با تشدید مناقشه اوکراین و روسیه و البته احتمال قطع گاز صادراتی روسیه به اروپا، این پرسش پیش می‌آید؛ اگر این اتفاق بیفتد، گزینه‌های اروپا چیست؟
ورود ارتش روسیه به اوکراین باعث آشفتگی اوضاع اروپا شده است که این موضوع ناشی از نگرانی‌های قاره اروپا را در وضعیت بحرانی است. حمله روسیه به اوکراین که ناشی از ترس گسترش ناتو به مرزهای خود است می تواند بر عرضه گاز روسیه که بزرگترین تامین‌کننده این سوخت فسیلی به کشورهای اروپایی است، تاثیر منفی بذارد. در این راستا چندی پیش ، ایالات متحده از کشورهایی مانند قطر و ژاپن دعوت کرد تا با به ارائه محموله‌های اضافی گاز طبیعی مایع به بروکسل کمک کنند.
خطوط لوله گاز در قلب بحران
پیش از شروع بحران اوکراین، جریان گاز روسیه به اروپا برای چندین ماه کمتر از حد طبیعی بود. به باور کارشناسان حوزه انرژی روسیه از قیمت‌های بالای گاز برای تحت فشار گذاشتن اروپا بر سر پروژه خط لوله نورد استریم 2 با حمایت گازپروم استفاده می‌کند که البته این غول روسی آن را نمی‌پذیرد و اطمینان می‌دهد که به تعهدات خود در قبال مشتریان اروپایی عمل کرده است.
براساس داده‌ها، روسیه حدود 40 درصد گاز قاره اروپا را تامین می‌کند که بیشتر آن از طریق خطوط لوله از جمله خط لوله یامال-اروپا که از بلاروس و لهستان به آلمان می‌گذرد و خط لوله نورد استریم 1 تامین می‌شود.
با این وجود اکثر کشورهای اروپایی طی سال‌ها اخیر وابستگی خود به گاز روسیه را کاهش داده‌اند. برآوردهای مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) نشان می‌دهد که ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین به اروپا از سال 1998 تا کنون 70 درصد کاهش یافته که در آن زمان بیش از 140 میلیارد متر مکعب تخمین زده می‌شد در حالی که در سال 2021 به 42 میلیارد متر مکعب رسیده است.
حمله روسیه به اوکراین و متعاقبا اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه مسکو، این امر بر جریان گاز از طریق خطوط لوله یامال-اروپا و نورد استریم 1، علاوه بر خط لوله ترک استریم که از روسیه تا ترکیه امتداد دارد، تأثیر می‌گذارد.
در همین راستا، پلاتس آنالیتیکس نگرانی‌های بازار خود را با شروع جنگ ابراز کرده است که به گفته این شرکت، ممکن است عرضه معادل 250 هزار بشکه در روز نفت و 120 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را قطع کند. در همین زمینه، ایالات متحده تاکید کرد که در خط نورد استریم 2 پیش نخواهد رفت.
لازم به یادآوری است که نورد استریم 2 همچنان در انتظار تایید سازمان تنظیم مقررات انرژی در آلمان است تا جریان گاز روسیه از طریق آن آغاز شود. از سوی دیگر، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه تایید کرد که خط لوله نورد استریم 2 یک پروژه صرفا تجاری است که امنیت انرژی اروپا را تقویت می‌کند.
چه گزینه‌هایی پیش روی اروپا است؟
البته گزینه‌های دیگری برای جبران گاز روسیه در اختیار برخی کشورها قرار دارد. به عنوان مثال، آلمان که بزرگترین مصرف کننده گاز روسیه است می‌تواند از نروژ، هلند و دانمارک از طریق خطوط لوله گاز وارد کند. البته نروژ که دومین تامین کننده بزرگ اروپا است، ادعا می‌کند که در حال حاضر گاز طبیعی را با حداکثر ظرفیت خود تامین می‌کند و نمیتواند کمبود گاز روسیه را جبران کند.
