امانوئل بن، مشاور رئیس جمهوری فرانسه، در سفر دو روزه خود به تهران روز چهارشنبه با رئیس جمهور، دبیر شورای عالی امنیت ملی و وزیر امور خارجه کشورمان دیدار و گفت و گو کرد. بن در دیدار با آقای روحانی پیام کتبی ماکرون را تقدیم رئیس جمهور کرد. بن حدود یک ماه پیش نیز در پی چند حمله به نفتکش هایی در دریای عمان و بالا گرفتن تنش ها، به ایران سفر کرده بود.
اگر چه تا کنون خبری رسمی از محتوای پیام پاریس منتشر نشده اما اخبار منتشر شده در این زمینه حاکیت از آن دارد که بن پیشنهاد رئیس جمهور فرانسه را به تهران ارائه داده است که در محافل سیاسی از آن به عنوان آتش بس یا انجماد در برابر انجماد یاد می شود.
سفر فرستاده الیزه به تهران در حالی انجام شد که سه روز پیش از آن (16 تیر) مهلت 60 روزه ایران به اروپا برای انجام تعهدات برجامی خود پایان یافت و ایران از سقف غنی سازی 67/3 که در برجام تعیین شده بود عبور کرده و غنی سازی 5/4 درصدی را آغاز کرد. شب پیش از اعلام این اقدام، رئیس جمهور فرانسه و ایران گفت و گویی تلفنی داشتند که طبق گزارش ها حدود یک ساعت بطول انجامیده و از این جهت باید آن را مورد توجه قرار داد.
رئیس‌جمهور فرانسه در این تماس تلفنی به همتای ایرانی خود گفته بود: «پایان برجام به معنای اقرار به شکست دسته‌جمعی و اقدامی تاسف‌بار خواهد بود و بنابر این مسیر دوم را باید انتخاب کرد تا برجام حفظ و به تنش زدایی کمک شود.» اخبار غیررسمی حاکی از آن است که ماکرون اصرار داشته ایران تصمیم خود برای عبور از سقف برجامی غنی سازی را به تعویق انداخته و مذاکراتی در این زمینه در چارچوب کمیسیون مشترک برجام آغاز شود. اگر چه ایران با آغاز گفت و گوها از 24 تیر موافقت می کند اما زیر بار تعویق کاهش تعهدات برجامی نمی رود.
پیشنهاد فرستاده ماکرون نیز در راستای همان درخواست تلفنی است. فرانسه از ایران می خواهد اقدامات خود در مقابل بدعهدی های اروپا و آمریکا را متوقف کرده و در مقابل آن آمریکا نیز اقدامات ضدایرانی خود در حوزه تحریم را متوقف سازد و ماجرا از طریق مذاکره پیگیری شود. موضع گیری عراقچی معاون ظریف نیز این خبر را بنوعی تایید کرد. وی گفته است: «بحث‌های خوبی با امانوئل بُن (مشاور دیپلماتیک ماکرون) داشتم. ما درباره جنگ اقتصادی کنونی و اینکه یک آتش بس متوازن و پایان منطقی بازی چگونه باید باشد، صحبت کردیم.» درباره این پیشنهاد فرانسه چند نکته قابل تامل است؛
1- بیش از 14 ماه از خروج یکطرفه آمریکا از برجام میگذرد. فرانسه در این 14 ماه برای نجات برجام چه کاری انجام داده است؟ و چرا هنگامی که ایران با تاخیری 14 ماهه در حال کاهش اندک تعهدات خود است، پاریس به فکر نجات برجام افتاده است؟ آیا بهتر نبود ماکرون فرستاده خود را بجای تهران، راهی واشنگتن می کرد؟ رفتار پاریس نشان می دهد آنها تنها یک هدف را دنبال می کنند و بس؛ نگه داشتن ایران در برجام و ادامه تعهدات تهران.
2- پیشنهاد آتش بس پاریس در حالی روی میز قرار گرفته که آمریکا تمام برگ های خود را رو کرده و تحریم را به سقف نهایی آن رسانده است. این آتش بس قرار است کدام اقدام خصمانه آمریکا را مانع شود؟ مگر ضربه اقتصادی دیگری هم مانده است که واشنگتن بتواند به ایران وارد کند و نکرده باشد؟! ترامپ دو روز پیش در توئیتی نوشت تحریم های سخت تری علیه ایران اعمال می کند. این مواضع برای آن است که نشان دهد هنوز هم می تواند فشار اقتصادی را افزایش دهد و ایران باید گام های خود را متوقف سازد اما واقعیت آن است که عملاً اهرم فشار بیشتری در دست کاخ سفید نیست. حال که کارت های آمریکا تمام شده و ایران شروع به رو کردن کارت های خود کرده، پاریس پیشنهاد آتش بس آورده است!
