پس از شکست داعش در عراق، اکنون نوبت مناطق تحت تصرف داعش در سوریه به ویژه دیرالزور و الرقه فرارسیده است و چیزی نمانده تا داعش به پایان راه خود در سوریه و کل منطقه برسد؛ به ویژه که این گروه بسیاری از پایگاه ها، شهرها و مراکز نفت خیز را در بسیاری از مناطق سوریه از دست داده است.
پیشروی‌های ارتش سوریه و متحدانش در مناطق کویری شرق این کشور (موسوم به بادیه) همچنان ادامه دارد. این عملیات ها که عمدتا در مناطق مختلف الرقه، دیرالزور و شرق حماه علیه گروه تکفیری ـ تروریستی داعش انجام می شود، شمارش معکوس فروپاشی و شکست کامل داعش در این کشور را کلید زده است.
به مناسبت پیروزی های مکرر ارتش سوریه در مناطق مختلف این کشور، چندی پیش بشار اسد رییس جمهور سوریه سخنرانی کرد. بشار در این سخنرانی از آغاز مرحله جدیدی در تاریخ سوریه سخن گفت و از متحدان خود مانند ایران، روسیه و حرب الله لبنان، قدردانی کرد.
برخی تحلیلگران غربی با اشاره به سخنرانی اخیر بشار اسد گفته اند این سخنرانی، سخنرانی پیروزی اسد بوده است. فرستاده سازمان ملل به سوریه هم تاکید کرد باقی‌مانده های داعش در سوریه ترجیحا تا اواخر اکتبر (اوایل آذرماه) سقوط خواهند کرد. استفان دی میستورا در گفتگو با رادیو بی بی سی اعلام کرد: به نظر من آن چه که ما امروز مشاهده می کنیم سرآغاز پایان جنگ در سوریه است. آنچه ما نیاز داریم تضمین این است که پایان جنگ، سرآغاز صلح باشد که ممکن است هر لحظه به چالش کشیده شود.
دی میستورا افزود سه منطقه ناامن همچنان در رقه، دیرالزور و ادلب وجود دارد و منطقه سوم یعنی ادلب که جبهه النصره در آنجا مستقر است در کنار داعش که از نظر سازمان ملل سازمانی تروریستی است، همچنان تنها قدرت در جنگ سوریه است.
به گفته دی میستورا اگر جامعه جهانی به دولت و مخالفان سوریه فشار بیاورد تا هر دو طرف مذاکره حقیقی را طی یک سال بپذیرند، برگزاری انتخابات میسّر می شود. وی در پایان هشدار داد، کسانی که در جنگ پیروز شده اند یعنی دولت نیاز به ارائه ابتکار عمل و تلاش دارند وگرنه داعش طی یک یا دو ماه بازخواهد گشت.
وضعیت شتابنده شکست داعش در سوریه که از زبان دی میستورا اعلام شده، حاکی از تغییر اساسی معادلات میدانی و سیاسی در سوریه به نفع محور مقاومت است. در این گزارش آخرین وضعیت میدانی و سیاسی سوریه را مرور می کنیم.
وضعیت میدانی
ارتش سوریه و متحدانش محاصره شهر دیرالزور را آغاز کرده و در چندین جبهه در بادیه سوریه از حومه رقه تا حومه حمص در حال نبرد هستند. تجهیزات و کمک‌های نظامی از استان های السویداء، القامشلی و حومه دمشق برای ادامه پیشروی به سمت دیر الزور گسیل شده و همزمان با این تحرک نظامی، نیروهای ارتش سوریه نبرد را در حمیمه از حومه شرقی حمص آغاز کرده اند. پیشروی به سمت شهر مرزی بوکمال مهمترین شهر استان دیر الزور نیز آغاز شده است.
