سنای آمریکا با تصویب تحریم های جدید علیه ایران که از آن ها به عنوان تحریم های جامع یاد می شود و علاوه بر تحریم افراد، سپاه پاسداران را نیز تحریم کرده است، با سرعت در مسیر فروپاشی برجام گام بر می دارد. طرح تحریمی جدید، موسوم به «مقابله با فعالیت‌های ثبات‌زدای ایران» (اس.722) خواستار اعمال تحریم‌هایی جدید علیه ایران به‌بهانه برنامه موشکی، انتقال تسلیحات، حمایت از گروه‌های مقاومت (که واشنگتن آنها را تروریستی می‌داند) و نقض ادعایی حقوق بشری است.
خبرنگار گروه بین الملل بصیرت درباره ابعاد مختلف این تحریم ها و تقابل آنها با برجام، گفتگوی مفصلی را با دکتر سیامک باقری، کارشناس مسائل هسته ای و استرتژیک، صورت داده است که در ادامه می آید:
بصیرت: تحریم های جدید سنای آمریکا علیه ایران تا چه اندازه مربوط به مسئله هسته ای می شود و چگونه با برجام تقابل می یابد؟تحریم های جدید با نام S722 اگرچه در ظاهر ربطی با موضوع هسته ای ایران ندارد، اما در باطن موضوع هسته ایران را هم هدف قرار داده و نقض آشکار روح و جسم برجام است. یکی از مبانی فکری این تحریم که آن را به موضوع هسته ای ربط می دهد، را باید در مجادلات کنگره امریکا در زمان انعقاد تفاهم نامه برجام و مواضع ترامپ و تیم وی در دوران رقابت های انتخاباتی و پس از روی کار آمدن او در کاخ سفید جستجو کرد. کنگره امریکا در همان زمان توافق برجام ناراضی بودند و نارضایتی شان را به طور صریح اعلام کرده و همزمان و پس از توافق طرح های تحریمی را در دستور کار خود قرار داده بودند، اما متاسفانه تیم هسته ای ایران و دولت یازدهم به دلیل نگاه خوش بینانه و بی توجهی به توصیه های دلسوزان نظام به ویژه رهنمودهای رهبر انقلاب، این علایم را نادیده انگاشتند. ترامپ نیز در زمان انتخاباتی به طور صریح از توافق برجام ابراز نارضایتی کرده بود و این توافق را بدترین توافق برای منافع امریکا دانسته بود. با این وجود به زعم آمریکایی ها، توافق برجام را اگرچه به دلایلی نمی توان از طریق وضع تحریم هایی که به صورت آشکار مساله هسته ایران را هدف قرار دهد، از بین برد، ولی می توان تحریم هایی را به بهانه های دیگر وارد ساخت تا محدودیت های بیشتری برای برنامه هسته ای ایران و سایر برنامه هایی که در برجام دیده نشد، صورت داد.
با این وجود، تحریم های جدید روح و جسم برجام را نیز نقض می کند. بدیهی بودن این سخن به گونه ای است که جان کری و وندی شرمن به نحوی به آن اشاره کرده بودند و دولتمردان دولت یازدهم از جمله دکتر ظریف، عراقچی و بعیدی نژاد نیز اکنون اذعان دارند که این تحریم ها، ناقض برجام است. در واقع این تحریم ها بندهای 26 و 29 برجام را به صراحت نقض می کند. در بند 26 برجام آمده است: «ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق منتفع شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست دو به عمل خواهد آورد. دولت ایالات متحده، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهور و کنگره، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست 2 که اعمال آنها را وفق این برجام متوقف کرده است، خودداری می‌نماید، فارغ از فرآیند حل و فصل اختلافات پیش‌بینی شده در این برجام. بند 29 توافق هسته‌ای هم تصریح دارد: «اتحادیه اروپایی و دولت های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تأثیرگذاری خصمانه و مستقیم بر عادی‌سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهداتشان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت آمیز این برجام خودداری خواهند کرد.»
بصیرت: این تحریم های جدید آمریکا تا چه اندازه عملی خواهد شد؟تحریم های جدید آمریکا که ابتدا در کمیته روابط خارجی گنگره امریکا تصویب شد و سپس با رأی بالای 98 از 100 نفر در سنا نیز تصویب گردید، دو مرحله دیگر هم دارد تا قانونی و اجرایی شود. این مصوبه باید در مجلس نمایندگان گنگره امریکا به رأی گذاشته شود و در صورت تصویب، تبدیل به قانون خواهد شد. و در صورتی که این قانون توسط رئیس جمهوری امریکا امضا شود، اجرایی می شود.
