در حالی که بحران سوریه وارد هفتمین سال خود می شود، روند میدانی و سیاسی این کشور این روزها مراحل حساسی را طی می کند. عملیات غوطه شرقی که از دو هفته پیش آغاز شده است، همچنان به پیش می رود و حلقه محاصره تروریست ها به ویژه جیش الاسلام در شهر «دوما» تنگتر شده است.
در شمال اما، ترکیه به رغم مخالفت رسمی دمشق، عملیات های نظامی خود علیه کردها در عفرین را ادامه می دهد. آمریکا نیز که از روند شکست تروریست ها در سوریه نگران است، دست به تحرکات تازه ای زده است.
در این حال مذاکرات نهم آستانه در سطح وزرای خارجه سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در پایتخت قزاقستان برگزار شد تا به بررسی آخرین وضعیت آتش بس در مناطق کاهش تنش در سوریه بپردازد.
وضعیت کلی سوریه در شرایط فعلی، حاکی از تغییر معادلات به نفع جبهه مقاومت و شکست های پی درپی جبهه ضدسوری است؛ وضعیتی که نویدبخش خروج سوریه از بحران می باشد. در شرایط کنونی که سازمان داعش در سوریه فروپاشیده است، می توان سه بحران امنیتی مهم در این کشور مشاهده کرد که دولت دمشق در پی حل آنها و عادی سازی اوضاع است:
1- بحران غوطه شرقی عملیات آزادسازی غوطه شرقی در اطراف دمشق همچنان از سوی ارتش سوریه و نیروهای مقاومت تداوم دارد. ارتش سوریه در بیانیه ای اعلام کرد: نیروهای ارتش این کشور 70 درصد از مناطق تحت اشغال گروه های مسلح و تروریستی در غوطه را آزاد کرده اند.
به گزارش خبرگزاری رسمی سوریه (سانا)، ارتش این کشور تاکید کرد که برای خروج امن غیر نظامیان چندین گذرگاه ایجاد شده و افراد حاضر در غوطه موفق شدند با عبور از این گذرگاه‌ها خود را از محاصره گروه‌های تروریستی که از آن ها به عنوان سپر انسانی استفاده می کردند، نجات دهند.
عمده گروه های ترویستی در این منطقه جیش الاسلام، تحریر الشام (جبهه النصره) و فیلق الرحمن هستند که به نوعی با یکدیگر ائتلاف کرده اند، اما تشدید وضعیت میدانی موجب اختلافاتی میان این گروه ها شده است، برای مثال فیلق الرحمن قصد جدایی از تحریر الشام را دارد. گزارش هایی نیز از درگیری مسلحانه میان گروه های تروریستی وجود دارد.
طبق گزارش های میدانی، شهر دوما در غوطه شرقی به عنوان مرکز اصلی گروه تکفیری جیش الاسلام به محاصره ارتش سوریه درآمده است. ارتش سوریه همچنین از تصرف شهر مصرابه در مرکز غوطه شرقی خبر داده است. مصرابه کنار یک جاده اصلی واقع شده است که شهر دوما در شمال را به شهر حرستا در غرب متصل می کند. البته جیش الاسلام مدعی شده است که ارتباط دوما و حرستا با نقاط دیگر قطع نشده است.
فشار سنگین ارتش سوریه بر تروریست ها موجب شده تا جیش الاسلام با میانجیگری سازمان ملل متحد برای خروج افراد مجروح از این منطقه با روسیه به توافق برسد. اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد 24 فوریه 2018 (5 اسفند 96) به اتفاق آرا قطعنامه ای تصویب کردند که به موجب آن در سراسر سوریه دستکم 30 روز آتش بس برقرار می شد.
این قطعنامه با هدف ارسال کمک های بشر دوستانه و خدمات بهداشتی به مناطق درگیری صادر شده است. با این حال گروه های تروریستی در غوطه شرقی دمشق همچنان مانع از حل بحران در این منطقه شده و قوانین آتش بس را نقض می کنند.
