ارتش سوریه با صدور یک بیانیه رسمی در ۲۵ فروردین ۹۷ اعلام کرد با ورود نیروهایش به محلات شهر دوما، آخرین مقر تروریست ها در غوطه شرقی دمشق پاکسازی شد و بدین ترتیب پس از سال ها، امنیت به مناطق شرقی دمشق بازگشت.
پاکسازی شهر دوما در شرایطی صورت گرفت که گروه تروریستی «جیش الاسلام» پس از تحمل شکست های میدانی، ناچار به پذیرش توافق با دولت سوریه با وساطت روسیه شد. بر اساس این توافق، همه افراد در بند تروریست ها آزاد شده و پس از آن عناصر جیش الاسلام از دوما به منطقه «جرابلس» در استان حلب انتقال یافتند. بر اساس گزارش وزارت دفاع روسیه در آخرین مرحله از خروج مسلحین از منطقه دوما، ۱۰۷ اتوبوس تعداد ۳۹۷۶ از تروریست های جیش الاسلام را به همراه خانواده هایشان از شهرک دوما خارج کردند. طبق آخرین گزارش ها با خروج بیش از 165هزار نفر از دوما، روند تخلیه این شهر از تروریست‌ها تقریبا کامل شده است.
آزادسازی دوما کمتر از 24 ساعت پس از حمله موشکی آمریکا و متحدانش به سوریه انجام گرفت. بنابراین تلاش های رسانه ای، سیاسی و نظامی غرب برای جلوگیری از سقوط ترویست ها در غوطه شرقی ناکام ماند و شکست دیگری در برابر محور مقاومت، در پرونده آنان ثبت شد.
اهمیت غوطه شرقیمنطقه غوطه شرقی منطقه ای بزرگ در اطراف شهر دمشق است که مناطق جنوبی و شرقی پایتخت را محصور کرده و از دیرباز منبع مهم تولیدات کشاورزی و تغذیه اهالی این منطقه و پایتخت بوده است.
این منطقه راهبردی در جنوب و شرق پایتخت سوریه، کمربندی از زمین های سرسبز کشاورزی را ایجاد کرده و جمعیتی بالغ بر ۴۰۰ هزار نفر در آن سکونت دارند. این منطقه همچنین در مجاورت فرودگاه بین المللی دمشق قرار گرفته است. به همین دلیل گروه های تروریستی از ابتدا همه عزم خود را برای تسلط بر این منطقه راهبردی جزم کرده بودند تا از طریق تسلط بر آن، معبری برای نفوذ به پایتخت بگشایند.
غوطه شرقی از سال ۲۰۱۲ تحت سیطره گروه های تروریستی مانند جیش الاسلام و جبهه النصره و هیئت ائتلافی تحریر الشام قرار گرفت و به عنوان یکی از مراکز اصلی ایجاد بحران برای دمشق مطرح بود. ارتش سوریه طی چند سال گذشته به صورت متناوب تلاش هایی برای بازپس گیری غوطه شرقی انجام داد، اما نتوانست آن را تصرف کند. زمانی که روند عملیات های آزادسازی مناطق راهبردی که از سال 2015 توسط ارتش سوریه و متحدانش به شکل جدی رقم خورد، حلب و پس از آن مناطق شرقی (رقه و دیرالزور) آزاد شد و اینک نوبت به غوطه شرقی رسید تا با پاکسازی راه تنفس پایتخت باز شود.
در میان شهرها غوطه شرقی، دوما بزرگ ترین شهر این منطقه دمشق به شمار می رفت که تحت اشغال تروریست های «جیش الاسلام» وابسته به عربستان سعودی قرار داشت. جیش الاسلام به رهبری «زهران علوش» با رویکرد تکفیری ـ وهابی، طی سال های گذشته دست به جنایات زیادی علیه شهروندان سوری زد و در واقع با گروکان گرفتن مردم دوما همه راه ها را به این منطقه بسته بود.