با توجه به رأی بالایی این مصوبه در سنای امریکا و ترکیب مجلس نمایندگان گنگره و همچنین به جهت متمم شدن تحریم های روسیه به تحریم های ایران، تصویب این طرح توسط گنگره امریکا تقریبا حتمی است. در دولت آمریکا نیز با توجه به شرایط نگرشی و گرایشی حاکم بر آن و رفتار شناسی ترامپ این احتمال قوت دارد که ترامپ این مصوبه را امضاء نماید. البته در صورت استنکاف کاخ سفید از امضاء، به دلیل فرار از تعهدات برجامی، به نظر می رسد گنگره امریکا نظر کاخ سفید را وتو خواهد کرد. چنانچه سنای امریکا با رأی 98 نفری و مواضعی که اتخاذ کرده اند، نشان داده اند که قدرت لازم را برای وتوی نظرات کاخ سفید برخوردارند.
بصیرت: با این وجود به نظر می رسد روند تحریم های جدی علیه ایران از سوی آمریکایی ها همچنان ادامه داشته باشد. تحریم های امریکا علیه ایران به رغم برجام فعلی و حتی وضع برجام های دیگر توقف بردار نیست؛ بلکه علاوه بر تحریم S722، به دلایل مختلفی تحریم باز هم تشدید خواهد شد. اگرچه تحریم S722 خود یک تحریم جامعی است که با توجه به سازوکارهای تعبیه شده در آن، تحریم های خودکاری را علیه ایران وضع می کند با این وجود، یک سری دلایل و شواهد نشان می دهد که تحریم ها باز هم تشدید خواهد شد.
اولین دلیل این امر، محرک ها و انگیزه هایی است که موجب تحریم های متعدد پس از برجام شده است.
همان انگیزه و عاملی که باعث شد تا تحریم های ISA به رغم انتظارات تحلیل گران داخلی و خارجی و به ویژه دکتر روحانی رئیس جمهور محترم و دکتر ظریف و همکاران وی، بار دیگر تمدید شد، اکنون نیز برغم واکنش های پیشگیرانه ایران و نامه ای که دکتر ظریف به خانم موگرینی نوشت، و شکایتی که ایران در جریان تمدید تحریم های ISA به کمیته بررسی و نظارت برجام کرده بود، تحریم S722 با همان انگیزه امریکایی ها در تصویب تحریم های ISA، تصویب شد.
این انگیزه ها و محرک ها عبارتند از: 1- نگرش و گرایش ضد برجامی در کنگره و کاخ سفید که به صراحت اعلام کرده بودند که این توافقنامه یک کار احمقانه بوده است؛ 2- انگیزه ضد ایران و اسلامی اعضای سنا و کنگره امریکا و ترامپ و تیم او در کاخ سفید که ایران را بزرگترین تهدید جهانی خود و متحدین خود می دانند. مباحث تمدید تحریم های ISA در کنگره آمریکا و تصویب تحریم S722 در کمیته روابط خارجی سنا و تصویب این تحریم در سنا همه حکایت از سرّ درون می کرد و نشان می داد که تا چه میزان فضای ضد ایرانی علی رغم نرمش های دولت یازدهم آقای روحانی در آمریکا حاکم است؛ 3. محرک های منطقه ای و انگیزه طرفینی امریکا و متحدین منطقه ای مبنای دیگر تشدید تحریم ها است. ترامپ و دوستان جمهوریخواه وی در سنا و کنگره با تشدید تحریم ها سعی دارند رضایت سعودی ها و صهیونیست ها را که در جریان توافق برجام آن را کافی و جامع برای حفظ منافع خود نمی دانستند، جلب نمایند؛ موضعی که ترامپ مطرح کرد که باید برای حل مشکلات اقتصادی داخل امریکا سعودی ها را دوشید نمی توان در تشدید تحریم ها نادیده گرفت. به همین ترتیب بده و بستان های انتخاباتی که صهیونیست ها با جمهوریخواهان داشتند و همچنین میزان نزدیکی این ها با جمهوریخواهان دارند را نمی توان در افزایش فشارهای امریکا بر ایران ندید؛
4. چهارمین مبنا و انگیزه را باید در خوی استکباری امریکا و زیاده خواهی آن جستجو کرد. دولتمردان امریکای از همان ابتدا در نهان خود بر این اعتقاد بودند که برای تخلیه ایران از قدرت استراتژیک باید به صورتی مساله به مساله (گام به گام) و با اولویت وزن آن مساله در قدرت و اقتدار ایران حرکت کرد. از این رو، با سیاست های مزورانه ابتدا موضوع هسته ای را با فشارهای تحریمی در دستور کار خود قرار دادند و با تغییر محاسبات برخی از تصمیم گیران و تصمیم سازی و همچنین نخبگان ایران، موفق به تحقق برجام شدند که از رهگذر آن برنامه های هسته ای را فریز 15 ساله کردند. اکنون