جنجال بر سر مسایل انسانی و بمباران های هوایی ارتش سوریه و روسیه نیز کماکان ادامه دارد و رسانه های غربی و عربی همچنان از دوزخ غوطه شرقی سخن می گویند.
روند کلی میدانی در غوطه شرقی حاکی از پیروزی قریب الوقوع ارتش سوریه و متحدانش است. پیروزی سوریه در غوطه شرقی بزرگترین شکست تروریست ها از زمان نبرد حلب در سال 2016 محسوب می شود، چرا که امید آن ها از حمله و تصرف پایتخت به کلی قطع می شود.
2- حمله ترکیه به عفرینارتش ترکیه از 20 ژانویه (30 دی ماه 1396) با تجاوز آشکار به خاک سوریه و با همراهی نیروهای موسوم به ارتش آزاد سوریه، عملیاتی را به نام غصن الزیتون (شاخه زیتون) در منطقه عفرین در شمال سوریه آغاز کرده است. دولت سوریه با اشغالگری خواندن این اقدام ترکیه، خواستار خروج نیروهای ارتش این کشور از خاک خود شده است.
دولت آنکارا مدعی است که هدفش از این عملیات، نابودی عناصر حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک)، حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (پ.ی.د)، یگان‌های مدافع خلق سوریه (ی.پ.گ) و داعش در عفرین است. این در حالی است که گروه تروریستی داعش هیچ نیرویی در عفرین ندارد.
مقام های ترکیه مدعی هستند که عفرین به محاصره کامل نیروهای مسلح این کشور و نیز عناصر شبه نظامی ارتش آزاد سوریه درآمده و مردم غیرنظامی این شهر نگران حملات هوایی و توپخانه ای و نیز کشیده شدن درگیری به داخل شهر هستند. مقامات آنکارا اعلام کرده اند عفرین و منبج و در مجموع، غرب فرات را از وجود کردهای مسلح پاک سازی خواهند کرد. آنکارا تأکید کرده است که ممکن است عملیات شاخه زیتون تا مرزهای عراق – یعنی در تمامی مناطق کرد نشین شمال سوریه- ادامه یابد.
هدف اصلی ترکیه، جلوگیری از اتصال مناطق کردنشین سوریه یعنی کانتون های جزیره و کوبانی به مناطق غرب آن (کانتون عفرین) و نهایتا ممانعت از دسترسی کردها به دریای مدیترانه می باشد.
رئیس جمهور ترکیه، اردوغان، طی سخنانی در نشست حزب حاکم عدالت و توسعه اعلام کرد که نیروهای مسلح ترکیه و ارتش آزاد سوریه در جریان عملیات شاخه زیتون موفق شدند بر سه چهارم مساحت منطقه عفرین در حلب واقع در شمال سوریه مسلط شوند. رجب طیب اردوغان تاکید کرد هر لحظه، امکان حضور نیروهای ترکیه در عفرین سوریه وجود دارد. به دنبال این اظهارات گروهی از نیروهای تازه نفس ترکیه از منطقه باستانی «کفرلوسین» در شمال استان ادلب، وارد خاک سوریه شدند.
این در حالی است که تلویزیون دولتی سوریه در گزارشی اعلام کرد که در جریان حملات ترکیه به عفرین واقع در شمال سوریه، بیش از یک میلیون نفر از اهالی آن دچار گرسنگی و بیماری شده‌اند. منابع کُردی هم گفته اند که ارتش ترکیه به شدت شهر عفرین و بیمارستان موجود در این شهر را بمباران کرده که در پی آن 22 غیر نظامی کشته و ده‌ها نفر نیز زخمی شدند.
