مسائل پیش روی اتاق فرمان فرهنگی در حوزه زنان

پایگاه بصیرت / گروه فرهنگی/شیرین کمالی

«یا أیُّهَا النّاسُ إِنَّا خَلَقناکُم مَن ذَکَرٍ وَ أُنثَی وَ جَعَنَاکُم شُعُوباً وقَبَائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَاللّهِ أَتقَاکُم إِنَّ اللهَ عَلیم خبیر، ای مردم همه شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آن گاه شعبه هایی بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، بزرگوار و گرامی ترین شما نزد خدا، باتقواترین شماست و خدا کاملاً آگاه است. حجرات/آیه13»

با نگاهی به تاریخ ملل مختلف، مظلومیت زن در دوران مختلف و در کلیه  جوامع، اعم از کشورهای متمدن و نظام سرمایه داری و سایر نظام ها و حکومت ها به خوبی قابل مشاهده است. معرفی زن در غرب به عنوان یک ابزار لذت جویی، زن را از رده انسانیت خارج کرد و به صورت کالایی در جهت منافع سوداگران قرار داده است. حتی در برخی کشورهای اسلامی با ایجاد محدودیت های تنگ نظرانه برای زنان به خاطر نوعی از رسوم و تفکرات قومی و یا برداشت اشتباه از دین، ظلم ها و بی عدالتی های گسترده ای علیه زنان صورت می گیرد. در این فضای افراط و تفریط، به جرأت می توان اظهار داشت در قرون اخیر، خاصه در قرن حاضر، تنها زن ایرانی به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی توانسته است در مسیر احیای کرامت خود گام بردارد. 

*کرامت زن در اندیشه امام خمینی (ره)

در اثبات این ادعا لازم است دیدگاه بنیان گذار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره)، در خصوص زنان و نقش ایشان در بازیافتن جایگاه حقیقی زن در جامعه درک شود. در واقع حضرت امام (ره) طی سال های مبارزه و پس از آن، با انتقاد از هر دو دیدگاه افراط و تفریط غرب و شرق، نگاه درست اسلام به زن را ترسیم نمودند. به عنوان مثال، در ماه های نزدیک به پیروزی انقلاب، امام سعی کرد ضمن تبیین دیدگاه های خود درباره زنان، به خرافه زدایی از باورهای ناردست نسبت به دیدگاه اسلام در مورد زنان بپردازد. ایشان در این باره با صراحت می گوید: «شما خیال نکنید که ما، حکومت اسلامی که درست کردیم... زن ها را هم همه را کنار می زنیم، می پیچیمشان توی کفن یا می کنیمیشان توی [خانه] این... به اسلام مربوط نیست.» یا در جای دیگر تأکید دارند این تبلیغات که «اگر اسلام پیدا شد مثلاً دیگر زن ها باید بروند توی خانه ها بنشینند و قفلی هم درش بزنند که بیرون نیایند» این چه حرف غلطی است که به اسلام نسبت می دهند. صدر اسلام زن ها توی لشکرها هم بودند، توی میدان های جنگ هم می رفتند. 

همچنین ایشان از زدودن محرومیت های خودساخته ای که با توطئه دشمنان و ناآگاهی برخی دوستان مانع فعالیت اجتماعی و نقش آفرینی زنان شده بود، در ردیف یکی از افتخارات خود و جامعه اسلامی یاد می کند: «ما مفتخریم که بانوان و زنان پیر و جوان و خرد و کلان در صحنه های فرهنگی و اقتصادی و نظامی حاضر و همدوش مردان یا بهتر از آنان، در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند... و از محرومیت هایی که توطئه دشمنان و ناآشنایی دوستان از احکام اسلام و قرآن بر آنها بلکه بر اسلام و مسلمانان تحمیل نمودند، شجاعانه و متعهدانه خود را رهانده و از قید خرافاتی که دشمنان برای منافع خود به دست نادانان و بعضی آخوندهای بی اطلاع از مصالح مسلمین به وجود آورده بودند، خارج نمودند.» 