پیروزی ارتش سوریه طی هفته‌های اخیر در مناطق درگیری به ویژه پس از آزادسازی فرودگاه نظامی کویرس و رسیدن این نیروهای به مناطق جنوب غربی الرقه و آزاد سازی شهر الرصافه در فاصله ۱۰ کیلومتری رود فرات، حلقه محاصره را بر گروه داعش از همه جهات تنگ‌تر کرده است. با تکمیل مراحل مهم نبرد آزاد سازی الرقه و آمادگی برای مرحله نهایی و سرنوشت ساز، می توان گفت سوریه در مسیر نابودسازی گروه‌های تندرو به مرحله تازه‌ای وارد می شود.
در صحنه میدانی، عملیات ارتش سوریه در ریف شرقی استان حماه همچنان ادامه دارد. به گزارش خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) نیروهای سوری موفق شدند کنترل روستا و ارتفاعات صلبا و مناطق رسم المزارع، زنوبا، توینة، حسو، مکیمن شمالی و جنوبی، طیبة دکیج و جب الأبیض را به دست گیرند.
از طرفی، نیروهای مقاومت موفق شدند در شرق حماه روستاهای القسطل الشمالی، القسطل الوسطانی، القسطل الجنوبی، المکسر الشمالی و المکسر الجنوبی را آزاد کنند. گروه تروریستی داعش که این روزها در این بخش از سوریه وضعیت شکننده ای یافته است، چندی پیش به برخی از عناصر خود دستور داده بود که از شهرک «عقیربات» در ریف شرقی «حماه» به القسطل الشمالی و القسطل الجنوبی بروند.
ارتش سوریه در تلاش است که در ریف شرقی سلمیه و با تداوم عملیات نظامی خود علیه داعش در این منطقه، بر شهرک «عقیربات» تسلط یابد. ارتش سوریه موفق شده است در ورودی شرقی عقیربات پیشروی کرده و کنترل چند ساختمان را به دست گیرد. عقیربات یکی از بزرگترین مراکز داعش در ریف شرقی استان حماه است و داعش طی سال های گذشته عملیات های خود در این استان را از این منطقه سامان می داده است.
منطقه عقیرات از نظر جغرافیایی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا بین استان های رقه و حماه واقع شده است و عناصر داعش که قبلا از رقه و دیرالزور عازم حماه می شدند، در این منطقه تجمیع شده اند.
از سوی دیگر، وزارت دفاع روسیه با انتشار بیانیه ای اعلام کرد که ارتش سوریه با کمک نیروی هوایی روسیه به محاصره داعش در استان حماه ادامه می دهد. به گفته این بیانیه، عناصر داعش در حال فرار به سمت شهر دیرالزور هستند و سلاح و مهمات خود را رها می کنند. وزارت دفاع روسیه تاکید کرد: شسکت داعش در استان دیرالزور، یک شکست راهبردی برای این گروه در سوریه خواهد بود.
روسیه به منظور توقف حرکت داعش به سوی دیرالزور، به بمباران های سنگین هوایی علیه آنان اقدام می کند. وزارت دفاع روسیه اعلام کرد طی هفته گذشته نیروی هوایی روسیه با بیش از 350 سورتی پرواز، بیش از 900 ساختمان، خودرو و سایر اهداف مرتبط با گروه های تروریستی بین المللی در سوریه را منهدم کرده است.
این گزارش نشان می دهد که بیش از 400 هدف تروریستی در سوریه توسط هواپیماهای بدون سرنشین روسیه در خاک سوریه شناسایی شده است. هواپیماهای بدون سرنشین روسیه در این مدت بیش از 130 پرواز در خاک سوریه انجام داده اند.
اواخر ماه گذشته نیز سرگئی رادسکوی، رئیس بخش عملیات های مهم ستاد کل ارتش روسیه، تاکید کرد که نیروی هوایی روسیه بیش از 2500 حمله را در سوریه انجام داده اند و در این حملات 800 تروریست کشته شده است.