رابرت فیسک، تحلیلگر بریتانیایی مسائل خاورمیانه در گزارشی درباره عملیات غوطه شرقی نوشته است: ارتش سوریه به فرماندهی ماهر اسد، برادر رییس جمهور و سرهنگ سهیل حسن، که به دلیل پیروزی های چشمگیر علیه مخالفان در سراسر سوریه شناخته شده است، عملیات بزرگی را برای آزادی غوطه شرقی آغاز کردند. به گفته فیسک ارتش بر خلاف عملیات گذشته که از تاریکی شب برای جابه جایی نیروهایش استفاده می کرد، این بار جابه جایی بزرگ نیروها از نقاط مختلف از حلب، حمص و درعا به سمت غوطه شرقی را در روشنایی روز انجام داد تا در برابر گروه‌های شورشی قدرت نمایی کرده باشد.
واکنش جبهه ضدسوریپس از تشدید عملیات های ارتش سوریه و روسیه علیه تروریست ها در غوطه شرقی تبلیغات رسانه ای زیادی علیه سوریه ایجاد شد که هدف از آن محکوم کردن حملات ارتش و همچنین مظلوم نمایی نسبت به کشته شدن تروریست ها در غوطه شرقی بود. شورای امنیت سازمان ملل نیز وارد کار شد و چند جلسه در این مورد برگزار و در نهایت با آتش بس 30 روزه در غوطه شرقی موافقت کرد.
از طرفی، کشورهای غربی با تمسک به ابزار سلاح های شیمیایی تلاش زیادی کردند که تا مانع شکست تروریست ها در غوطه شرقی شوند، اما موفق نشدند. در واقع هیچ منبع مستقلی تاکنون موضوع استفاده از سلاح شیمیایی را تایید نکرده است و این تنها یک ادعای اثبات نشده از سوی غرب است.
دست آخر دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا دست به تهدید نظامی علیه سوریه زد، اما تنها به یک حمله نمایشی و محدود نظامی سه جانبه (آمریکا، انگلیس و فرانسه) روی آورد که نتوانست مانع از پاکسازی آخرین مواضع تروریست ها در غوطه شرقی شود.
نگرانی رژیم صهیونیستی و عربستانرژیم صهیونیستی همواره نسبت به پیروزی های جبهه مقاومت و شکست گروه های تروریستی نگران بوده است، اما در غوطه شرقی این نگرانی بیشتر هر جایی است. این منطقه به وسیله منطقه «حوران» به اردن و به واسطه منطقه جولان سوریه به بلندی های اشغالی جولان در سرزمین‌های اشغالی متصل می‌شود. فاصله بین غوطه شرقی تا مرز سوریه با سرزمین اشغالی در جولان کمتر از 60 کیلومتر است و اسرائیلی ها معتقدند با تثبیت دمشق و تقویت حضور حزب الله و ایران در کنار نظام سوریه، خطری بزرگ برای امنیت رژیم صهیونیستی ایجاد می شود. حمله اسرائیل به پایگاه تیفور و شهادت 7 تن از مستشاران سپاه پاسداران در اوج عملیات آزادسازی غوطه شرقی، حاکی از این نگرانی است.
این نگرانی محدود به رژیم صهیونیستی نیست، بلکه شامل سایر متحدان آمریکا به ویژه عربستان سعودی هم می شود، چرا که بزرگترین نیروی تروریستی-نیابتی عربستان در سوریه، جیش الاسلام بود که در عملیات غوطه شرقی از بین رفت. همزمان با شکست تروریست ها در منطقه غوطه شرقی، «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان در گفت وگو با مجله آمریکایی «تایم» ضمن اعتراف به بقای بشار اسد در قدرت، مدعی شد که ایران قصد دارد نفوذش را در سوریه گسترش دهد؛ لذا به نفع سوریه نیست که ایرانی ها را به حال خودشان رها کند، تا هر چه را که بخواهند در سوریه انجام دهند.
نتایج و پیامدهامهمترین پیامد آزادسازی غوطه در تامین امنیت کمربند دمشق خلاصه می شود. در واقع دمشق از شبح تهدیدات تروریستی رهایی یافته و به ثبات دست یافته است. به همین دلیل اهمیت آزادسازی غوطه شرقی دمشق، اگر بیشتر از آزادسازی حلب و دیرالزور نباشد، کمتر هم نیست.
