صنعت خودروی ایران به رغم اینکه سالهاست عنوان ملی را یدک می کشد اما خودروهایی در این صنعت تولید می شود که با استانداردهای جهانی فاصله معنا داری دارد. کارشناسان معتقدند مهمترین دلیل این موضوع وجود انحصار در صنعت خودروی ایران است که دولت به دلیل تامین منافع خود از این بازار، مانع حذف انحصار و تامین منافع تولید کننده و مصرف کننده نهایی شده است.
برای تبیین این موضوع به سراغ فربد زاوه کارشناس صنعت خودرو رفتیم تا پاسخ برخی ابهامات خود را از وی بشنویم.
زاوه در گفتگو با بصیرت معتقد است: همه دستوراتی که برای صنعت خودرو داده می شود تشدید کننده انحصار در این صنعت هستند در این میان سازمان حمایت، شورای رقابت و وزارت صمت عاملان اصلی انحصار در صنعت خودرو هستند.
وزرای صنعت همواره قبل از رسیدن به وزارت، یکی از اصلی ترین وعده هایشان حذف انحصار از صنعت خودرو است. وعده ای که البته تا کنون محقق نشده است. به نظرتان چرا این وعده ها هیچ گاه عملی نمی شود؟
متاسفانه مسوولین ما وقتی در آستانه روی کار آمدن و قبول یک مسئولیت هستند آنقدر خوب حرف می زنند که همه را شیفته سخنان خود می کنند، آنقدر خوب وعده می دهند که باور نمی کنید مسوولین قبلی هم همین وعده ها را داده اند اما عملا بدان عمل نشده است. به هر حال در بسیاری از مسائل و وعده ها مسئولین با مردم صادق و روراست نیستند. یکی از وعده هایی هم که عموما مسوولین وزارت صمت طی این سال ها داده و می دهند پایان دادن به وجود انحصار در صنعت خودروسازی است اما چون تداوم انحصار در صنعت خودرو به نفع گروه خاصی است این موضوع هرگز جدی گرفته نمی شود، در حالی که مسوولین باید انتفاع جامعه را در نظر بگیرند نه اینکه یک جامعه بزرگ هشتاد میلیون نفری نادیده گرفته شود اما صرفا منافع عده ای تامین شود. این یعنی انتفاع برخی به انتفاع یک ملت ترجیح داده می شود، لذا آنچه به عنوان حذف انحصار در صنعت خودرو سازی عنوان می شود فقط در حد حرف باقی مانده است.
اگر بخواهیم نگاه خوش بینانه داشته باشیم و دلیل عدم تحقق این موضوع را تامین منافع گروهی خاص ندانیم، به نظرتان دلایل عدم انحصار زدایی از صنعت خودرو یا بی توجهی به این مقوله چیست؟
اینکه چرا انحصار از بین نمی‌رود به این دلیل است که دستور هایی که داده می‌شود همگی دستورهای تشدید انحصار است و هیچ کدام از دستورها در راستای رفع انحصار نیست. اصلا مهمترین عامل تشدید انحصار خود شورای رقابت است. از زمانی که شورای رقابت سیاستگذاری قیمتی را انجام می دهد، هیچ تولید کننده ای در کشور به دلیل شرایط اعمال شده که اصطلاحا زوری و تحمیلی است مایل به ورود در این مسیر نیست.
یعنی عملا هیچکس حوصله آیین‌نامه‌های عجیب وغریب شورای رقابت را ندارد، ضمن اینکه هیچ سرمایه گذاری نیز نمی خواهد ضرر کند و طبیعی است که به دنبال سود خود باشد.
شورای رقابت با ژست ضد رقابتی خود تبدیل به عامل شدید انحصار در کشور شده است و وزارت صمت هم همین رویه را دنبال کرده است.
با اینکه دائما حرف از شکستن انحصار می زنند اما آنچه در عمل انجام می دهند اقداماتی است که باعث تشدید انحصار می‌شود، لذا کارهایی که باعث تشدید انحصار می‌شود سیکل باطلی را در کشور ایجاد کرده و از اینکه تولید کننده جدیدی به صورت جدی وارد عرصه خودروسازی کشور شود ممانعت می کند . لذا طبیعی است که فضای جدیدی برای تولید ایجاد نشود.
در واقع شما سیاست گذاری های موجود را برخلاف تحقق تولید در فضای رقابتی دانسته و دولت را عامل ایجاد مسائلی می دانید که مشکلات حل نشدنی صنعت خودرو را ایجاد کرده است؟
بله، در واقع چرخه موجود، راه های معیوب تری را پیش روی ما می گشاید و هر روز فضایی که در برابر صنعت خودروی کشور باز می شود بدتر از گذشته است. کما اینکه می‌بینیم در ۴۰ ساله گذشته هم این مسئله وجود داشته است.