طی هماهنگی میدانی صورت گرفته، نیروهای دولتی سوریه با پشتیبانی نیروی هوایی روسیه به عملیات تهاجمی خویش به سمت شهر دیرالزور، با هدف آزاد کردن این شهر از محاصره، ادامه می دهند.
در منطقه رقه، عملیات آزادسازی این شهر به عهده نیروهای دموکراتیک سوریه است. این نیروها که از پشتیبانی آمریکا برخوردارند، بخش هایی از شهر را آزاد کرده اند. چند روز پیش سخنگوی نیروهای دموکراتیک سوریه اعلام کرد که مرکز شهر رقه از اشغال داعش آزاد شده اس،. اما ائتلاف آمریکایی ضد داعش اعلام کرد نمی‌تواند اخبار منتشر شده در این خصوص را تایید کند.
نیروهای دموکراتیک سوریه که بیشتر عناصر آن‌ها از کُردهای سوری هستند، از اواسط خردادماه، عملیات آزادسازی شهر رقه، پایتخت خود خوانده داعش در سوریه را آغاز کرده اند.
در مناطق غرب سوریه (قلمون) و شرق لبنان (عرسال) نیز داعش متحمل شکست های سختی شده است. هفته گذشته گروه تروریستی داعش بعد از گذشت نزدیک به یک هفته از حملات مداوم ارتش سوریه و حزب‌الله از سمت غرب این کشور و حملات ارتش لبنان در داخل خاک این کشور، مجبور شد سلاح خود را زمین گذاشته و تسلیم مقاومت و شروط آن شود.
توافق حزب الله و داعش
بر اساس توافق آتش بس میان حزب الله و داعش که با تایید شخص بشار اسد صورت گرفت، عناصر داعش به همراه خانواده هایشان که تعداد آن‌ها بیش از 300 نفر بودند، در مقابل تحویل پیکرهای شهدا و آزادی اسرای مقاومت و همچنین تعیین سرنوشت سربازان لبنانی ربوده شده به دست این گروه تروریستی، به شرق سوریه منتقل شدند. در این میان، پیکر شهید حججی هم جزء اجساد مبادله شده بود که با شکوه خاصی تحویل گرفته شد.
پیروزی حزب الله در عرسال علیه داعش، که سید حسن نصرالله از آن به «آزادی دوم» (پس از آزادی اول در سال 2000 و شکست اسراییل در جنوب لبنان) تعبیر کرد، خشم جبهه ضدمقاومت را برانگیخت. به همین دلیل ائتلاف آمریکا از همان ابتدا با اعلام مخالفت با این توافق که یکی طرف آن حزب الله بود، تاکید کرد که به کاروان داعش حمله خواهد کرد. ائتلاف آمریکا در روز دوم با حمله به مسیر حرکت کاروان داعش، مانع از انتقال آن به شهر بوکمال شد.
فشارهای امریکا و عربستان باعث شد دولت عراق هم علیه حزب الله موضع گیری کند. حیدر العبادی نخست وزیر عراق انتقاداتی را متوجه حزب الله کرده و ابراز کرد که معاهده کوچاندن تروریست‌های داعش از شرق لبنان به شهر البوکمال در مرز عراق، این کشور را تهدید می کند.
این اظهارات بلافاصله این موضوع را در بین برخی ناظران تداعی کرد که فتنه انگیزی و ایجاد شکاف در داخل شیعیان عراق که عربستان و آمریکا در این کشور آن را آغاز کرده اند، وارد مرحله تازه ای شده است.
به دنبال آن سید حسن نصرالله با صدور بیانیه ای به تشریح ابعاد این توافق نامه و وضعیت میدانی سوریه پرداخت و خاطرنشان کرد داعشی های انتقال یافته در خاک سوریه مستقر شده و این اقدام تهدیدی علیه عراق نخواهد بود.
