روسیه پس از فروپاشی شوروی با حجم عمده مهاجران از کشورهای تازه استقلال یافته مواجه شد و این مسئله تأثیراتی را در فرهنگ و اقتصاد این کشور گذاشت. امروزه حجم عمده‌ای از نیروی ارزان کار در این کشور را مهاجران تشکیل می‌دهند.
با قسمت نخست این گزارش در ادامه همراه شوید:
تمدن بشری با قدم گذاشتن به قرن بیست و یک، با انقلاب چهارم صنعتی (۱) مواجه شد. افزایش جمعیت سیاره خاکی در کنار کاهش سطح منابع در اختیار، موجب بروز مشکلات و رکود اقتصادی در جهان امروز شد. در عین حال دسترسی به نظام آموزشی و فرصت‌های شغلی و همچنین دست‌یابی به موقعیت‌های اجتماعی، از هر زمان دیگری سخت‌تر شده است. رقابت شدیدی در این بین در گرفته است که از دستور کارهای دولت‌های مختلف به شمار می‌رود.
طبق آمارهای «سازمان جهانی مهاجرت» (۲) در حال حاضر، مهاجران (۳) ۳.۵% از جمعیت کل جهان یعنی رقمی بالغ بر ۲۷۲ میلیون نفر را تشکیل می‌دهند. در این بین، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، فدراسیون روسیه به یکی از مقاصد اصلی افراد جویای کار کشورهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی تبدیل شده، به طوری که بیشترین آمار و ارقام مربوط به مهاجران روسیه از این کشورهاست.
در حال حاضر رقم کلی مهاجران روسیه یازده میلیون و هفتصد هزار نفر است. در حالی که تعداد ۳۲ میلیون نفر (۴) تا انتهای سال ۲۰۱۹ میلادی به روسیه سفر کرده‌اند که از این تعداد، تنها دو میلیون و چهارصد هزار نفر به طور رسمی برای کار به روسیه وارد شده‌اند.روس زبان‌های کشورهای منطقه مشترک المنافع به طور سنتی بیشترین تعداد مهاجران را به روسیه دارند.
این موضوع در اقتصاد این کشور نیز بسیار مشهود است. روسیه نیز مخالفتی با این جریان ندارد و هر ساله تجارتی هشتصد میلیاردی تضمین شده، با کشورهای این حوزه را برای خود رقم می‌زند. عوامل بسیاری در روند مهاجرتی وجود دارند. به هر شکل روند سازگاری فرهنگی افرادی که به مکان جدید وارد می‌شوند، به تغییراتی در بطن جامعه نیز می‌انجامد. در این نوشتار بیشتر تلاش می‌شود به تأثیر مهاجرت اتباع خارجی به جامعه روسیه توجه شود.
وضعیت مهاجران در روسیه معاصر
به طور کلی با توجهی اجمالی به گستره جغرافیایی مرزهای روسیه امروزی و همچنین تنوع قومیت‌های ساکن در این کشور می‌توان نتیجه گرفت که مهاجران نقش مهمی در شکل گیری حکومت و تمدن در این بخش از جهان داشته‌اند. بیشتر مهاجران این کشور از شهروندان آسیای میانه هستند که نه اشتغال و تحصیل بلکه پیوندهای خانوادگی آنها را به زندگی در روسیه ترغیب کرده است. البته موج مهاجران جویای کار نیز مربوط به همین کشورها است. بسیاری از این افراد به زبان روسی تسلط کافی ندارند یا اینکه از سطح سواد مناسبی برخوردار نیستند. بسیاری از کارفرمایان روس از آنها به عنوان نیروی کار ارزان استفاده می‌کنند و آنان را به کارگر محلی ترجیح می‌دهند.
به طور کلی این افراد معمولاً به مشاغلی می‌پردازند که شهروندان روسیه حاضر به انجام آنها نیستند. مشکلی اصلی بیشتر زمانی نمود پیدا می‌کند که مهاجران بخواهند در شهرهایی مانند مسکو و سنت پترزبورگ مشغول به کار شوند. زیرا این شهرها معمولاً مقصد روس‌هایی است که از اقصی نقاط کشور برای دسترسی به شرایط زندگی و یافتن شغل‌های مناسب به مهاجرت داخلی اقدام می‌کنند.