3- مرحله دوم پیشنهاد فرانسه پس از آتش بس، مذاکره است. آمریکا و فرانسه درباره موضوع مذاکره با ایران کاملاً هم نظر هستند و معتقدند باید مسائل موشکی و منطقه ای مورد مذاکره قرار گیرد. آمریکا پس از خروج از برجام و اعمال تحریم ها، همواره ایران را به میز مذاکره دعوت کرده است. میزی که باید از آن به عنوان میز محاکمه و نقد کردن امتیازات پس از فشار یاد کرد. از این منظر می توان گفت پیشنهاد فرانسه در واقع همان درخواست آمریکاست و موضوع جدیدی نیست. جمهوری اسلامی ایران مدتهاست که پاسخ آمریکا برای مذاکره را داده است.
4- آمریکا و فرانسه که در طراحی و اجرای سناریوی جدی خود کاملاً هماهنگ وارد میدان شده اند، هیچ بعید نیست که دست به اقداماتی ایذایی نیز بزنند. اقداماتی که می تواند هم صورت چماق یا هویج داشته باشد. ژان ایو لودریان وزیر امور خارجه فرانسه در سخنرانی چند روز پیش خود مقابل سنا به این موضوع به نوعی پرداخته و گفته است: «آمریکایی ها، باوجود آنکه دیگر امضاکننده برجام نیستند، می توانند ژست لازم برای دلجویی را از خود نشان دهند تا فضایی را برای گفت وگو در جهت پیشگیری از تنش غیرقابل کنترل ویا حتی یک تصادف باز کنند.»
5- نکته پنجم به موضوع زمان بازمی گردد. غربی ها بشدت امیدوارند که با گذر زمان و سخت شدن وضعیت معیشتی مردم، حرکتی را در کف خیابان ببینند. آمریکایی ها فکر می کردند این اتفاق حداکثر چند ماه پس از خروج آنها از برجام رخ خواهد داد. علی رغم گذشت بیش از 14 ماه هنوز هم امید آنها در این زمینه ناامید نشده و بشدت مشغول فعالیت بخصوص در زمینه عملیات روانی هستند. باربارا اسلاوین مدیر پروژه ایران در اندیشکده شورای آتلانتیک در این مورد می گوید: «تحریم های اخیر نشان می دهد که هدف خط مشی فشار، تضعیف ایران است. به این امید که ایران در منطقه عقب نشینی کند؛ به این امید که وضع اقتصادی ایران آن قدر خراب شود که مردم قیام و حکومت رو سرنگون کند.» اینجاست که موضوع زمان اهمیتی مضاعف می یابد و نباید اجازه داد ایران فضا را تغییر دهد.
چند روز پیش یک دیپلمات اروپایی به شرط عدم افشای نام به خبرگزاری فرانسه گفت: «ما داریم زمان می‌خریم، لازم است ایران را در ازای ژست‌های نمادین از طرف آمریکا با خودمان همراه کنیم.» نباید این فرصت را از کشور سلب و در اختیار حریف گذاشت.
6- و اما آخرین نکته آنکه نباید کشور را دوباره وارد دالانی از مذاکرات بی نتیجه و معطلی کرد. مذاکراتی که جز شرطی کردن مردم و اقتصاد کشور نتیجه دیگری نداشته است. یک سال پیش در چنین روزهایی رهبر انقلاب در دیدار اعضای هیات دولت نسبت به این موضوع هشدار جدی داده و فرموده بودند: «کار را در محدوده‌ی مقدورات کشور با جدّیّت دنبال بکنید؛ منتظر این و آن نباشید. ما یک روز مشکل اقتصادی کشور را موکول کردیم به برجام، [امّا] برجام نتوانست مشکل اقتصادی کشور ما را برطرف کند و به ما کمک قابل توجّهی بکند؛ و نتیجه این شد که مردم نسبت به برجام شرطی شدند، که وقتی آن بابا(ترامپ) میخواهد از برجام خارج بشود، تا مدّتی که او میگوید خارج میشوم، ما همین‌طور دچار تلاطم در بازار خواهیم بود؛ ما شرطی شده‌ایم دیگر، مردم را ما شرطی کرده‌ایم. حالا هم «بسته‌ی اروپایی»؛ مردم را درباره‌ی بسته‌ی اروپایی شرطی نکنید. البتّه اروپایی‌ها مجبورند، ناچارند، چشمشان چهارتا! بایستی بگویند چگونه خواهند توانست از منافع ما دفاع کنند -که اسمش همان بسته است- امّا این را جزو موضوعات اصلی کشور قرار ندهید؛ بسته‌ی اروپایی بیاید، نیاید. ما کارهایی در کشور داریم، مقدوراتی در کشور داریم، این مقدورات بایستی تحقّق پیدا کند؛ دنبال این مقدورات بروید؛ گره نزنید بهبود اقتصاد کشور را به چیزی که از اختیار ما خارج است.»
* تیتر یادداشت برگرفته از فیلمی آمریکایی با همین عنوان محصول سال 1971 و برنده جایزه بهترین فیلم اسکار است.