در مخالفت با دیدگاه غرب در خصوص زن و تمایز نهادن بین رشد و پیشرفت با انحطاطی که به سبب اندیشه های غربی ایجاد شده است حضرت امام خمینی، اعلام کرد که «ما با ترقی مخالف نیستیم، با این فحشا مخالفیم». در نگاه ایشان، «اسلام با آزادی زن نه تنها موافق است، بلکه خود پایه گذار آزادی زن در تمام ابعاد وجودی زن است» البته امام راحل مرز آزادی زن را جایی می داند که به عفت او یا مصلحت عمومی جامعه آسیبی نرسد. در همین رابطه ایشان در مقابل نظریات فمنیستی غرب، که بر تساوی مطلق زن و مرد اصرار می ورزند، در عین دفاع از تساوی زن و مرد از نظر حقوق انسانی، تأکید می کند که «در بعضی از موارد تفاوت هایی بین زن و مرد وجود دارد که به حیثیت انسانی آنها ارتباط ندارد.» بلکه مربوط به طبیعت آنان است، به همین خاطر هر کدام احکام خاص خود را نیز دارند. چنانکه ایشان با اشاره به نقش فراموش شده زنان در جوامع غربی، وظیفه اساسی زن را «انسان سازی» و تربیت انسان بیان می کند. 

در نظر ایشان که در واقع بیان دیدگاه اسلام در خصوص زنان است، زن علاوه بر حق تحصیل و کسب سایر فضایل می بایست با حفظ شأن مادری خود به تربیت فرزندان صالح همت گمارد. همچنین ایشان بر ازدواج و تشکیل خانواده تأکید داشت و همه بانوان، از جمله همسران شهدا را به این امر تشویق و ترغیب می فرمود. فراتر از نقش مادری و همسری، حضرت امام قائل به نقش بسیار بزرگی برای زنان بودند و آن نقش زن در جامعه و تمدن سازی است. ایشان معتقد بودند زنان در ساختن جامعه متعالی حتی نقشی والاتر و بزرگ تر از مردان دارند و این امر را به صورت های گوناگون بیان می نمود. به عنوان مثال، زنان را مبدأ همه خیرات و همه سعادت ها دانسته و سعادت و شقاوت جامعه را وابسته به آنان می دانستند. ایشان معتقد بودند اگر زن های انسان ساز از ملت ها گرفته شوند ملت ها به شکست و انحطاط دچار خواهند شد. 

بنابراین می توان گفت دیدگاه امام راحل در خصوص زنان، در برابر گفتمان سنتی و مدرن، در واقع گفتمانی نوین را بنیاد نهاد که هدفش حضور زن در عرصه های مختلف اجتماعی و سیاسی همراه با حفظ کرامت او بود. گفتمانی که در سال های بعد توسط رهبر معظم انقلاب ادامه یافت و اکنون با نظر به دیدگاه های امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، می توان یک گفتمان جهانی متعالی نسبت به زن ارائه داد که بدیلی برای نگاه های افراطی غربی و غیر غربی است.
بنابراین تمامی نهادهای مرتبط با زنان باید با سرلوحه قرار دادن اندیشه امام راحل و مقام معظم رهبری، شجاعانه در جهت مقابله با انحرافات فرهنگی در حوزه زن و خانواده واکنش نشان دهند. در این میان اولین ساختاری که جهت عملیاتی نمودن اندیشه امام (ره) و به فرمان حضرت آیت الله خامنه ای شکل گرفت، "شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده" به عنوان یکی از شوراهای اقماری شورای عالی انقلاب فرهنگی است. این شورا به خاطر سابقه ای که دارد، نقش برجسته ای را احراز کرده و به عنوان سیاست گذار کلان در حوزه زنان فعالیت نموده است. روز گذشته سالروز تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی بود و از این رو ضرورت دارد تا به بررسی مسائل مربوط به این نهاد مهم بپردازیم.

