زمانی که داعش عراق را برای عملیات تروریستی خود انتخاب کرد، هیچگاه تصور نمی کرد که در کمتر از 3 سال تمام مناطق اشغال شده را از دست بدهد، چرا که با توجه به وضعیت سیاسی عراق و اختلاف بین گروه های مختلف، امکان اتحاد در برابر داعش بسیار سخت بود، اما این اتحاد همه اقوام در عراق برای مبارزه با تروریست ها با فاصله نه چندان زیادی صورت گرفت. از همین رو شهرهای تحت اشغال تروریست ها یکی پس از دیگری آزاد شدند. اکنون نیز تنها شهر موصل در اختیار تروریست ها قرار دارد و از این شهر نیز در 100 روز گذشته بخش های مهمی در اختیار ارتش و نیروهای مردمی عراق قرار گرفته است.
عملیات از آغاز تا کنون
عملیات آزادسازی شهر موصل در 26 مهرماه با فرمان نخست وزیر عراق شروع شد و در همان روزهای نخست پیروزی های مهمی به دست آمد. اگر چه در ظاهر این عملیات بسیار سریع به نظر می رسید، اما دخالت کشورهای خارجی، کارشکنی های آمریکا و به ویژه بومی بودن بسیاری از اعضای داعش در موصل کار آزادسازی را بسیار با مشکل مواجه کرد. مخالفت آمریکا با حضور نیروهیا بسیج مردمی عراق (حشد الشعبی) در این عملیات نیز مانع مهمی در شروع سریع عملیات بود که در نهایت آمریکا در برابر این خواسته خود عقب نشینی کرد. حیدر العبادی، نخست وزیر عراق این عملیات را "قادمون یا نینوی" (به سوی تو می‌آییم نینوا) نامگذاری کرد (این نامگذاری در پاسخ به حمله داعش به بغداد بود که نام آن را قادمون یا بغداد گذاشته بودند).
با توجه به وسعت شهر موصل و همچنین شرایط خاص این شهر عملیات آزادسازی به دو بخش تقسیم شد. در ابتدا آزادسازی مناطق شرق موصل در دستور کار قرار گرفت و مناطق غربی برای مرحله آخر در نظر گرفته شد. برنامه عملیاتی به دلیل جغرافیای موصل به گونه‌ای است که دو مرحله اصلی را شامل می‌شود. دلیل این امر نیز این مسئله بود که شرق موصل به دلیل بازتر بودن از لحاظ جغرافیایی برای پیروزی سریع بسیار مطمئن تر و آسان تر بود، ولی بر عکس غرب موصل با توجه به قدیمی بودن آن برای عملیات بسیار سخت بود.
با طرح ریزی و تقسیم بندی عملیات آزادسازی موصل، در نهایت نیروهای عراق در 26 مهر ماه به مناطق شرقی این شهر حمله کردند. مجموع نیروهای حاضر در عملیات را حدوداً 100 هزار نفر برآورد کرده‌اند که 40 هزار نفر آنها را پیشمرگه و 54 هزار نفر را ارتش عراق اعم از ارتش، حشد الشعبی، یگان ویژه نیروی انتظامی، پلیس اتحادیه و پلیس محلی تشکیل می‌دهند؛ البته این آمار مربوط به رسانه‌های غربی بوده و رسانه‌های عربی رقمی در حدود نصف ارائه داده‌اند. ارتش عراق نیز از ارائه آمار خودداری کرده و این موضوع را محرمانه خوانده‌اند؛ رقم اعلام شده بین 35 هزار تا 100 هزار نفر را در بر می‌گیرد.
این عملیات از 6 محور در شمال، جنوب و شرق آغاز شد که 5 محور آن در اختیار نیروهای پیشمرگه بود و برای اولین بار نیروهای پیشمرگه و ارتش عراق در یک عملیات مشترک به مبارزه با تروریسم پرداختند. هر چند بر سر حضور یا عدم حضور پیشمرگه در مناطقی که آزاد می‌کند حرف و حدیث هایی مطرح بود، ولی سرانجام در سفر مسعود بارزانی به بغداد و دیدارش با حیدر العبادی، طرفین به تفاهم رسیدند که پیشمرگه از مناطقی که آزاد می‌کند، عقب نشینی کند.
