جدیدترین تلاش ترکیه برای نقش آفرینی در تحولات سوریه، عملیات عفرین است که چند روز است شروع شده، اما ویژگی های خاصی دارد و در حالی که در ادامه همان مسیر نفوذ ترکیه در سوریه محسوب می شود، آیا می تواند نوعی مقابله با طرح های آمریکا در سوریه نیز باشد؟
ترکیه در چند سال گذشته تلاش های زیادی را با هدف تحقق اهداف خود در سوریه انجام داد و به مهمترین دروازه ورود تروریست ها به سوریه تبدیل شد. علاوه بر این چندین بار مواضع مرزی سوریه توسط ترکیه هدف حمله قرار گرفت، اما شکست تروریست ها در سوریه و گسترش عملیات تروریستی در ترکیه باعث شد که اردوغان به نوعی به شکست سیاست های خود در برابر سوریه اذعان کند و به همین دلیل با ایران و روسیه در مبارزه با داعش همراه شد.
ترکیه اما همواره به عنوان بازیگری نامطمئن در منطقه و همچنین در مسئله سوریه مطرح بوده، چرا که همواره به دنبال جای پایی در سوریه بوده است. علاوه بر این قدرت گرفتن کُردها در شمال سوریه باعث شده است تا ترکیه در این منطقه فعالیت های خود را گسترش دهد. جدیدترین تلاش ترکیه برای نقش آفرینی در تحولات سوریه، عملیات عفرین است که چند روز است شروع شده، اما ویژگی های خاصی دارد و در حالی که در ادامه همان مسیر نفوذ ترکیه در سوریه محسوب می شود، آیا می تواند نوعی مقابله با طرح های آمریکا در سوریه نیز باشد؟ در این گزارش به ابعاد مختلف این موضوع می پردازیم:
اهداف عملیات عفرین
پس از چند روز تهدید کُردهای شمال سوریه از سوی ترکیه، سرانجام ارتش ترکیه شنبه شب به دنبال اعلام آغاز عملیات زمینی در عفرین توسط رئیس جمهور این کشور، در بیانیه ای اعلام کرد: «عملیات عفرین تحت عنوان «شاخه زیتون» آغاز شده است. نیروهای مسلح ترکیه، برای برقراری ثبات و امنیت در مناطق مرزی و کل منطقه و همچنین رهایی مردم دوست و برادر کشورهای همسایه از ظلم عناصر تروریستی گروهک‌های پ‌ک‌ک، ک‌ج‌ک، پ‌ی‌د و داعش عملیاتی را تحت عنوان شاخه زیتون آغاز کرده است».
البته هدف اعلامی این عملیات مقابله با طرح آمریکا در مورد کُردها عنوان شده است. عملیات «شاخه زیتون» در راستای تلاش آنکارا برای مقابله با طرح جدید آمریکا در شمال سوریه انجام می شود. آمریکا پس از ناکامی سنگین تروریست‌های تکفیریِ تحت‌الحمایه خود اکنون به صورت ویژه به جبهه شمالی در سوریه چشم دوخته و امیدوار است از طریق تشکیل نیروهای امنیت مرزی که برخی تعداد آن را 30 هزار نفر برآورد کرده‌اند، بخشی از شکست‌های پیشین خود را جبران کند.
به موازات تلاش آمریکایی ها برای تشکیل نیروهای 30 هزار نفری در شمال سوریه، دولتمردان آنکارا نیز برای محقق ساختن رؤیای خود در تأسیس ارتش 22 هزار نفری در جبهه شمالی تلاش می کنند. نیروهای 22 هزار نفری که آنکارا عزم خود را برای تشکیل آن جزم کرده، در واقع همان معارضان مسلحی هستند که پیشتر و در جریان مذاکرات صلح سوری از آنها تحت عنوان «گروه های تروریستی قابل مذاکره» یاد می شد.
