جشنواره عمار، تنها رویداد فرهنگی در ایران است که هر دوره، نسبت به قبل رو به جلو حرکت می کند و در همه ابعاد پیشرفت می کند. در این جشنواره هم فیلم هایی در نقد وضعیت بهداشت و درمان و اشتباهات پزشکی به نمایش درآمد و هم فیلم هایی درباره رشوه و فساد اداری. عمار تنها جشنواره ای است که به جای سلبریتی های بی درد و خودنما محل درد دل پدرها یا مادران شهداست.
جشنواره عمار، تنها رویداد فرهنگی در ایران است که هر دوره، نسبت به قبل رو به جلو حرکت می کند و در ابعاد مختلفی پیشرفت می کند. هشت سال قبل، اولین دوره این جشنواره با کمتر از 20 فیلم کوتاه و مستند که همه آن ها نیز به مسائل سال 88 می پرداختند برگزار شد، اما این نهال خیلی زود رشد و نمو یافت و شاخه های جدیدی به آن اضافه شد و امروز به یک درخت تناور تبدیل شده است.
کمتر مسئله و اتفاقی است که در سطح و عمق جامعه ما وجود داشته باشد و در جشنواره عمار مطرح نشود؛ از حوادث تاریخی گرفته تا وقایع امروز، از روستاهای دورافتاده سیستان و بلوچستان تا شهرهای آمریکا و مناطق آفریقا و آسیای شرقی.
در این جشنواره هم عزم مردان دلاور در میدان رزم دیده می شود و هم رنج کارگران تازیانه خورده. هم ریزش های انقلاب را می توان دید، هم ظهور جوانان نوانقلابی. در این جشنواره هم فیلم هایی در نقد وضعیت بهداشت و درمان و اشتباهات پزشکی به نمایش درآمد و هم فیلم هایی درباره رشوه و فساد اداری. عمار تنها جشنواره ای است که به جای سلبریتی های بی درد و خودنما محل درد دل پدرها یا مادران شهداست.
نکته مهم این است که همه این موضوعات توسط فیلمسازان جوان و نوخاسته گردآوی می شوند، به همین دلیل هم بسیاری از این فیلم ها در مرحله آزمون و خطا قرار دارند، چون جشنواره عمار فضایی است برای کسب تجربه استعدادهای جوان و دارای انگیزه های مثبت. هم از این روست که می توان عمار را شورشی علیه بافت های فرسوده سینمای ایران دانست؛ سینمایی که همه فیلم هایش شبیه به هم شده اند. اغلب آثاری که این روزها روی پرده سینماهای کشور می بینیم یا کمدی هایی بی درد و فاقد محتوا هستند که گویی از روی هم سری دوزی می شوند و یا فیلم های سیاه نمایی هستند که سازندگان آن ها از روی دست اصغر فرهادی کپی برداری می کنند، اما جشنواره عمار قصد دارد تا این نظم را به هم بریزد و خونی تازه در رگ های سینمای ایران جاری سازد. هر چند که برخی از فیلم هایی که امسال در جشنواره عمار به نمایش درآمدند، فراتر از سطح متوسط سینمای حرفه ای بودند. مثل مستند «قائم مقام» که یکی از جوایز ویژه را هم دریافت کرد.
اولین جشنواره سینمایی برای کارگران
مهم ترین اتفاق در هشتمین جشنواره عمار، محور قرار گرفتن کار و کارگر به عنوان موضوع ویژه این جشنواره بود. با توجه به حوادثی که طی سال های اخیر در عرصه اقتصاد رخ داده و برخلاف موازین اقتصاد مقاومتی، فشار بر قشر محروم و مستضعف افزایش یافته است، جشنواره عمار هم به سمت حمایت از این اقشار رفته است. به همین دلیل هم حتی پوستر این جشنواره هم با تصویری از کارگرها طراحی شده است. سال گذشته هم در این جشنواره فیلم هایی چون «داد» و «فراموش شدگان» با این مضمون به نمایش درآمده بود، اما امسال توجه به این موضوع پررنگ تر شد.
یکی از این آثار «زمستان یورت» بود که به عنوان فیلم مراسم افتتاحیه هشتمین جشنواره عمار به نمایش درآمد. این مستند به روایت آنچه بر سر کارگران معدن یورت آمد می پردازد. معدن یورت، همان معدن زغال سنگ در آزادشهر است که فروریخت و ده ها نفر از کارگران در آن جان باختند. این مستند به رغم برخی از ضعف های ساختاری اما به خاطر پرداختن به این موضوع و نمایش وضعیت خانواده های کشته شدگان این حادثه، ارزشمند است.
فیلم «تلکه» هم از آثار قابل توجه این دوره از جشنواره عمار بود که به بخشی از معضلات اقتصادی پرداخته بود. این مستند روایتگر رشوه و فساد اداری در برخی از نهادهای دولتی است. این مستند سعی کرده تا ضمن افشای چنین مسائلی، به آسیب شناسی نیز بپردازد. فیلم های مستند «کارخانه جهان» هم با طرح مسئله بیکاری، به بررسی اقتصاد چین می پردازد و نشان می دهد که این کشور چگونه توانسته بازارهای جهان را فتح کند. مستند «گیلن باره» نیز به تأثیر حوادث سال 88 بر اقتصاد و تحریم ها علیه ایران پرداخته است.