اقدامات نظامی ترکیه با هماهنگ و چراغ سبز روسیه انجام می شود. گفته می شود مسکو برای نگاه داشتن آنکارا در کنار خود در مذاکرات آتش بس و روند آینده سیاسی سوریه، با ورود ترکیه به خاک سوریه توافق کرده است. این در حالی است که مهار کردها خوشایند روسیه و نیز دولت سوریه است. با این حال تحرکات ترکیه در داخل سوریه نامحدود نخواهد بود.
3- تحرکات آمریکا در سوریهآمریکا با مشاهده شکست های مکرر تروریست ها، اهداف اولیه خود در سوریه را برباد رفته می بیند، اما هنوز از پا ننشسته و قصد دارد تحرکات تازه ای را انجام دهد. یکی از این تحرکات حملات احتمالی نظامی البته به شکل محدود است.
به گزارش سایت اسپوتنیک یک گروه از موشک های کروز آمریکا برای حمله احتمالی به سوریه در اطراف این کشور مستقر شده است. این سایت با استناد به سخنان «سرگی رودسکی» رئیس اداره عملیاتی ستاد نیروهای روسیه، گزارش داد: ایالات متحده آمریکا قصد دارد تا تاسیسات دولتی و سربازان سوریه را مورد حمله قرار دهد و دیگران را متهم به استفاده از سلاح های شیمیایی کند.
به گفته رودسکی اقدامات تحریک آمیز با استفاده از سلاح های شیمیایی برای توجیه حملات ارتش ایالات متحده آمریکا در سوریه در حال انجام است. به همین منظور محموله مواد شیمیایی در پوشش کاروان بشردوستانه با حمل 20 تن گاز کلر، از سوی چند سازمان غیر دولتی در حال حاضر در جنوب سوریه تحویل داده شده است.
در واکنش به برخی از ادعاها درباره استفاده سوریه از گاز سمی کلر در غوطه شرقی، جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا، درباره استفاده از گاز سمی به سوریه هشدار داده است. متیس درباره واکنش آمریکا و احتمال اقدام نظامی اظهار نظری نکرده است، اما در آوریل سال گذشته آمریکا پس از گزارش‌ها درباره استفاده از گاز سمی در شمال سوریه، حملاتی را علیه این کشور انجام داد.
از طرفی، یک روزنامه آمریکایی گزارش داده دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به منظور پیشبرد برنامه‌های این کشور در سوریه، از حکومت عربستان سعودی درخواست 4 میلیارد دلار پول کرده است.
به گزارش واشنگتن پست ترامپ در یک گفت وگوی تلفنی با ملک سلمان، پادشاه عربستان که در ماه دسامبر سال گذشته میلادی انجام شد از او 4 میلیارد دلار پول مطالبه کرد. مطابق این گزارش، کاخ سفید این پول را برای دستیابی به اهدافش در سوریه و جلوگیری از نفوذ ایران و روسیه در این کشور می خواهد. آمریکا احساس می کند کشورهای عربی متحد واشنگتن مدت هاست در پرونده سوریه دچار انفعال و عفب نشینی شده اند، لذا حداقل کاری که این کشورهای ثروتمند می توانند انجام دهد مشارکت مالی در تحقق اهداف آمریکا است. طبعا برای ترامپ که بارها از قصور متحدان آمریکا در زمینه مشارکت در تامین هزینه های مربوط به حمایت امنیتی آمریکا از آن ها گلایه کرده، دریافت این مبلغ از عربستان سعودی حائز اهمیت زیادی است.
به نظر می رسد آمریکا قصد دارد حضور نظامی خود در سوریه را استمرار دهد. البته فرماندهان نظامی آمریکا مأموریت‌شان را در سوریه محدود به شکست داعش می دانند، اما برخی از مقام‌های سیاسی و امنیتی دولت ترامپ تعریف‌های گسترده‌تری برای اهداف آمریکا از حضور نظامی در این کشور قائلند. از نگاه آنان این حضور موجب مهار جبهه مقاومت با محوریت ایران در سوریه و نیز نقش آفرینی در روند سیاسی آینده سوریه خواهد شد.