* فضای شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده در تقابل با مظاهر منحط 

امروزه با افزایش دغدغه‌ هاي زنان و دختران کشورمان همچون ازدواج، ‌‌اشتغال، تحصيل، مرخصي زايمان، ‌نبود حمايت يا بيمه‌، افزايش چشمگير آمار طلاق و در نتیجه بالا رفتن تعداد زنان سرپرست خانوار‌، ‌زنان بدسرپرست، ‌زنان خود سرپرست و حتي بحران ‌هايي نظير بحران خانواده و بحران مادري و از طرف دیگر، آشکار شدن پرونده های مشکوکی چون، الگوی خانواده سالم برگرفته از دانمارک!، حمایت از زنان روسپی و ... که تماماً به معنای انحراف و دور افتادن از اصل اسلام و اندیشه های بنیان گذار انقلاب اسلامی است، بر ضرورت حضور و نقش آفرینی جدی شورای فرهنگی اجتماعی زنان می افزاید. 

در بررسی عملکرد این شورا می توان به اقدامات اثرگذار در جهت رشد شخصیت زن در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و خانوادگی بر مبنای موازین اسلامی اشاره کرد از جمله:

- نظارت دقیق و هوشمندانه بر عملکرد نهادهای مختلف در امور زنان

فعالیت اجتماعی زنان به عنوان نیروی اثرگذار در راستای پیشرفت بنیان خانواده و اعتلای جامعه موضوع قابل توجهی است؛ اما در این حیطه شاهد برخی گرایشات و رسوخ نحله ‌های انحرافی هستیم که نه تنها برای رشد و پیشرفت حقیقی جامعه مناسب نیستند، بلکه بساط ابتذال و انحطاط بنیان ‌های جامعه را فراهم می‌ کنند. مواردی که گاهاً با هدف‌ گذاری بیگانگان در کشورها انجام شده و اهداف شوم آنان را برآورده می‌ سازد. در این بین، شورای فرهنگی اجتماعی زنان با توجه به پیوندی که با شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یک نهاد انقلابی دارد، در زمینه مواجه با آسیب ها و انحرافات احتمالی در حوزه زنان با برخورد انقلابی و آرایش تهاجمی منجر به آشکار شدن پرونده های مشکوک و عقیم ماندن نسخه های سازمان های حقوق بشری برای زنان مسلمان کشورمان شده است.

- پرداختن به مطالبات حقیقی جامعه زنان نظام اسلامی و تلاش برای تبدیل این موارد به قانون

ابتدا باید پرسید مطالبه حقیقی زن مسلمان چیست؟ آیا حضور در ورزشگاه ها در صدر مطالبات زنان قرار دارد؟ یا قانونی شدن سقط جنین و افزایش سن قانونی ازدواج؟ و فاجعه آمیزتر از همه، سروسامان گرفتن زنان روسپی از اولویت زنان مسلمان نظام جمهوری اسلامی محسوب می شود؟ مسلم است که طرح این مباحث هیچ جایی در اندیشه اسلامی نداشته و گاه با هدف تضعیف اندیشه و نگاه اسلامی خواسته یا ناخواسته توسط برخی از نهادها دنبال می شود. آنچه امروز به دغدغه زنان جامعه ما تبدیل شده و نیازمند پاسخ گویی سریع و حساب شده است، افزایش سن ازواج است، مسکن زنان بی سرپرست است، رسیدگی به بهداشت جسمی زنان و مشکلات مسکن زنان سرپرست خانوار است. لذا شورای اجتماعی فرهنگی زنان و خانواده با تشخیص صحیح نیازها و مطالبات زنان، به طرح موضوع عدالت جنسیتی در عرصه بین‌الملل، تدوین سند ورزش بانوان، تدوین سند عفاف و حجاب و تهیه مصوبه جمعیت و راهکارهای بیان شده در آن، ارائه طرح‌ های مهمی همچون مشوق ‌های فرزندآوری به خانواده‌ های ایرانی، کاهش ساعت کار زنان شاغل، افزایش قابل توجه مرخصی زایمان و ارائه مشوق‌ های حمایت از ازدواج از جمله کاهش مدت سربازی و افزایش میزان وام ازدواج پرداخته است، که بخشی از آن در حوزه قانون‌ گذاری و اجرا با حمایت مجلس و سایر دستگاه‌ ها موفقیت‌ آمیز بوده و بخشی دیگر به علت برتری یافتن دغدغه‌ های فمینیستی بر نیازهای حقیقی جامعه کماکان بر زمین مانده است.