روزنامه «ینی شفق» جزئیاتی از عملیات نظامی ترکیه در عفرین و شمال سوریه را در همان روز نخست منتشر کرد. طبق این گزارش، بر خلاف عملیات سپر فرات که سال 2016 در شمال سوریه و با هدف حمله به تروریست‌های داعشی به صورت یک «عملیات گسترده» آغاز شد، عملیات عفرین به صورت «غافلگیرکننده» و با هدف نیروهای کُرد است.
نیروهای مسلح ترکیه قصد دارند کُردهای مسلح در عفرین را از همه محورها (مناطق اعزاز، ختای، کیلیس، تل رفعت و ادلب) محاصره کنند. آن‌طور که خبرگزاری آناتولی خبر داده، ارتش ترکیه در ادامه عملیات نظامی خود موسوم به «شاخه زیتون»، تعداد زیادی روستا را در شمال غربی سوریه به تصرف درآورده است. اظهارات رئیس جمهور ترکیه نیز در مورد این عملیات جالب است. «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه روز دوشنبه در آنکارا مدعی شد: «ترکیه به هیچ کشوری چشم داشت ندارد و ما خواستار حفظ تمامیت ارضی سوریه هستیم.» اردوغان در ارتباط با آمریکا نیز گفت: «این کشور تسلیحاتش را رایگان در اختیار تروریست‌ها در شمال سوریه قرار داده است. با این حساب، چگونه مدعی می‌شود که ما (ترکیه و آمریکا) با یکدیگر هم‌پیمان هستیم.» اشاره اردوغان به کمک‌های تسلیحاتی گسترده‌ای است که آمریکا به شبه‌نظامیان کُرد موسوم به «نیروهای دموکراتیک سوریه» و سایر جریان‌های کردی کرده است. اردوغان به این موضوع نیز اشاره کرد که عملیات «شاخه زیتون» به هیچ‌وجه متوقف نخواهد شد.
اهداف ترکیه از حمله به عفرین
عملیات ترکیه شبه نظامیان موسوم به "یگان های مدافع خلق" (PYD) را هدف گرفته است. این عملیات پس از اینکه آمریکا اعلام کرد که قصد دارد نیرویی 30 هزار نفری از کردهای سوریه را تحت لوای یک ارتش منسجم درآورد، آغاز شده است. عملیات ابتدا با حملات توپخانه ای و در نهایت ورود ارتش ترکیه به سوریه ادامه پیدا کرده است. اما ترکیه واقعا به دنبال چیست؟
ترکیه شبه نظامیان کُرد سوری از جمله گروه "یگان های مدافع خلق" سوری را گروه تروریستی می داند. دولت آنکارا مدعی است این گروه مسلح، شاخه سوری پ.ک.ک است و دشمن منافع و امنیت ملی ترکیه است و از همین رو آنکارا اعلام کرده قصد دارد منطقه ای به وسعت 10 هزار کیلومتر مربع در خاک سوریه را از وجود شبه نظامیان کُرد سوری پاکسازی کند تا امنیت مناطق مرزی خود با سوریه را تامین کند.
به طور مشخص در عملیات عفرین دولت ترکیه به دنبال دستیابی به اهداف زیر است:
1- پاکسازی منطقه ای به شعاع 30 کیلومتر از مرز خود با سوریه؛
2- جلوگیری از تشکیل یک کریدور کردی و تثبیت دستاوردهای عملیات پیشین "سپر فرات"؛
3- ممانعت از قطع شدن دسترسی مستقیم و مرز مستقیم ترکیه با سوریه از سوی کردها؛
4- ایجاد زمینه و مکانی مناسب برای بازگرداندن و استقرار صدها هزار پناهجوی سوری که به ترکیه گریخته اند؛
5- جلوگیری از مسیر نفوذ شبه نظامیان پ.ک.ک به داخل خاک ترکیه و جلوگیری از یکپارچگی و ارتباط بین پ.ک.ک و یگان های مدافع خلق؛
6- ممانعت از طرح تشکیل ارتش 30 هزار نفری کرد سوری و تجهیز آن از سوی آمریکا؛
7- ایجاد امنیت در مرز ترکیه و سوریه آن طور که منافع ملی ترکیه اقتضا می کند.