عملیات آزاد سازی شرق موصل مرحله به مرحله پیش رفت و در نهایت یکی از نمادی ترین مناطق شرق موصل یعنی مسجدی که ابوبکر بغدادی در آن خطبه خواند، آزاد شد که از لحاظ روانی شکست بزرگی برای داعش بود. سرانجام «حیدر العبادی» نخست وزیر عراق در روز 5 بهمن ماه رسماً اعلام کرد که شرق موصل از دست داعش آزاد شده است.
آزادسازی شرق موصل قطعه اول نقشه دو مرحله ای عملیات موصل را آماده کرد. تمرکز عملیاتی بعد از شرق بر غرب موصل است که داعش موضع پدافندی گرفته و پل های ارتباطی بین شرق و غرب موصل بر روی دجله را منفجر کرده است. استراتژی اصلی نظامی در موصل، روش محاصره دایره ای است. روشی که خواهان محاصره کامل تروریست ها در همه نقاط است. روش قبلی که توسط آمریکا به اجرا گذاشته بود، روش نعل اسبی بود که منجر به فرار عناصر داعش به مناطق شرقی سوریه می شد و علت اصلی ورود حشدالشعبی به مناطق غربی و تلعفر همین امر بود که با این استراتژی و قطع ارتباط راه های مواصلاتی، روش دایره ای صورت گرفت.
اکنون همه منتظر آزادسازی غرب موصل هستند؛ منطقه ای که بسیار قدیمی و سنتی و برای عملیات دشوار است. در همین ارتباط جان دوریان، سخنگوی ائتلاف ضد داعش در کنفرانس مطبوعاتی گفت: نیروهای ائتلاف بین المللی به حمایت از نیروهای عراقی برای بازپس‌گیری غرب موصل ادامه می‌دهند. عملیات در غرب موصل سریع‌تر از عملیات در شرق موصل خواهد بود. وی به هماهنگی بالا میان بغداد و اربیل در جنگ علیه داعش اشاره و بر اهمیت جنگ موصل برای ائتلاف تأکید کرد.
البته این موضوع در حالی است که نیروهای آمریکایی اقدامات مزورانه ای را نیز در میانه عملیات دنبال می کنند. مثلا آن ها در جریان درگیری های ساحل شرقی شهر موصل، برای قطع امدادرسانی داعش به تروریست های این گروهک، 5 پل را که غرب و شرق دجله را به هم متصل می کردند، ویران کردند، و مرکز اطلاعاتی و امنیتی "استراتفور" آمریکا، چنین تحلیل کرد که این اقدام در عمل به محاصره و تضعیف تروریست‌ها در شرق رود دجله منجر شده و به دنبال آن نیروهای عراقی توانستند به طور کامل بر شرق رود دجله مسلط شوند، این درحالی است که براساس شواهد و قرائن موجود این تاکتیک آمریکاییها اینک به مانعی در برابر نیروهای عراقی تبدیل شده و آنها برای رسیدن به ساحل غربی رود دجله با مشکل مواجه شده اند؛ زیرا تروریست‌های داعش اقدام به ویرانی سایر پل ها در این منطقه کرده اند.
در مجموع داعش روزهای سختی را در موصل می گذراند و عرصه چنان بر این گروه تروریستی تنگ شده است که از زنان و دختران برای عملیات انتحاری استفاده می کند. در این باره سایت سومریه نیوز امروز جمعه گزارش داد : 12 نفر از اعضای گردان زنانۀ " خنساء " وابسته به داعش حملات انتحاری در شرق شهر موصل اجرا کردند. منبعی محلی در استان نینوا در مصاحبه با سومریه نیوز گفت : داعش پس از فرار اکثر اعضایش، شروع به استفاده از زنان و دختران برای اجرای حملات تروریستی کرده است .