- شفاف سازی وضعیت زنان در غرب

آنچه تحت عنوان برنامه های توانمندسازی زنان در ایران مورد استقبال بسیاری از گروه های فمنیستی و نهادهای مجری سیاست های غرب قرار گرفته است در واقع مسیر پیموده شده ای است که خود غرب به خطا بودن آن پی برده است. به گونه ای که امروز در بسیاری از کشورهای غربی شاهد بازگشت به نهاد خانواده و تلاش جهت احیای شخصیت مادرانه زن هستیم. شورا در جهت شفاف سازی این مسئله تلاش گسترده ای را آغاز کرده است. برای مثال معاون فرهنگی اجتماعی زنان در شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرشته روح افزا، در نشست تخصصی "اشتغال زنان بایدها و نبایدها" با اشاره به همین مسئله، عنوان کرد: امروز ما در جنگ نرم هستیم، چرا امروز ما نظرات غربی ها را درباره اشتغال زنان کپی کرده و به کار می بریم، امروز این مدل اشتغالی که زنان ما دارند در کشورهای غربی وجود ندارد. در کشور سوئد خانمی می تواند طی 9 سال برای سه فرزند همچون کارمند دولتی از دولت حقوق ثابت دولتی بگیرد، این اختیارات را به مادر می دهند که فرزند خود را به مهد کودک نبرد چرا که می دانند در مهد، کودکان عدم اعتماد به نفس را تجربه کرده و در دوران نوجوانی بزهکار می شوند که هزینه سنگین برای دولت دارد، چرا امروز دولت ما نسخه های غربی منسوخ شده را تقلید می کند، حداقل اگر قرار بر تقلید است از آنچه امروز اتفاق می افتد تقلید کند.

- ایجاد ارتباط میان کشورهای اسلامی و سایر کشورها با ایران در مسائل مربوط به زنان

در جهت گسترش نگاه اسلامی به زن و خانواده، توجه به فعالیت در عرصه بین المللی و برنامه ریزی برای توسعه مناسبات فرهنگی با جوانان و نهضت های انقلابی و اسلامی در همه کشورها مورد توجه شورای اجتماعی فرهنگی زنان و خانواده قرار گرفته است. در این زمینه از سابق کارهایی در شورا انجام شده و به طرق مختلفی برای تبادل اطلاعات با هدف شناخت زمینه سازی شده است. راه اندازی سایت و پایگاه اطلاع رسانی که به صورت شبکه جهانی فعالیت می کند و نسبت به وضعیت زنان ایران اطلاع رسانی صورت می گیرد. و متعاقبا زمینه برای برقراری ارتباط با زنان مسلمان دیگر فراهم می گردد. در حال حاضر از این طریق ارتباط مفید و خوبی در جهت معرفی فعالیت ها و تبادل نظر ایجاد شده است. همچنین از طریق سازمان هایی که عضو شورا هستند مانند سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وزارت امور خارجه و بخش های بین المللی برخی سازمان های دیگر نیز، اجرای برنامه هایی را برای تقویت این روابط مورد توجه قرار گرفته است. 

فرجام سخن:

در پایان لازم است این ساختار را آسیب شناسی نماییم. به این معنا که اگر شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده در انجام وظایف خود به صورت انقلابی ورود پیدا کرده و تاکنون خدمات و طرح های زیادی متناسب با فرهنگ اسلامی ارائه نموده است، چرا معضلات فرهنگی در حوزه زنان، امروز به یکی از پرچالش ترین و جدی ترین موضوع های فراروی نظام تبدیل شده است؟

در این آسیب شناسی باید به معنای کلان تری نگاه کنیم، اینکه برنامه ریزی ها و طرح های شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده تا چه اندازه در بدنه دولت سیطره پیدا کرده است؟ در واقع از آنجا که بین فرهنگ، سیاست و اقتصاد رابطه تعاملی وجود دارد، نمی توان منکر اثرگذاری دولت ها بر کارایی شورا شد. چرا که شورای فرهنگی اجتماعی زنان بخشی از شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده که ریاست آن با رئیس جمهور است. لذا قدرت اجرایی شورا تا حد زیادی بسته به هماهنگی سیاست های دولت با این نهاد خواهد بود./