از جمله گزینه‌های پیش روی کشورهای اروپا؛ این است که کشورهای جنوب اروپا می‌توانند گاز آذربایجان را از طریق خط لوله عبوری از دریای آدریاتیک به ایتالیا و همچنین خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP) از طریق ترکیه را دریافت کنند.
در این میان النور سلطانوف، معاون وزیر انرژی آذربایجان، آمادگی کشورش برای صادرات گاز به اروپا را تایید اعلام و نشان داد که آذربایجان دارای ذخایر کافی گاز طبیعی است، بنابراین می‌تواند مقادیری از آن را به اروپا صادر کند.
در سوی دیگر؛ علیرغم افزایش واردات LNG به شمال غرب اروپا به ویژه محموله‌هایی از ایالات متحده؛ هنوز محدودیت‌ها در مقدار تولید و حمل LNG وجود دارد. بطوریکه قطر بعنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی مایع در جهان که می‌تواند مقداری گاز اضافی را به اروپا ارسال کند، نمیتواند به اندازه کافی تامین کند، چون اکثر مقادیر در قالب قرارداد و توافق قبلی به فروش می‌رسد.
ژاپن نیز ممکن است بتواند برخی از محموله‌های LNG را به اروپا هدایت کند، اما کشتی‌های LNG از بنادر ایالات متحده و نه مستقیماً از توکیو وارد اروپا شوند.
در میان کشورهای افریقایی نیز سه کشور مصر، الجزایر و نیجریه صادرگنندکان اصلی گاز هستند که البته با توجه به مشکلات فنی و ژئوپلتیکی و از همه مهمتر ورابط عمیق تجاری با مسکو نمیتواند زیادی در بازار اروپا تاثیرگذار باشد.
زغال سنگ و انرژی‌های تجدیدپذیر
گزینه‌های دیگری نیز وجود دارد که کشورهای غربی ممکن است برای پر کردن شکاف واردات انرژی مورد نیاز برای تولید برق به آنها متوسل شوند، از جمله اتصال برقی به کشورهای همسایه، یا تلاش برای افزایش تولید برق از طریق انرژی هسته‌ای و منابع انرژی تجدیدپذیر و همچنین زغال سنگ.
در این میان؛ احتمالا گزینه انرژی هسته‌ای راه حل نامناسبی باشد. بطوریکه به دلیل قدیمی بودن کارخانه‌ها، تعطیلی و قطعی مکرر، استفاده از آنها در برخی از کشورهای اروپایی مانند آلمان، بریتانیا، بلژیک و فرانسه در حال کاهش است.
همچنین به منظور دستیابی به اهداف اقلیمی، برخی از کشورهای اروپایی نیز تمایل به تعطیلی نیروگاه‌های قدیمی زغال سنگ دارند. البته برخی از کشورها اروپایی وجود دارند که هنوز نیروگاه‌های زغال سنگ را برای عرضه جایگزین نگهداری می‌کنند. کشورهای اروپایی از اواسط سال گذشته در نتیجه افزایش قیمت بنزین به زغال سنگ روی آورده اند
راه حل دیگری نیز وجود دارد که برخی کشورها در بحران‌های قبلی به آن متوسل شده‌اند، از جمله اقداماتی برای کاهش تولید صنعتی در زمان‌های خاص، یا تشویق خانوارها به کاهش مصرف برق و یا اعمال قطعی موقت برق.
نتیجه
در سال 2006، گازپروم روسیه، عرضه نفت به اوکراین را به مدت یک روز قطع کرد یا در زمستان 2008 و 2009 در عرضه گاز روسیه در سراسر اروپا باعث ایجاد اختلالاتی شد. در سال 2014 نیز روسیه پس از الحاق کریمه از سوی مسکو، عرضه به اوکراین را قطع کرد. در نوامبر 2015، اوکراین تصمیم گرفت خرید گاز روسیه را متوقف کند.
با توجه به نمونه های فوق، به نظر می‌رسد که اتحادیه اروپا حداقل در کوتاه مدت نتواند جایگزینی برای گاز روسیه پیدا کند همانطور که با وجود اختلاف در دو دهه اخیر نیز ناموفق بوده است. از همین روی سعی می‌کند راه حل سیاسی به مناقشه اوکراین بیاید.