نوری مالکی رئیس ائتلاف دولت قانون در عراق هم با صدور بیانیه ای تأکید کرد که انتقال تعدادی از عناصر داعش به دیر الزور بخشی از راهبرد میدانی است. معاون رئیس‌جمهور عراق و نخست وزیر سابق این کشور حمله برنامه ریزی شده ضد سید حسن نصرالله و حزب الله را ناشی از جهل و کینه و پیروی از افکار دشمن ارزیابی کرد و گفت تصمیمی که حزب الله اتخاذ کرد، تصمیم درستی بود و صحبت از دیر الزور و البوکمال یک موضوع سوری است و ارتباطی به عراق ندارد.
نیروهای مقاومت عراق نیز که اخیرا پیروزی های بزرگ و راهبردی علیه داعش را رقم زده اند، در واکنش به این موضع گیری به حمایت از حزب الله و سید حسن نصرالله پرداختند. ابومهدی مهندس جانشین فرماندهی نیروهای حشدالشعبی در نامه ای سرگشاده ضمن تمجید از شخصیت سید حسن نصرالله، خطاب به دبیرکل حرب الله تاکید کرد مقاومتی که رهبرش شما نباشید بی معناست.
وضعیت سیاسی
1- نشست های آستانه: پیروزی های چشمگیر میدانی سوریه و متحدانش به برتری محسوس در عرصه سیاسی انجامیده است. نشست های آستانه که به دنبال پیروزی حلب در آذرماه سال گذشته شکل گرفت، برای پیگیری بحث آتش بس و بسترسازی برای مذاکرات و روند سیاسی همچنان ادامه دارد.
در تاریخ 24-23 ژانویه سال جاری میلادی (4 و 5 بهمن 95) در پایتخت قزاقستان برای نخستین بار، مذاکرات مستقیمی بین گروه‌های مسلح مخالف در سوریه و نمایندگان دولت سوریه با میانجیگری روسیه، ایران و ترکیه (سه کشور ضامن صلح در سوریه) برگزار شد که به امضای بیانیه پایانی در مورد حل و فصل مسالمت‌آمیز بحران سوریه و توافق طرفین برای ادامه مذاکرات انجامید. اعضای شورای امنیت سازمان ملل این بیانیه را تصویب کرده و این رایزنی‌ها را گام مهمی برای حل و فصل سیاسی بحران سوریه ارزیابی کردند. از آن زمان تاکنون پنج دور از مذاکرات آستانه برگزار شده و این در حالی است که آتش‌بس فراگیر در سوریه نیز از 10 دی ماه با طراحی ایران، روسیه و ترکیه، سه کشور پشتیبان مذاکرات آستانه، برقرار شده است.
وزارت خارجه قزاقستان اعلام کرد که ششمین دور مذاکرات آستانه درباره سوریه طی روزهای چهاردهم و پانزدهم سپتامبر (بیست و سوم و بیست و چهارم شهریور) آینده برگزار خواهد شد. وزارت خارجه قزاقستان افزود که در دور بعدی مذاکرات آستانه، تصویب نقشه‌های مناطق کاهش تنش در ادلب، حمص و غوطه شرقی بررسی می شود.
2- اختلاف در صفوف معارضان: شکست های میدانی تروریست ها به تشدید اختلافات معارضان سوری منجر شده است. اخیرا معارضان سوری در روسیه و عربستان موسوم به «تریبون مسکو و ریاض» دچار اختلافات شدیدی شده اند. معارضان تریبون مسکو از «ریاض حجاب» هماهنگ کننده ارشد هیئت عالی مذاکره کنندگان معارض در ریاض، انتقاد کرده و خواستار برکناری او شده اند.
ریاض حجاب از طریق اسکایب یک نشست با شماری از نهادهای موسوم به «جامعه مدنی ریف درعا» برگزار کرده و در این نشست مدعی شده است که روند سیاسی در ژنو به بن بست رسیده است.