بحران های سه گانه سوریه در حالی است که دمشق روند سیاسی حل این بحران ها را نیز دنبال می کند و سلسله نشست های آستانه همچنان با دورنمایی از امیدواری ادامه دارد:
نشست آستانه 9در روند مذاکرات مربوط به نظارت بر آتش بس در سوریه، جمعه گذشته وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روسیه و جمهوری ترکیه، به عنوان طرف های ضامن در نظارت بر رژیم آتش‌بس در سوریه، به دعوت جمهوری قزاقستان در آستانه جمع شدند تا به ارزیابی همکاری سه جانبه خود بپردازند.
بیانیه پایانی وزیران خارجه ایران، روسیه و ترکیه در نشست اخیر آستانه بر سطح عالیِ هماهنگی سه جانبۀ کنونی در زمینۀ اجرای مفاد بیانیۀ مشترک سه طرف که در 22 نوامبر 2017 در سوچی تهیه شد، تأکید کرده است. سه طرف همچنین خشنودی خود را از کمک عینی مذاکرات آستانه در بهبود وضعیت سوریه طی سال گذشته ابراز کرده و در این راستا بر موفقیت تلاش‌های جمعی خود در مبارزه با تروریسم بین‌المللی، به‌ویژه شکست داعش در سوریه و ایجاد شرایط مساعد برای حل و فصل سیاسی بر پایۀ قطعنامۀ 2254 شورای امنیت سازمان ملل تأکید ورزیدند.
بیاینه پایانی آستانه از برگزاری کنگره گفتگوی ملی سوریه در سوچی در تاریخ 30 ژانویۀ 2018 به عنوان کمکی عمده در شتاب بخشیدن به روند حل سیاسی با کمک سازمان ملل استقبال کرده و بر پایبندی و حمایتِ خود از تصمیمات اتخاذ شده در کنگرۀ سوچی، به‌ویژه تشکیل کمیتۀ قانون اساسی و تسهیل هر چه سریع‌ترِ أغاز کارِ آن در ژنو، با کمک فرستاده ویژۀ دبیرکل سازمان ملل در سوریه تأکید کرده است.
از سوی دیگر، سه طرف بر عزم خود مبنی بر ادامۀ همکاری به منظور نابودی نهایی داعش، جبهه النصره و همه گروه های وابسته به القاعده یـا داعش در سوریه که از سوی شورای امنیت سازمان ملل شناسایی شده اند، تأکید کردند، اما اختلاف نظر روسیه و ایران، از یک سو و ترکیه از سوی دیگر در این زمینه کاملا آشکار بود.
روسیه و ایران، از ادامه عملیات ضدتروریستی دولت سوریه در این منطقه حمایت می کنند و حق دفاع از خود را بر اساس قطعنامه شورای امنیت برای مقامات دمشق محفوظ می دانند. در حالی که ترکیه با این حملات مخالف است. به همین دلیل هیئت نمایندگی ترکیه اصرار داشت که مسئله لزوم توقف فوری کلیه اقدامات نظامی در غوطه شرقی از جمله ارتش سوریه، در سند پایانی نشست وزرای خارجه مورد تاکید قرار گیرد، ولی روسیه و ایران اجازه چنین کاری را ندادند. مسکو و تهران بر این عقیده هستند که آمریکا و متحدانش مایل نیستند تا دمشق که تاکنون موفق شده کنترل بیش از 70 درصد از این منطقه را بدست آورد، غوطه شرقی را به طور کامل آزاد کند.
دلیل این امر کاملا روشن است. غلبه دمشق و متحدانش بر تروریست ها در غوطه شرقی به معنای آخرین گام راهبردی در تثبیت تمامیت ارضی و مشروعیت نظام سوریه و در واقع به مثابه نقطه پایان بحران در این کشور است. قطعا جبهه ضدسوری هیچ تمایلی ندارد چنین شکست سنگینی را به آسانی بپذیرد./