هدف واقعی ترکیه
جدای از اهداف اعلام شده از سوی آنکارا، واقعیت را باید از زاویه دیگری نیز بررسی کرد. هرچند تهدید کردها برای ترکیه به نوعی باعث هراس اردوغان شده است، اما وی به دنبال اهداف کلان تری نیز می باشد. در شرایط کنونی هم آمریکا، هم روسیه و هم ایران در سوریه صاحب نفوذ هستند. روسیه در طرطوس و بندر لاذقیه صاحب پایگاه نظامی شده است، ایران نیز با حمایت های خود باعث محبوبیت گسترده در سوریه شده و دولت دمشق خود را وامدار ایران می¬داند. آمریکا نیز به صورت غیر قانونی با حمایت از کردها، پایگاه های نظامی زیادی در شمال سوریه ایجاد کرده و به دنبال تثبیت حضور در این مناطق است. در شرایط کنونی اردوغان نیز به دنبال آن است تا از این طریق حضور نظامی ترکیه در سوریه را عملی کند. به همین دلیل وی با عملیات عفرین از یک طرف هشدار بسیار قاطعی به کردهای سوریه و همچنین آمریکا داده تا از هرگونه تلاش برای استقلال و یا فدرالی کردن مناطق کردی پرهیز کنند و از سوی دیگر سعی دارد تا حضور نظامی در شمال سوریه را تثبیت کند. اقدام اردوغان که بدون اطلاع دمشق صورت گرفته است به صراحت نقض حاکمیت سوریه و مصداق تجاوز است، از همین رو ایران با محکوم کردن این حمله خواستار احترام به حاکمیت سوریه شده است. نکته بسیار مضحک در این زمینه این که ترکیه که طی سال های گذشته تلاش زیادی در راه تجزیه سوریه انجام داده است، اکنون هدف از حمله خود را به عفرین حمایت از یکپارچگی سرزمینی سوریه عنوان می کند.
نکته ای که باید مورد توجه ایران، روسیه و سوریه قرار گیرد، این است که هرچند ممکن است این حمله برخی از اهداف دمشق را برآورده کند و از قدرت کُردها و نفوذ آمریکا در شمال سوریه بکاهد، اما می تواند ضربه ای به اقتدار دولت مرکزی سوریه نیز وارد کند و باعث ورود دیگر کشورها به بحران سوریه شود. این مسئله می تواند بار دیگر سوریه را به عرصه جنگ نیابتی بین کشورهای مختلف تبدیل کند.
«فارس الشهابی»، نماینده پارلمان سوریه در خصوص هدف ترکیه از حمله نظامی به شهر عفرین گفت: مقامات ترکیه پیشتر از اهداف این کشور برای حمله به عفرین پرده برداشته اند و در واقع هدف آن ها در اشغالگری خلاصه می شود. وی در ادامه یادآور شد: ترکیه می خواهد با اشغال شمال سوریه راه را برای اشغال دوباره حلب باز کند. وی در خصوص موضع آمریکا در قبال این حمله گفت: آمریکا کاملا از طمع ورزی های هم پیمان اصلی اش در منطقه آگاه است و نمی خواهد ترکیه را آزرده کند و قطعا این کشور را بر برخی جدایی طلبان کُرد ترجیح می دهد.
در این ارتباط باید تاکید کرد که اردوغان قبلا گفته بود پس از عِفرین به شهر مِنبج حمله خواهند کرد، این مسئله نشان دهنده طرح ترکیه برای حضور در سوریه است تا با در اختیار گرفتن برخی مناطق، قدرت چانه زنی سیاسی خود در موضوع سوریه افزایش دهد.
البته ترکیه در این مسیر چالش هایی نیز دارد و یکی از مهم ترین آن ها به احتمال تقابل این کشور با روسیه بر می گردد. ایجاد منطقه حائل مورد نظر ترکیه مستلزم آن است که روسیه از پایگاه های نظامی خود در نواحی شرقی عفرین (در منطقه تل رفعت) به طور کامل عقب نشینی کند در حالی که شرایط حاکم بر جنگ سوریه اجازه این ریسک را به روسیه نخواهد داد./