در نهایت احمد الاسدی، سخنگوی حشد الشعبی عراق گفت که ساعت صفر برای حمله به تلعفر در غرب موصل بسیار نزدیک شده است. وی گفت: نیروهای حشد الشعبی تروریست‌های داعش در تلعفر را از چند هفته پیش محاصره کرده بودند و در چهار کیلومتری مرزهای این شهر هستند. همچنین لیث النعیمی، سخنگوی وزارت دفاع عراق اعلام کرد که حمله به غرب موصل به زودی آغاز خواهد شد. وی گفت که طرح آزادی کامل استان نینوا از آغاز عملیات موصل ارائه شده بود.
نماینده سازمان ملل متحد در عراق نیز گفت که چیزی به پایان کار "داعش" در عراق نماینده است. "یان کوبیش" از نیروهای شرکت کننده در عملیات آزادسازی موصل خواست این عملیات را با همان روحیه ادامه دهند. وی خاطرنشان کرد که عراق برای مرحله پس از "داعش" به شدت به کمک و پشتیبانی گسترده جامعه بین الملل نیازمند است. سومریه نیوز به نقل از گزارش نماینده سازمان ملل در عراق به شورای امنیت خاطرنشان کرد که این جنگ به زودی تمام می شود. چیزی به شکست نهایی داعش نمانده است.
دورنما
عملیات موصل عملیاتی بسیار پیچیده است، چرا که آخرین مامن و مخفیگاه تروریست ها در عراق است. در شهرهای دیگر عراق زمانی که تروریست ها شکست می خوردند، به سمت موصل عقب نشینی می کردند و همین امر باعث شده بود تا داعش در شهرهای فلوجه، تکریت، رمادی و... به محض احساس شکست، عقب نشینی کند و همین مسئله پیروزی های ارتش عراق را بسیار سریع کرده بود، اما در مورد موصل این مسئله صادق نیست، چرا که داعش در صورت شکست در این مناطق باید با عراق برای همیشه خداحافظی کند، از این رو احتمال مقاومت بسیار شدید تروریست ها در غرب موصل وجود دارد.
بنابراین در آینده نزدیک امیدواری چندانی برای آزادسازی کامل موصل وجود ندارد و مناطق غربی موصل به دلیل همجواری با شرق سوریه که مرکز داعش است و همچنین به دلیل حمایت های لجستیکی و انسانی زیادی که از این مناطق برای داعش صورت می گیرد، کار را برای آزادسازی با مشکل مواجه کرده است. آزادسازی غرب موصل به اطلاعاتی از اماکن و مقرهای داعشی ها نیاز دارد و باید مستلزمات و مقدمات لازم آماده شود و از هر حیث قبل از شروع عملیات آماده سازی صورت گیرد. سخنگوی گروه «عصائب أهل الحق» از گروه‌های بسیج مردمی در این مورد تاکید کرد، پس از دریافت تاکتیک‌های میدانی، نیروهای این گروه مرحله ششم عملیات آزادسازی محور غربی موصل در چارچوب عملیات آزادی موصل را شروع خواهند کرد. وی افزود: نیروهای بسیج مردمی برای شروع مرحله ششم این عملیات در آمادگی کامل بسرمی‌برند و برای این منظور نقشه هجومی مناسبی ریخته شده و اکنون در انتظار اعلام ساعت صفر هستیم.
در مجموع می توان گفت که هرچند ارتش و نیروهای مردمی عراق موفق شده اند که تروریست ها را در شهرهای مختلف و حتی شرق موصل به سرعت شکست دهند، اما این مسئله در مورد غرب موصل به عنوان آخرین مامن داعش در عراق بسیار متفاوت است و به همین دلیل است که ارتش عراق در حال بررسی راه های مختلف برای پیروزی بر تروریست ها در این منطقه است. از این رو نباید انتظار آزادی سریع غرب موصل را داشت./