یعنی بازار کاملاً انحصاری بوده و تقریباً تمام بازار تحت انحصار شدید دو خودروساز دولتی بوده اند. حتی شرکت‌های دیگری هم که در بازار هستند تحت نفوذ شدید وزارت صنعت هستند.
در واقع انحصارگر اصلی وزارت صنعت و خود دولت است و بازار به صورت ۱۰۰ درصدی در وزارت صنعت و معدن تعیین تکلیف می‌شود. در واقع فضایی که وزارت صمت روی بازار خودرو گشوده به هیچ وجه فضای رقابتی نیست، مشکل اساسی این است که ما حتی در فضای پسابرجام نیز همین مشکل را داشتیم.
بارها به این موضوع اعتراض داشتیم اما هیچ تلاشی برای شکستن انحصار و بستر سازی برای ایجاد فضایی که در آن رقابت حرف اول را بزند وجود ندارد.
بنابراین وزارت صمت و مجموعه تصمیم گیری های صورت گرفته در دولت را در عدم حذف انحصار از بازار خودرو دخیل می دانید؟
متاسفانه همین طور است. درباره شرکت های خودروسازی عموما تصمیمات در اتاق های دربسته گرفته می‌شود و شرکت های خودروساز صرفا مجری خواسته های مسئولان بالا سری هستند.
طبیعتاً وقتی فضایی وجود ندارد، همه چیز فاسد می شود و هیچ چیزی سلامت نخواهد بود. سیاست های وزرای صمت به طور قاطع نشان می دهد که آقایان نعمت‌زاده، رحمانی وحتی رزم‌حسینی معتقدند مردم حقی برای تصمیم گیری در این بخش ندارند، لذا ما باید برای آنها تصمیم بگیریم! وقتی به مردم هیچ حقی داده نمی شود قطعا کسی هم به فکر منافع مردم نیست برای همین انحصار ادامه پیدا می‌کند.
به نظر شما مهمترین اقدامی که می توان برای حذف انحصار از صنعت خودروسازی انجام داد چیست؟ به عبارت دیگر آیا حذف انحصار نیازمند ایجاد مقدمات خاصی است؟
خیر. هیچ مقدمه ای نمی خواهد. همین الان دولت می تواند انحصار را پایان دهد، به این دلیل که دولت هیچ وکالت تام الاختیار بلاعزلی از مجموعه مردم ندارد. دولت باید این را بپذیرد که نمی تواند در مورد خرید‌های مردم، انواع کالاها و بازار های مختلف یک جانبه تصمیم بگیرد.
به محض اینکه این موضوع در بدنه دولت پذیرفته شود مسئله انحصار در صنعت خودرو نیز حل می‌شود و نهادهایی مثل تعزیرات، سازمان حمایت یا شورای رقابت و شورای سیاستگذاری و... که همگی نهادهای انحصارگرایی هستند خود به خود کنار می روند و فرصت برابر برای صنعت خودروسازی و رقابت در این صنعت ایجاد می شود.
داستان این است که وقتی می‌خواهید انحصار را بشکنید باید فرصت برابر ایجاد کنید وقتی می‌خواهید برای افراد فرصت برابر ایجاد کنید اولین مولفه ای که مطرح می‌شود این است که سود و زیان تولید کننده ربطی به دولت ندارد یعنی دولت در اینکه پول تولید کننده می سوزد یا نمی سوزد ذی نفع نیست، چون وقتی بخش خصوصی در این فضا وارد شده و سرمایه‌گذاری کند اگر ضرر کند خودش مسوول آن است.
مثل اینکه من به عنوان یک فرد حقیقی مغازه ای را راه اندازی کنم و بعد از مدتی ورشکسته شوم، آیا دولت باید خسارت من را پرداخت کند؟ عیناً این موضوع در مورد کسب و کار صنعت خودرو هم باید برقرار شود.
کسی که می‌خواهد در این حوزه تولید کند باید خودش متقبل سود یا زیانش شود، لذا این که بگوییم حقوق مردم و تولید کننده به خطر می افتد در تضاد با اهداف خصوصی سازی واقعی است. اصلا عملکرد و هدف گذاری سازمان حمایت دارای تناقض است، سازمان حمایت می‌خواهد از مردم حمایت کند یا تولید کننده؟
چرا که منافع آنها با همدیگر در تضاد است. جالب است که بگویم اتفاقا سازمان حمایت به اسم حمایت هم به مردم و هم به تولید کننده آسیب زده است.
در واقع خود این نهادها مثل تعزیرات و شورای رقابت و خود وزارت صنعت انحصارگر هستند. اگر به دنبال از بین رفتن انحصار هستیم در گام اول این نهادها باید تعطیل شوند، وقتی این نهادها تعطیل شوند و هر کسی برای تولید خودرو آزاد باشد و به همه فرصت برابر داده شود و آنچه که تعیین کننده است بازار باشد ، بسیاری از مسائل در صنعت خودرو حل می شود.