پیامد دیگر آزادی غوطه شرقی، بسته شدن پرونده جیش الاسلام به عنوان یکی از بزرگترین و خطرناکترین گروه های تروریستی ـ تکفیری است. البته اعضای باقی مانده این گروه به منطقه جرابلس کوچانده شده اند و خطر بالقوه آنان همچنان باقی است، اما سازمان و پایگاه اصلی آنان در شهر دوما از هم پاشیده و به هیچ وجه امکان بازگشت ندارند.
در شرایط فعلی عناصر مسلح از مرکز به اطراف سوریه انتقال یافته اند، یعنی معادله انتقال بحران از کانون به مرزها خصوصا مناطق هم مرز با ترکیه صورت گرفته است. این در حالی است که یکی از اهداف مهم تروریست ها از ابتدا، انتقال بحران به مراکز مهم (دمشق، حلب و...) بود.
و بالاخره آزادی غوطه شرقی یک تحول کلیدی و مهم در معادلات میدانی سوریه به طور عام و در اطراف پایتخت به طور خاص محسوب می شود. نکته قابل توجه آن است که گروه های تروریستی شاهد ناتوانی حامیان منطقه ای و بین المللی خود در متوقف کردن عملیات ارتش سوریه و نیروهای مقاومت بودند. این امر نه تنها حیثیت آمریکا و سعودی را از بین برد، بلکه به رغم تلاش های متعدد، شکست تازه ای را در عرصه سوریه در مقابل محور مقاومت به آنان تحمیل کرد.
هدف بعدی کجاست؟با آزادسازی غوطه شرقی، امنیت پایتخت سوریه تامین شده و از این پس ارتش سوریه و متحدانش عزم سایر مناطق اشغالی را خواهند کرد. البته هنوز دقیقا معلوم نیست ایستگاه بعدی عملیات ها کجاست، برخی منابع از مناطق باقیمانده در قلمون شرقی سخن گفته اند. بعضی نیز بر این باورند که اولویت بعدی دولت سوریه به مناطق شمالی یعنی ادلب و عفرین معطوف خواهد شد.
ادلب در اشغال تروریست های تکفیری تجمع یافته در ائتلاف «جیش الفتح» است که برجسته ترین آن ها «جبهه النصره» است. پس از آزادی حلب با وساطت ترکیه و روسیه، در این مناطق اعلام آتش بس شد و روند تثبیت آتش بس با نظارت سه کشور روسیه، ایران و ترکیه طی نشست های آستانه و اعزام نیروهای حافظ صلح تثبیت شد. بنابراین عملیات در ادلب کار ساده ای نیست، اما نکته قابل توجه آن است که جبهه النصره جزء گروه های امضاکننده آتش بس نبوده و از نظر بین المللی همانند داعش در لیست سیاه قرار دارد. لذا ارتش سوریه با اتکا به این امر از مدت ها پیش حملات پراکنده ای را در جنوب ادلب سامان داده است. اما عملیات فراگیر برای آزادی ادلب به دلیل تداخل گروه های مختلف تروریستی در این منطقه امکان پذیر نیست و احتمالا به بعد از پایان یافتن دوره آتش بس موکول شود.
عفرین نیز در تصرف نیروهای ترکیه است که از نظر دولت دمشق اشغالگر محسوب می شوند، لذا تخلیه این منطقه به طور طبیعی ـ چه از طریق نظامی و چه توافق با ترکیه ـ در دستور کار سوریه قرار دارد. البته روسیه که سیاست جذب ترکیه را در روند آتش بس در سوریه در پیش گرفته است، تمایلی به خروج ترکیه از عفرین ندارد. به عبارتی روسیه به ترکیه امتیاز داده است تا در روند آتش بس و نیز مذاکرات سیاسی، به نمایندگی از تروریست ها در کنار مسکو قرار گیرد.
در هر حال مساله مهم آن است که با آزادسازی غوطه شرقی معادلات راهبردی سوریه ـ چه در سطح میدانی و چه سیاسی ـ وارد مرحله تازه ای شد و موقعیت نظام دمشق بیش از گذشته تثبیت شد. ادامه این روند شامل پاکسازی سایر مناطق تحت تصرف تروریست ها شده و دیری نخواهد پایید که شاهد پایان بحران در سوریه باشیم./