همچنین فیلم های داستانی کوتاهی چون «ژاکت»، «راهنما» و ... نیز به موضوعات اجتماعی و مشکلات قشر ضعیف جامعه پرداخته اند.
علاوه بر اهمیت نمایش این گونه فیلم ها، اما به نظر می رسد که جشنواره عمار باید الگویی جدید و متفاوت از نقد اجتماعی در سینمای داستانی را نیز پی ریزی کند، چون طی سال های اخیر، سینمای اجتماعی در ایران به تکرار دچار شده است و همان طور که گفتیم، فیلم هایی که درباره معضلات اجتماعی ساخته می شوند، اغلب کپی آثار اصغر فرهادی هستند. این نوع فیلم ها بیشتر متمایل به القای بن بست و سیاه نمایی هستند و توان راهگشایی و رسیدن به عمق و کنه جامعه را ندارند.
جشنواره عمار می تواند با برگزاری کارگاه ها و نشست هایی در حوزه فیلمنامه نویسی، شاخص های واقعی و اولویت هایی که باید در سینمای اجتماعی پرداخته شود را به فیلمسازها و فیلمنامه نویس های جوان آموزش دهد.
نبرد با داعش با سلاح دوربین
اما بخش قابل توجهی از فیلم های جشنواره عمار را آثاری درباره جبهه مقاومت و مدافعان حرم تشکیل داد. یکی از این فیلم ها که جایزه ویژه ای را هم دریافت کرد «با صبر زندگی» نام دارد. این مستند به جای نمایش جنگ و اتفاقات نظامی در سوریه، به وضعیت تراژیک کودکان در دو شهر تحت اشغال داعش یعنی فوعه و کفریاست پرداخته است. اتفاق جالب این بود که در مراسم اختتامیه جشنواره عمار، مادر یکی از این کودکان، برای تشکر از وحید فراهانی، کارگردان مستند «با صبر زندگی» یک عروسک را همراه با نامه ای برای وی ارسال کرد.
«فرزند ایران» عنوان یکی دیگر از آثار تحسین شده هشتمین جشنواره عمار است که به یک شهید مدافع حرم اهل سنت می پردازد. البته این مستند از شهید عمر ملازهی که سوژه اصلی است فرا تر می رود و به وضعیت مردم شهر و محله زندگی او در سیستان و بلوچستان هم می پردازد. حتی بخش‌هایی از جغرافیا، آداب و رسوم و جلوه‌های فرهنگی مردم در این خطه از جنوب شرق ایران نیز در این مستند به تصویر کشیده شده است.
«حرمان» نیز مستندی ماجراجویانه و جست‌وجوگرانه است. راوی این فیلم یک جوان کُرد سنی است که برای کشف حقیقت آنچه در موصل عراق می گذرد، به آنجا می رود. این مستند سعی کرده تا ناگفته‌هایی درباره داعش از زبان مردمی که تحت خلافت این جریان تکفیری بودند را افشا کند. او در ادامه با نیروهای واکنش سریع در عراق همراه می‌شود. در این فیلم، تصاویری از طراحی عملیات و نبرد رو در روی این نیروها با داعش را می‌بینیم. تصاویر جنگی فیلم تازگی ندارند و حرف و طرح جدیدی دیده نمی‌شود، اما آنچه در این فیلم برجسته است، نمایش نزدیکی و رفاقت شیعه و سنی است. به ویژه آن بخش از فیلم که با زن و شوهرهایی که یکی شیعه است و دیگری سنی مصاحبه می‌شود و آنها می‌گویند که اساسا اختلافی با هم ندارند و یک مرد سنی می‌تواند عاشق یک زن شیعه شود و با او ازدواج کند. و بعد می فهمیم که این گونه افراد در عراق کم نیستند و ماجرای رمان «رویای نیمه شب» که درباره عشق افسانه ای دختر و پسری با اختلاف مذهبی است در عراق، واقعیت دارد.
مستد «قصر قند» هم یکی دیگر از آثار قابل توجه بود که به نبرد نیروهای نظامی ایران با یکی از جریان های تکفیری در شرق کشور می پردازد. این مستند علاوه بر موضوع مهمش، ساختاری چشم نواز و مهیج دارد و می تواند مخاطب عام و طرفدار تفریح و سرگرمی را هم راضی کند.
افق های آینده جشنواره عمار
جشنواره عمار در حوزه مستند، به جایگاه خوبی دست پیدا کرده است، اما هنوز در زمینه فیلم سینمایی و داستانی دچار کمبود است. امسال هم چند فیلم کوتاه و نیمه بلند داستانی در این جشنواره به نمایش درآمد. از جمله فیلم «بعد از ظهر» که روایتگر یک داستان ملتهب و پر کشمکش درباره حوادث سال 88 است. افق آینده جشنواره عمار برای افزایش تأثیرگذاری بر مردم و همچنین سینمای ایران، رفتن به سمت تولید فیلم های سینمایی داستانی قدرتمند است. اگر جشنواره عمار بتواند به چنین هدفی برسد، می تواند موازنه نیروها در سینمای حرفه ای را به سمت شاخص های انقلابی تغییر دهد.