رئیس تریبون مسکو تأکید کرد که این اظهار نظر همزمان با طرح «شورای اسلامی سوریه» برای تشکیل ارتش ملی است. حجاب از گروه های معارض خواسته است که در پی آشتی ملی نباشند؛ چرا که این آشتی‌ها تله ای از طرف روسیه است.
رئیس تریبون مسکو در پایان تأکید کرد که راه به روی ریاض حجاب و امثال وی بسته شده است؛ زیرا کسی که شعارهایی را انتخاب کند که قابل تحقق نیست و ملت سوریه را به پرداخت بهای آن وادار کند، در پایان به شکست و بن بست خواهد رسید.
3- تغییر مواضع غرب: تغییر معادلات در سوریه بر مواضع غرب نسبت به این کشور تاثیرگذار بوده است. نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد، چندی پیش اعلام کرد سیاست دیپلماتیک آمریکا در قبال سوریه در حال حاضر دیگر بر وادار کردن بشار اسد، رئیس جمهور این کشور به کناره گیری از قدرت متمرکز نیست.
وزیر امور خارجه آمریکا هم در تنازلی آشکار گفته است که موضوع سرنوشت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در دست مسکو است. رکس تیلرسون همچنین در نشست خود با آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، به او اعلام کرد که مأموریت آمریکا در سوریه منحصر به مقابله با گروه تروریستی داعش است. وی در دیدار گوترش، مدعی شده بود که هدف حمله موشکی نیروهای آمریکایی در سوریه، تحقق اهداف تاکتیکی خصوصا جلوگیری از استفاده از سلاح شیمیایی و حمایت از ارتش آمریکا بوده و در چهارجوب براندازی نظام سوریه نبوده است. به گفته محافل غربی چنین سخنانی نشانه کوتاه آمدن آمریکا از موضوع برکناری بشار اسد بوده و یک پیروزی بزرگ سیاسی برای اسد محسوب می شود.
با این حال آمریکا که مدعی رهبری ائتلاف ضد داعش در منطقه است و در عراق و سوریه حضور دارد، دست از تحرکات میدانی برنداشته و حتی الامکان تلاش می کند در مسیر شتابان پیروزی های مقاومت، سنگ اندازی کند.
از طرفی، صدر اعظم آلمان در سخنانی تاکید که دولت بشار اسد قدرتمندتر از آنی است که دولت آلمان خواهان آن است. رسانه های آلمانی در خبری نوشتند که آنگلا مرکل تقویت قدرت اسد در سوریه را به رسمیت می شناسد.
امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه هم گفته بود که از نگاه او جانشین مشروعی برای اسد وجود ندارد. این اظهار نظر موجب ناخشنودی مخالفان دولت سوریه شده بود؛ به این دلیل که فرانسه از سال 2011 و آغاز بحران سوریه، همواره در صف نخست حامیان مخالفان بود.
از طرفی، برخی گزارش‌های رسانه ای حاکی از تصمیم فرانسه برای بستن دفتر سفارت ائتلاف معارضان سوری در پاریس است. منابع آگاه گفته اند عملكرد نامناسب و ضعیف منذر ماخوس، نماینده معارضان در فرانسه و نیز پایان حمایت‌های تركیه و قطر از معارضان سوری باعث شده است تا امانوئل مكرون، رییس‌جمهور جدید فرانسه دستور دهد تا دفتر معارضان سوری در پاریس بسته شود.
پاریس در ابتدای تابستان سال جاری، برای تشکیل یک «گروه تماس» با حضور «تمام طرف‌های مناقشه» در سوریه اعلام آمادگی کرد. با این وجود فرانسه نتوانسته بود فهرست مورد قبول همه طرف ها را تهیه کند.
از سال 2011 تا کنون بارها نشست‌های مختلف در سطوح و اشکال متفاوت برای حل بحران سوریه تشکیل شده، حتی در سال 2015 گروه بین‌المللی حمایت از سوریه با حضور ایران تشکیل شد، اما هیچ کدام منجر به یافتن راه حلی برای پایان بحران سوریه نشده است.
