انتخابات پارلمانی عراق در دوره پساداعش یک رخداد بسیار مهمی خواهد بود که می تواند زیرساخت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جدیدی را به وجود آورد حتی می توان از آن به عنوان یک مرحله جدید از رخدادهای سیاسی در عراق نام برد، به همین دلیل جریان های شیعی، احزاب و دیگر مجموعه ها تلاش کردند وضعیت خود را برای انتخابات به گونه ای آماده کنند که بیشترین دستاورد را کسب نمایند.
انتخابات پیش روی عراق را که در اردیبهشت ماه سال آینده برگزار می شود، انتخاباتی حساس و مهم می دانند، چرا که اولین انتخابات عراق بعد از پاکسازی داعش در این کشور است و با توجه به جنگ چندساله عراقی ها علیه داعش، جریانات سیاسی این کشور نیز دستخوش تغییر و تحولاتی شده است که در انتخابات پیش رو خود را نشان خواهد داد.
گروه بین الملل بصیرت جهت بررسی ابعاد مختلف این انتخابات، گفتگوی مفصّلی را با هادی محمدی، کارشناس ارشد مسائل منطقه صورت داده است که در ذیل می آید:
بصیرت: شرایط کلی انتخابات عراق را چگونه می بینید؟ و به ویژه درباره روند ائتلاف های موجود میان جریان شیعه توضیح دهید و همچنین آینده ائتلاف های شیعه را در انتخابات پارلمانی عراق چگونه ارزیابی می کنید؟
انتخابات پارلمانی عراق در دوره پساداعش یک رخداد بسیار مهمی خواهد بود که می تواند زیرساخت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جدیدی را به وجود آورد حتی می توان از آن به عنوان یک مرحله جدید از رخدادهای سیاسی در عراق نام برد، به همین دلیل جریان های شیعی، احزاب و دیگر مجموعه ها تلاش کردند وضعیت خود را برای انتخابات به گونه ای آماده کنند که بیشترین دستاورد را کسب نمایند. این تحرکات هم اکنون در درون مجموعه های شیعی و در تعامل با بقیه تشکّل های جامعه سیاسی عراق مانند سنی ها و کُردها گسترش یافته است.
از آنجایی که شرایط گروه های کُردی و سنی مانند سابق در دوره های انتخاباتی گذشته نیست، محور اصلی و تعیین کننده اوضاع انتخاباتی عراق بیشتر به شیعیان متکی است. به همین دلیل یک نظریه این بود که گروه های شیعی در کنار هم می توانند یک ائتلاف بزرگ و لیست واحدی را تشکیل دهند تا بر اساس آن بتوانند بیشترین آراء را جذب کنند. در این جهت هادی العامری با مشورت و خواست حیدرالعبادی این کار را انجام داد. ضمن این که فراکسیون هادی العامری با ائتلاف «فتح المبین» که از مجاهدین حشدالشعبی، جهاد بناء و جریان های انقلابی تشکیل شده، در کنار حیدرالعبادی، قرار گرفت.
این گروه های شیعی سعی کردند چنین ائتلاف را به وجود آورند و از این طریق به همه گروه های دیگر پیغام دهند که در کنار این ائتلاف و لیست بزرگ قرار گیرند. از آنجایی که اختلاف نظرها یا مشکلات فنی برای تعیین وضعیت گروه های مختلف در این لیست و ائتلاف بزرگ وجود داشت، ادامه کار با مشکل مواجه شد. به خاطر همین گروه های «فتح» و «نصر» از هم جدا شدند و قرار شد همه لیست های شیعی به شکل جداگانه در انتخابات شرکت کنند و موضوع فراکسیون سازی و ائتلاف سازی بزرگ را به مجلس و در درون پارلمان موکول کنند.
با توجه به این وضعیت در انتخابات آتی عراق پنج جریان وجود دارد:
جریان اول: جریان «ائتلاف» به مسئولیت حیدرالعبادی، که بخش هایی از شخصیت ها و جریان های اهل سنت در منطقه الانبار و استان های دیگر به اضافه بخشی از جریان های کردی، این فراکسیون و ائتلاف را می سازند.
جریان دوم: جریان «فتح المبین» یا جریان های انقلابی، مجاهدین و جهاد سازندگی در عراق که این جریان ها ائتلاف دومی را می سازند. در این زمینه یک تلاش اولیه وجود داشت که جریان «فتح» در کنار جریان «دولت قانون» به رهبری نوری مالکی قرار گیرد. از آنجایی که ممکن بود دشمن روی این موضوع متمرکز شود و با عملیات روانی در جریان انتخابات پارلمان، به آنها آسیب برساند این دو تشکّل به شکل جداگانه وارد عمل شده اند، یعنی در ابتدا جریان فتح المبین به عنوان یک جریان مستقل در انتخابات ثبت نام کرده و بعد از آن دولت قانون به رهبری نوری مالکی قرار گیرد. دولت قانون از ظرفیت های شیعی، عشایر و بخشی از جریان های مربوط به حزب اسلامی اهل سنت و چهره های سیاسی اهل سنت برخوردار است.
