یک جاده ی آسفالته حرکت نمی کنیم ، مدام در مقابل ما موانع درست می‌کنند.چه کسی موانع درست میکند ؟ دشمنان ما و در رأس دشمنان ما، امریکا و صهیونیزم... بنده صد بار گفته ام که به امریکا نمی‌شود اعتماد کرد ،حالا دارد کاملا روشن می‌شود. روی کاغذ می‌نویسند که بروند بانک ها با ایران معامله کنند – که این روی کاغذ است و ارزشی ندارد – اما در عمل جوری در دل بانک ها هراس می اندازند که آنها نزدیک نیایند ، ایران هراسی... در عمل کاری می کنند که بانک جرئت نکند جلو بیاید ، سرمایه دار خارجی جرئت نکند بیاید سرمایه گذاری کند. عملاً دارند این کار را می‌کنند."(بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با کارگران 8/2/1395)