به زعم خود فشارها بر برنامه موشکی و برنامه های منطقه ای ایران را در دستور کار قرار داده اند تا بار دیگر با تغییرات محاسبات تصمیم گیران و تصمیم سازان برجام های بعدی را محقق سازند؛ 5- آخرین محرک و انگیزه که مکمل دلیل چهارم است، نوع مواضع دولتمردان دولت یازدهم و نحوه واکنش این دولت در قبال تشدید تحریم ها و نقض تدریجی برجام است. گویا تصمیم گیران امریکایی به این اطمینان دست یافتند که دولت یازدهم و دوازدهم بیشتر از آنچه تاکنون در قابل نقض برجام و تحریم های وضع شده واکنش نشان داده اند، موضع واکنشی دیگری نخواهد نداشت، لذا با اطمینان خاطر از وضع تحریم ها ی معمولی فراتر رفته و قانون جامع تحریمی را علیه ایران تصویب کرده اند؛ قانونی که می تواند ایران را به پله اول تحریم ها یعنی قبل از برجام برگرداند. علاوه بر موارد ذکر شده روند شناسی تحریم ها پس از روی کار آمدن ترامپ نیز دلیلی محکمی است که می توان پیش بینی کرد تحریم های آمریکا تشدید خواهد شد. دو هفته پس از روی کار آمدن ترامپ، 13 فرد و 13 شرکت به بهانه موشکی تحریم شدند. پس از پیام تبریک سال 96 که ترامپ صادر کرد، تحریم 30 فرد و شرکت وضع شد، همزمان با تمدید 120 روزه تعلیق برنامه های تحریم هسته ای، تحریم دیگری اعلام شد، در 28 اردیبهشت 96 یعنی 48 ساعت بعد از اعلام نتایج انتخابات و پیروزی آقای روحانی 7 شخصیت حقیقی و حقوقی ایرانی و چینی تحریم شدند. بعد از کمیته روابط خارجی سنای امریکا به بهانه اقدامات بی ثبات زای ایران، طرح تحریم را با اکثریت آراء تصویب و در حال حاضر سنای امریکا نیز این طرح را تصویب و انتظار تحلیل گران این است که در مجلیس نمایندگان نیز تصویب و ترامپ نیز یا آن را امضا می کند و یا اگر امضا هم نکند، باز کنگره امریکا این قدرت را دارد که این طرح را تبدیل به قانون کند.
طرح دیگری نیز در دستور کار برخی از نمایندگان کنگره امریکا به بهانه حمایت ایران از جنبش مقاومت است که پس از قانونی شدن تحریم S722 فرایند تصویب آن طی خواهد شد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که اقدامات نرمشی ایران و اتخاذ سیاست های تعاملی انفعالی نمی تواند مانع فشارهای تحریمی امریکایی ها باشد.
بصیرت: با وجد این تحریم های جدید، این که دکتر روحانی در جریان رقابت های انتخاباتی قول داد که علاوه بر تحریم های هسته ای، تلاش کند از طریق دیپلماتیک تحریم های غیرهسته ای ایران نیز برداشته شود را چگونه ارزیابی می کنید؟به نظر می رسد با توجه به تحریم های S722 ، تحقق این شعاری که آقای روحانی در رقابت های انتخاباتی داده بود، بسیار دشوار باشد. اگرچه اساسا این شعار خود یکی از انگیزه های سنا و کاخ سفید جهت فشارهای بیشتر بوده است. با این حال، نقض صریح برجام توسط تحریم S722 جوّ بی اعتمادی به امریکا در میان ایرانیان را به شدّت افزایش داده است در چنین شرایطی مردم از دولت آقای روحانی این سوال جدی را دارند و خواهند داشت که برجام تا چه میزان توانسته حقوق ایران را استیفاء و مانع از اقدامات ضد ایرانی امریکا شود تا حالا بخواهد برجامی دیگری را در دستور کار قرار دهد؟
اکنون بیش از هر چیز این انتظار است که دولت یازدهم و دوازدهم اقدامات موثری برای جلوگیری از تشدید تحریم های امریکا انجام دهد و دیپلماسی موثری را اتخاذ نماید تا امریکایی ها را به تعهداتش ملتزم نماید. در واقع اقدام سنای امریکا اثبات کرد که بدبینی ها رهبر انقلاب به امریکا حقیقت داشت و نباید به دولتمردان امریکایی و دیپلماسی خنده آنها اعتماد کرد، همچینین افکار عمومی ایران به این ارزیابی رسیدند که خوش بینی به امریکا به هیچ وجه جایز نیست و اینکه تمام تخم مرغ های هسته ای را بدون تضمین های محکم در سبد توافق برجام قرار دادیم، یک اشتباه استراتژیک بوده است./
با تشکر از دکتر باقری که به سوالات بصیرت پاسخ دادند.
مصاحبه: وحید قاسمی