جریان سوم: جریان صدر که تحت عنوان مجموعه مرتبط با صدر یک فراکسیون یا مجموعه می سازند. نکته قابل توجه ایی که در این مجموعه وجود دارد این که افراد خاصی برخلاف گذشته و یا بیشتر از گذشته در درون جریان صدر حضور دارند و چهره های لائیک در این گروه به چشم می خورد.
جریان چهارم: جریان حکمت ملی به رهبری سیدعمار حکیم است. حکیم سعی کرده از نیروهای جوان جریان های فرامذهبی و بخشی هم که در جریان الحکمه وجود دارند، استفاده کند مانند کمونیسم هایی که در گروه صدر قرار دارند. و همچنین تلاش کرده که از جریان های دیگر مانند جریان کردی و سنی یارگیری هایی داشته باشد.
در نظرسنجی هایی که در ماهای گذشته در مورد انتخابات آتی عراق صورت گرفته است، حیدرالعبادی با 10 درصد آراء، سیدعمارحکیم با 15 درصد آراء و نوری المالکی با 18 درصد آراء فعلا در فضای سیاسی عراق مطرح هستند که البته ممکن است این نسبت ها و درصدها دست خوش تغییر هم شود.
بصیرت: وضعیت گروه های کُردی به ویژه پس از همه پرسی جدایی اقلیم کردستان، در انتخابات آینده عراق چگونه ارزیابی می شود؟
جریان های کُردی برخلاف دوره های قبلی که از یک انسجام و وحدت حضور در انتخابات برخوردار بودند و آراء و کرسی های خوبی را می توانستند کسب کنند و یا حتی در ائتلاف سازی که با جریان های شیعه انجام می دادند، امتیازهای بسیار خوبی را کسب می کردند، در دوره جدید به واسطه و دلایل مختلف، وضعیت و انسجام درونی آنها به شدت آسیب دیده که در نتایج انتخابات پارلمانی اردیبهشت سال 97 این پیامدها حتما به چشم خواهد خورد و از وزن جریان های کردی در انتخابات می کاهد. در این زمینه دلایلی وجود دارد که عبارتند از:
دلیل اول این که اختلافات درونی بین گروه های مختلف کردی به جای رسیده که حتی برای مشارکت در انتخابات فقط حزب گوران، اتحاد اسلامی، جماعت اسلامی و حزب برهم صالح به تازگی تاسیس شده و بخشی از جریان اتحادیه میهنی و حزب دموکرات را در بر می گیرد، به عنوان مثال حزب عدالت دوم دموکراسی توانست فراکسیون واحدی را به وجود آورد و لیست واحدی را بدهد و حتی حاضر نشد با جریان حزب دموکرات و حزب اتحادیه میهنی در یک لیست قرار گیرد. در واقع این اختلاف نظرها بین گروه های کردی تا اندازه ای است که در استان کرکوک هم امکان دادن یک لیست واحد را نداشتند و حزب دموکرات در انتخابات کرکوک شرکت نمی کند. دلیل اصلی وقوع اختلافات بین خود گروه هاست که به دلایل مختلفی موجب شده که این شکاف شکل گیرد.
دلیل دوم موضوع رفراندوم است که آسیب ها و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی زیادی را برای مردم داشت و بین گروه های سیاسی باعث اختلاف شد و هم این که جایگاه حزب دموکرات را به شدت تحت تاثیر قرار داد. در حال حاضر این حزب تلاش می کند از طریق میانجی گری کشورهای دیگر و یا پادرمیانی ایران، وضعیت و مشکلات خودش و دولت نیچروان بارزانی را با دولت مرکزی عراق حل فصل کند، بنابراین عملا گروه های کردی به جای انسجام درونی به سمت ائتلاف سازی با خارج از محیط کردی تلاش خواهند کرد.
دلیل سوم که جریان کردی را تحت تاثیر قرار می دهد، فقدان جلال طالبانی است. با فوت ایشان جریان اتحادیه میهنی در شرایط بسیار ضعیفی قرار گرفته است و پایگاه اجتماعی وی ممکن است به سمت حزب گوران یا عدالت دموکراسی یا حتی به سمت دیگر احزاب کشیده شود.
دلیل چهارم در تضعیف جایگاه کردی مسئله داعش است. در این خصوص تعاملی که حزب دموکرات به رهبری مسعودبارزانی با موضوع داعش داشت و حتی به نوعی رفتار مشکوک در همراهی با جریان داعش نشان داد، سبب شده تا موقعیت اجتماعی و سیاسی مسعود بارزانی و حزب دموکرات او تضعیف شود.
