از نگاه آمریکایی ها؛ فرد مطلوب آنها برای نخست وزیری عراق نیز، فردی خواهد بود که بیش از دیگران با سیاست های سلطه جویانه آمریکا همسو باشد و بتواند موانع موجود را بر سر راه اجرای این سیاست های استعماری بردارد. به هرحال شاهد بودیم که آمریکا در اجرای سناریوی خود مبنی به نخست وزیری رساندن عدنان الزرفی ناکام ماند و وی به علت مخالفت بزرگترین ائتلاف های سیاسی، از قدرت کناره گرفت.
«برهم صالح» رییس جمهوری عراق در پی انصراف «عدنان الزرفی» از تشکیل کابینه، «مصطفی الکاظمی» رییس دستگاه امنیتی عراق را مامور تشکیل کابینه کرد که این انتخاب، فعلاً با استقبال احزاب شیعه و سنی این کشور مواجه شده است. در این راستا خبرنگار بخش بین الملل پایگاه بصیرت، گفتگویی با «جعفر قنادباشی» کارشناس مسائل غرب آسیا به بررسی موضوع تشکیل کابینه عراق پرداخته است که در ادامه می آید.
بصیرت: مصطفی کاظمی نخست وزیر مکلف جدید عراق چقدر احتمال دارد بتواند دولت تشکیل دهد؟
بنا به شواهد موجود و با توجه به مواضع احزاب و ائتلاف هایی که کرسی های پارلمانی در عراق را در اختیار دارند، نه تنها احتمال موفقیت «مصطفی کاظمی» در تشکیل دولت بسیار زیاد است، بلکه اغلب کارشناسان مسائل عراق، موفقیت وی را در این عرصه، امری حتمی تلقی می کنند و این بدان خاطر است که اکثر قریب به اتفاق احزاب، گروه ها و ائتلاف های شیعی با نخست وزیری «مصطفی کاظمی» موافق هستند و در شرایط حاضر تشکیل کابینه توسط وی را گزینه مناسبی برای عبور از مرحله کنونی می دانند. چنانچه از این زاویه، به موضوع نخست وزیری «مصطفی کاظمی» و تشکیل کابینه توسط وی بنگریم، او در مقایسه با «عدنان الزرفی» و «محمدتوفیق علاوی» که ماموریت شان در تشکیل کابینه به شکست انجامید، با انتقادات بسیار کمتری مواجه است به ویژه آنکه به موازات موافقت ائتلاف های بزرگ شیعی، رضایت فراکسیون های سنی و کردها در مجلس عراق را نیز کسب کرده است.
البته اینگونه اجماع در موافقت با نخست وزیری «مصطفی کاظمی» را می توان در عدم وابستگی حزبی وی و عدم تعلق او به هریک از احزاب و ائتلاف های سیاسی در عراق جستجو کرد. این درحالی است که «مصطفی کاظمی» برخلاف «عدنان الزرفی» و «محمدتوفیق علاوی»، ضمن برخورداری از نوعی اجماع منطقه ای و بین المللی، فاقد تابعیت دوگانه است و این امور نیز در کاهش انتقادات از وی نقش مهمی را ایفا کرده است، به گونه ای که انتقادات برخی از گروه های مقاومت از وی در خصوص اهمال ورزی در ماجرای شهادت «سردارسلیمانی» و «ابومهدی مهندس»، تاکنون نقشی عملی و بازدارنده در روند تشکیل کابینه توسط او ایفا نکرده است.
بصیرت: موانع اصلی تشکیل دولت در عراق چیست؟
برای برشمردن موانع اصلی تشکیل دولت در عراق، سه موضوع کلی را باید مورد بررسی قرار دارد، موضوعاتی که به ساختارهای کلان اجتماعی، سیاسی و همچنین ترکیب کشورهای ذی نفع در این کشور مربوط است:
ابتدا ساختار اجتماعی و جمعیتی چندگانه عراق که مرکب از شیعیان، اهل سنت و کُردهاست و با توجه به مناطق متفاوت زندگی هریک از این سه بخش از جمعیت عراق، دارای ابعاد جغرافیایی نیز هست؛ ساختاری که در تشکیل احزاب، ائتلاف ها و فراکسیون های پارلمانی هم نمودی پررنگ دارد و توافق و اجماع در هر موضوع و مسئله در عراق را با دشواری های زیادی روبرو می سازد. حال اگرچه در ساختار سیاسی بعد از رژیم بعث، نوعی تقسیم کار میان این سه بخش از جمعیت عراق صورت گرفته و مقام ریاست جمهوری به کُردها، مقام ریاست مجلس به اهل سنت و مقام ریاست قوه مجریه یعنی پست نخست وزیری به شیعیان عراق واگذارشده است، ولیکن این تقسیم بندی مذهبی و زبانی، همواره بصورت مانعی از وحدت نظر در امور اساسی جلوگیری کرده و در موضوعاتی همچون تشکیل کابینه بصورت عاملی کُند کننده، عمل کرده است.