مسئله دوم خروج سرمایه توسط مهاجران برای اعضای خانواده خود در موطن اصلی (سایر کشورها) است. برای نمونه می‌توان به آمار تأیید شده غیر رسمی اشاره کرد که مطابق با آن، بیش از نصف منابع مالی در گردش بازار تاجیکستان توسط مهاجران این کشور از خارج تزریق می‌شود. همان طور که آمارها نشان می‌دهند مقصد اصلی بسیاری از شهروندان تاجیکستان برای کار فدراسیون روسیه است. در حالت کلی بسته‌های حمایتی و تسهیلات دولت روسیه برای شهروندان مناطق پسافروپاشی در زمینه دریافت اقامت روسیه و یا مجوز تردد و اشتغال از عواملی است که موجب شده تا هرساله تعداد افراد بیشتری برای زندگی به این کشور سفر کنند.
با توجه به اینکه دیدگاه کلی مردم روسیه به مهاجران مثبت نیست این مسئله به وضوح در رفتار و تعاملات روزمره افراد غیر مهاجر در روسیه مشهود است. قابل ذکر است که شعارهای دولتمردان یا بسته‌های حمایتی آنان از مهاجران کمکی به تغییر وضعیت موجود نمی‌کند و این مسئله شاید یکی از مهمترین چالش‌های مردمانی باشد که به دلیل مشکلات اقتصادی و در برخی موارد شرایط سیاسی و فرهنگی کشورشان راهی جز سفر به روسیه برای آنها باقی نمانده است. اما تعامل و یادگیری فرهنگِ زندگی در مکانِ جدید معمولاً دشوارتر از شرایطی بوده که آنها را ناگزیر به ترک وطن کرده است.
ادامه دارد...
پی‌نوشت‌ها
۱. انقلاب چهارم صنعتی بر پایه‌های انقلاب سوم بنا نهاده شده است و شامل همجوشی فن آوری‌های مختلف است که مرزهای زیستی، دیجیتال و فیزیکی را در می‌نوردد.
۲. سازمان جهانی مهاجرت که مقر آن در شهر ژنو واقع شده در سال ۱۹۵۱ میلادی با هدف رصد شرایط اشکال مختلف مهاجرت در جهان و رسیدگی به موضوعات مربوط به آنان در یک قالب یکپارچه بنیان گذاشته شد و از سال ۲۰۱۶ به عنوان سازمان همکار رسمی سازمان ملل متحد به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. از جمله اقدامات مهم این سازمان در منطقه خاورمیانه کمک به برگزاری انتخابات در بین جمعیت آوارگان افغانستان و جنگ زده‌های تهاجم آمریکا به عراق همزمان با انتخاب‌های سراسری در این دو کشور است. چین، روسیه و عربستان سعودی در این سازمان عضو ناظر هستند. جمهوری اسلامی ایران عضو رسمی این سازمان است.
۳. به تمامی افرادی که در یک کشور متولد شده‌اند اما در کشور دیگری سکنی گزیده‌اند مهاجر گفته می‌شود. با توجه به این تعریف کارمندان سفارت‌خانه‌ها، دانشجویان، گردشگران و بازرگانانی که سفرهای مقطعی دارند جز جمعیت مهاجرین موقت محسوب می‌شوند. مبنای مهاجرت ثبت اقامت دائم و یا تحصیل شهروندی کشور جدید است.
۴. تأمین امنیت مرزهای فدراسیون روسیه توسط واحد مرزبانی سرویس امنیت فدرال این کشور تأمین می‌شود. بعد از حدود بیست سال برای اولین مرکز آمار و اطلاعات این ارگان اعداد رسمی از ورود و خروج افراد خارجی به این کشور را رسانه‌ای کرد. در این بین مرجع آمار و ارقام رسمی روسیه در اختیار «روس استات» یعنی آژانس فدرال آمار روسیه است که رقم‌ها و نرخ‌های مختلف را هر ساله در قالب چند گزارش متنوع چاپ می‌کند.