مجموعه این دلایل سبب ضعف جریان کردی شده و موجب شده که در وهله اول گروه های کردی به شکل جداگانه در انتخابات شرکت کنند. آن چیزی که به شکل مسلم مطرح است، این که معلوم نیست احزاب کردی همان میزان کرسی های گذشته را بتوانند در انتخابات کسب کنند.
بصیرت: وضعیت جریان سنی را چگونه می بینید؟ آیا این جریان هم در موضع ضعف قرار دارد؟
گروه های سنی هم مانند گروه های کردی به دلیل این که قربانی جریان داعش بودند و از سوی دیگر بعضی از رهبران و گروه های سیاسی آنها همراهی با داعش داشتند، در مقایسه با دوره های قبل در بدترین شرایط به سر می برند. در گذشته اگر ایاد علاوی می توانست پشتوانه جدی کشورهای خارجی را کسب کند در انتخابات اخیر تشکّل وی تحت عنوان «وطنیون» از پشتوانه کشورهای عربی یا غربی برخوردار نیست و جایگاه محوری خود را از دست داده است. همچنین بعثی ها، نظامی ها و دیپلمات های دوره صدام که بدنه این تشکیلات را می ساختند، نمی توانند وزن گذشته را در انتخابات پیش رو تکرار کنند. بخش دیگری از احزاب سیاسی مانند حزب اسلامی که جریان اخوانی اهل سنت عراق است، به سه بخش تقسیم شده است: بخش اول طرفدار نوری مالکی؛ بخش دوم طرفدار حیدرالعبادی و بخشی دیگر به صورت مستقل در انتخابات شرکت می کنند.
احزاب و جریان های دیگر سنی مانند خانواده النجیفی هم حزبی دارند و البته تا حدودی از حمایت های کشورهای خارجی برخوردار هستند، ولی از آنجایی که به جهت اجتماعی وزن خود را در جریان همکاری با داعش از دست داده اند، معلوم نیست که بتوانند تعداد کرسی های گذشته را کسب کنند.
عشایر و احزاب کوچک تر سنی هم عمدتا در قالب لیست ها، تجمعات و فراکسیون های کوچک استانی و شهری سعی کرده اند وارد انتخابات شوند که این نشان دهنده این است که جریان های سنی غالبا در یک شرایط واگرایی نسبت به هم به سر می برند و بیشتر تمایل دارند با فراکسیون های شیعی و گروه های سیاسی شیعی در یک ائتلاف چه در دوره انتخابات و چه در درون پارلمان همراه شوند.
بصیرت: نقش عربستان و آمریکا در دوره پساداعش در عراق را به ویژه در انتخابات پیش روی این کشور چگونه ارزیابی می کنید؟
آمریکا و عربستان سعودی دو کشور اصلی در نقش آفرینی در انتخابات عراق هستند، ولی کشورهای دیگر مانند ترکیه، امارات و بخشی دیگر از کشورها مانند اردن هم تلاش می کنند در این وضعیت برای خودشان جای پای مشخصی داشته باشند. مثلا جریان خمیس خنجر که یک جریان سلطنت طلب و مشکوک به پیگرد قضایی است، توسط اردنی ها حمایت می شود. البته به شکل کلی جریان هایی هستند که منصوب به حزب بعث و یا حمایت از تروریسم و فساد می شوند. عربستان در سیاست کلی از این گروه ها، جریان ها، چهره ها و شخصیت ها حمایت جدی می کند و حتی توصیه کرده که گروه های سنی بعد از ورود به پارلمان زیر چتر واحدی قرار بگیرند و از گروه هایی که متهم هستند حمایت خواهد کرد.
عربستان تلاش زیادی کرد تا این گروه ها را در کنار هم در یک لیست واحد قرار دهد، ولی شرایط متزلزل جریان اهل سنت موجب شد که به هیچ وجه جریان همگرایی بین گروه ها و احزاب سنی شکل نگیرد. آمریکایی ها در کنار سعودی ها همین تلاش ها را با انگلیس ها به اجرا گذاشتند، ولی عملا راهبرد فعلی آمریکا، عربستان و انگلیس این است که در لیست احزاب شیعی که محوری ترین و اصلی ترین نقش را بر عهده دارند، نفوذی هایی را به وجود آورند. شاید آن چیزی که تحت عنوان جریان فرامذهبی در ادبیات سیاسی عراق از آن صحبت می شود برای این است که چهره های خاصی که بیشتر منصوب به آمریکا، انگلیس و کشورهای عربی هستند در درون لیست احزاب شیعی و سیاسی دیگر قرار گیرند و بعد آمریکا، انگلیس و عربستان بتوانند از طریق بکارگیری و یا هدایت این افراد نفوذی تاثیرات خودشان را در روندهای انتخاباتی به جای بگذارد./
با تشکر از جناب آقای محمدی که وقت خود را در اختیار بصیرت قرار دادند.
مصاحبه از: وحید قاسمی