بنابراین از جمله موانع اصلی تشکیل دولت در عراق تاثیرات مستقیم و غیر مستقیمِ این تقسیم بندی اجتماعی و جغرافیایی است و اما دوّمین مانع تشکیل دولت در عراق، رقابت ها و اختلافات حزبی و سیاسی است که به سوابق هریک از احزاب و مراودات میان آنها باز می گردد. رقابت ها و اختلافاتی که تنها بخشی از آن در عرصه مبارزات سیاسی، مشروع و طبیعی محسوب می شود ولیکن بخش بزرگتر آن خارج از ضوابط دموکراتیک و برای نظام سیاسی نوپای عراق، بسیار زیان بخش است چنانکه هم اینک، مدت پنج ماه است که از تشکیل دولت در عراق جلوگیری کرده است و بالاخره مانع سوم، مداخلات مستقیم و غیرمستقیم دولت های خارجی است که از طرق مختلف، در روند تشکیل دولت در عراق اخلال کرده و مانع از تشکیل دولتی قوی در این کشور می شوند.
بصیرت: به نظر شما سناریو و فرد مطلوب آمریکایی ها کیست؟
تجربه دو دهه گذشته نشان داده است که سناریوی مطلوب آمریکایی ها در عراق، همان سناریویی است که اغراض و مقاصد آنها را در این کشور نفت خیز، به بهترین وجهی محقق کند و از آنجا که این مقاصد و اغراض، سلطه جویانه و سیطره طلبانه است، زمینه های حاکمیت و تسلط آمریکا بر مقدرات عراق را فراهم نماید. براین اساس فرد مطلوب آنها برای نخست وزیری عراق نیز، فردی خواهد بود که بیش از دیگران با سیاست های سلطه جویانه آمریکا همسو باشد و بتواند موانع موجود را بر سر راه اجرای این سیاست های استعماری بردارد. چنانکه در خصوص نخست وزیریِ «عدنان الزرفی» شاهد بودیم، دو تابعیتی بودن وی و داشتن تابعیت آمریکایی از جمله نکات مثبت از نظر واشنگتن بود و مقامات آمریکا آشکارا در صدد بودند تا ماموریت وی در تشکیل کابینه به شکست نیانجامد، بخصوص که وی در سوابق کاری خود در مقام استانداری نجف، نه تنها با جریانات آشوبگر در عراق همراهی کرد، بلکه آشکارا با نیروهای بسیج مردمی در عراق که نقش اصلی در نابودی داعش داشتند نیز، به شدت مخالف بود. به هرحال شاهد بودیم که آمریکا در اجرای سناریوی خود مبنی به نخست وزیری رساندن عدنان الزرفی ناکام ماند و وی به علت مخالفت بزرگترین ائتلاف های سیاسی، از قدرت کناره گرفت.
نکته ای که در این باره باید به آن توجه کرد این است که آنچه آمریکایی ها در مقطع زمانی فعلی در عراق دنبال می کنند با دیگر سناریوهایی که طی یکسال گذشته در این کشور دنبال کرده اند تفاوت هایی دارد چرا که ناکامی های مکرر آنها در تداوم آشوب و هرج و مرج در عراق و سپس براندازی نظام سیاسی این کشور سبب شده است تا به سناریوهایی محدودتر، آن هم در عرصه تاثیر گذاری بر ترکیب کابینه متوسل شوند و سناریو براندازی و مداخله نظامی را بصورت غیرعلنی تر دنبال نمایند.