در شرایط فعلی با پیروزی های دولت و ارتش سوریه و متحدانش در عرصه میدانی، به نظر می رسد زمینه حل بحران از طریق سیاسی و البته با شروطی که محور مقاومت ارائه خواهد کرد، بیش از گذشته فراهم شده است.
جمع بندی
پیشروی نیروهای ارتش سوریه و متحدانش در منطقه بادیه علیه گروه تکفیری ـ تروریستی داعش، پیروزی های پی در پی میدانی را برای محور مقاومت رقم زده است. آزادسازی مناطق شرقی با محوریت دیرالزور، معادلات سوریه را دچار تحولات اساسی خواهد کرد. می توان پیش بینی کرد پس از آزادی حلب، دومین نقطه عطف در بحران سوریه رقم خواهد خورد.
مساله آزادسازی مناطق شرقی از مدت ها پیش مطرح بود و فرماندهان نظامی روسیه پس از آزاد سازی تدمر در مارس سال ۲۰۱۶ میلادی، خواستار پیشروی در دیرالزور بودند، اما سوریه با کمک های مستشاری ایران اولویت میدانی را حلب می دانست، لذا با عملیات در دیرالزور موافقت نکرد و برای آزاد سازی حلب وارد عمل شد.
داعش در سال ۲۰۱۴ میلادی دیرالزور را در کنترل خود در آورد و در این شهر اعلام خلافت یا امارت اسلامی کرد، اما تلاش های این گروه برای توسعه جغرافیایی و پیشروی در پایگاه هوایی و برخی از مناطق این استان با شکست روبرو شد.
پس از شکست داعش در عراق، اکنون نوبت مناطق تحت تصرف داعش در سوریه به ویژه دیرالزور و الرقه فرارسیده است و چیزی نمانده تا داعش به پایان راه خود در سوریه و کل منطقه برسد؛ به ویژه که این گروه بسیاری از پایگاه ها، شهرها و مراکز نفت خیز را در بسیاری از مناطق سوریه از دست داده است.
نتیجه پیروزی های میدانی در عرصه سیاسی، عقب نشینی آشکار جبهه ضدسوری است. بعد از این كه دونالد ترامپ رییس جمهور امریكا رسما حمایت سیاسی و تسلیحاتی از معارضان سوری را كنار گذاشت، روز به روز بر تعداد كشورهای عربی و غربی كه چتر حمایت از معارضان سوری را بر زمین می گذارند، افزوده شد.
آمریکا در شرایط فعلی در پرونده سوریه، ناچار به همسویی با روسیه شده است؛ زیرا در عرصه میدانی هیچ دستاوردی از سوی تروریست ها وجود ندارد که بتواند به عنوان برگه برنده علیه سوریه یا رقیب خود روسیه، از آن بهره برداری کند.
فرانسه نیز به عنوان یكی از بزرگترین حامیان معارضان سوری، با تغییر موضع آشكاری در خصوص معارضان اعلام کرده است دیگر بركناری بشار اسد اولویت پاریس نیست. آلمان نیز چنین موضعی اتخاذ کرده و بشار اسد را به رسمیت شناخته است.
معارضان سوری هم که آمال خود را برای براندازی نظام برباد رفته می بینند، دچار گسست و اختلافات جدی شده اند.
در مجموع باید گفت تغییر معادلات میدانی و سیاسی که از آزادسازی حلب در آذرماه سال 95 کلید خورد، همچنان ادامه دارد. اینک نوبت داعش است تا از مناطق شرق سوریه تار و مار شود و حامیان تروریسم در مواضع انفعالی خود، حاکمیت سوریه به ریاست بشار اسد را به رسمیت شناخته و سوریه پس از حدود هفت سال جنگ، به ثبات و آرامش و امنیت برسد./