بصیرت: آمریکایی ها ایران را متهم به دخالت در تشکیل دولت عراق می کنند. موضع ایران درخصوص تشکیل دولت در بغداد چیست؟
می دانیم که طرح این گونه اتهامات از جانب آمریکایی ها به هیچ وجه تازگی ندارد و همچون گذشته با هدف انحراف اذهان از مداخلات سلطه گرانه آمریکا در عراق و همچنین با هدف از میدان به در کردن جریان های سیاسیِ مخالف حضور نظامی آمریکا صورت می گیرد. در واقع آمریکایی ها امیدوارند که با متهم کردن ایران، نه تنها موجب توقف همکاری های ثمربخش ایران وعراق در مقابله با تروریسم و ناامنی در منطقه شوند، بلکه عناصر و جریان هایی را که با ادامه حضور نظامی آمریکا در عراق مخالفتی ندارند تقویت کرده و به کمک آنها، موضوع خروج نظامیان این کشور را که به تصویب پارلمان عراق رسیده است، به دست فراموشی سپارند. این درحالی است که مردم و ائتلاف های سیاسی در عراق خواهان آن هستند که کابینه جدید این کشور، هرچه سریعتر تشکیل شود و دستگاه اجرایی مصوبه پارلمان در خصوص خروج نظامیان آمریکا از عراق را به صورت جدّی به اجرا در آورد. در این خصوص و همچنین در باره تشکیل دولت در عراق، موضع جمهوری اسلامی ایران بسیار مشخص است زیرا که کشورمان همچون گذشته از خواسته های مردم و ائتلاف های بزرگ سیاسی در عراق حمایت می کند و خواهان آن است که با تشکیل دولتی کارآمد و مورد حمایت اکثریت در عراق، روند حل و فصل مشکلات فزاینده در عراق از سرگرفته شود. زیرا که وجود دولتی قوی و کارآمد در عراق، به معنی پایان مداخلات قلدرمابانه و سلطهگرانه آمریکا و دیگر قدرت های خارجی در این کشور خواهد بود و تنها در این صورت است که امنیت و اقتصاد عراق در مسیر صحیح خود قرار خواهد گرفت و این همان چیزی است که به نفع همه کشورهای منطقه، به ویژه ایران خواهد بود.
بصیرت: آسیب ها و افت های ادامه این وضعیت در عراق چیست؟
خوشبختانه با موافقت اکثر قریب به اتفاق ائتلاف های سیاسی و فراکسیون های پارلمانی عراق با نخست وزیری مصطفی کاظمی، زمینه برای دادن رای اعتماد به کابینه ای که وی معرفی خواهد کرد، فراهم شده و این به معنای آنست که عراق با آغاز این روند، از آسیب ها و آفت های احتمالی فاصله می گیرد.
پیش از این، هشدارها و اخطارهایی داده شد مبنی براینکه: تشکیل نشدن کابینه ای جدید در عراق، تنها به باقی ماندن خلأهای موجود در قوه مجریه محدود نخواهد بود، چرا که علاوه بر موانعی که در راه حل و فصل مشکلات فزاینده اجتماعی و اقتصادی این کشور ایجاد خواهد کرد، به ساختارهای سیاسی و امنیتی ضربات جبران ناپذیری را وارد خواهد ساخت و عراق را به سوی هرج و مرجی غیر قابل مهار سوق خواهد داد؛ یعنی همان چیزی که عادل المهدی نیز در اظهارات ماه گذشته خود آن را بزرگترین خطر برای عراق دانست و بر این امر تاکید کرد که: در هرحال باید قانون اساسی این کشور محترم شمرده شود و چنانچه روند تشکیل دولت در عراق به طور مکرر و همچون پنج ماه گذشته، با مانع روبرو شود، جبرانِ زیان های ناشی از آن آسان نخواهد بود. به هرترتیب عراق در شرایط حاضر نیازمند آن است که دولتی کارآمد با برخورداری از حمایت اکثریت احزاب و ائتلاف های سیاسی زمام امور را به دست گیرد و ضمن رونق بخشیدن به مجموعه فعالیت های اداری و اجرایی، زمینه برگزاری انتخاباتی را که مورد درخواست اکثر مردم و مرجعیت عراق است نیز فراهم نماید.
بصیرت: به نظرتان راه برون رفت بغداد از این بن بست چیست؟
در مقطع زمانی حاضر تنها راه برون رفت عراق از بن بست کنونی پرکردن خلائی است که از زمان کناره گیری عادل المهدی نخست وزیر سابق این کشور یعنی از آذرماه گذشته در پُست ریاست قوه مجریه پدید آمده و به رغم باقی ماندن عادل المهدی به عنوان نخست وزیر پیشرفت امور (نخست وزیر دور انتقال)، هنوز هیچ شخصی، موفق به تشکیل کابینه ای جدید در عراق نشده است؛ چراکه «محمدتوفیق علاوی» و «عدنان الزرفی» که یکی پس از دیگری از جانب برهم صالح رئیس جمهور عراق مامور تشکیل کابینه شده بودند، به علت عدم موفقیت در کسب موافقت احزاب سیاسی، کناره گیری خود را اعلام کردند. بنابراین در حال حاضر، این شخص مصطفی کاظمی است که باید با جلب موافقت احزاب و ائتلاف های سیاسی عراق، کوشش های لازم را برای تشکیل کابینه ای جدید صورت دهد و وزرای انتخابی خود را برای کسب رای اعتماد به مجلس معرفی نماید. بنابراین می توان گفت که مصطفی کاظمی، با جلب موافقت اکثر احزاب و ائتلاف های سیاسی در عراق گام های اولیه برای برون رفت این کشور از بن بست چندماهه را برداشته و روزنه های امیدوارکننده ای را برای حل وفصل مشکلات پردامنه و بغرنج موجود ایجاد کرده است.
گفتگو از وحید قاسمی