«علم اگر در ثریا باشد، مردمانی از سرزمین پارس به آن دست خواهند یافت»، حدیثی که یک هزار و 400 سال پیش در وصف نبوغ ایرانی روایت شد و اکنون تجسم بارز دانشمندان نخبه ایرانی است که شعار «ما می توانیم» را برای همه دنیا تعبیر می کنند. بدخواهان و دشمنان تلاش بسیاری کردند تا سرزمین اسلامی را پر آشوب، به دور از امنیت نشان دهند و تصویری سیاه از ایران اسلامی مخابره کنند. می خواستند این گونه القا کنند در ایران نه تنها هیچ دانشمندی رشد نمی کند، بلکه هیچ پیشرفت علمی و تحقیقاتی عملی نخواهد شد.
پروژه ساخت تلسکوپ ملی از حدود دو دهه پیش کلید خورد و کار‌های مقدماتی آن از سوی محققان و مهندسان کشور در دستور کار قرار گرفت.
به ادعای سیاه نمایان و بدخواهان داخلی و خارجی، نخبگان در حال فرار از این سرزمین هستند، اما با وجود تلاش های بدخواهان، پیشرفت های علمی و فناوری ایران اسلامی با تکیه بر دانشمندان نخبه و توان بومی، توطئه های غرب را نقش بر آب کرد.
اعتراف جهان به دستاورد ناب ایرانی
ساخت تلسکوپ ایرانی آن‌هم در فضای شدید تحریم و نبود فناوری‌های روز دنیا یکی از شگفت‌انگیزترین دستاوردهای دانشمندان داخلی است که حیرت جهانی را به دنبال دارد و انتشار آن در نشریه‌های بین‌المللی و درز خبر آن در اروپا و آمریکا باعث غرور ایرانی برای همه مردمان پارس و باعث شده است دانشمندان شرق و غرب دنیا از چنین پیشرفت بزرگی آن‌هم با فناوری بومی حیرت‌زده بمانند.
باید گفت، پروژه ساخت تلسکوپ ملی از حدود دو دهه پیش کلید خورد و کار‌های مقدماتی آن از سوی محققان و مهندسان کشور در دستور کار قرار گرفت. پروژه ای عظیم و شاید غیرقابل باور که آن روز‌ها با توجه به مشکلات و تحریم ها کمتر می شد به تحقق ان دلخوش کرد، ولی نخبگان جوان ایرانی این طرح عظیم را به سرانجام رساندند و در این روزهای مهم به بزرگ ترین پروژه علمی و تاریخی کشور تبدیل شده است.
از ایده تا عمل
به گفته کارشناسان، ساخت «تلسکوپ 4.3 متری» از ایده تا عمل فراز و نشیب‌های زیادی داشت، اما سرانجام بعد از گذراندن چالش‌ها و مشکلات بسیاری که برخی مربوط به تحریم ها و برخی نبود فناوری های لازم بود، تلسکوپ در رصدخانه ملی ایران ساخته شد و در هفته نخست مهرماه دو تصویر ثبت کرد.
تلسکوپی که برای به ثمر ننشستن آن حرف و حدیث های دلسردکننده بسیاری زده شد، سنگ اندازی های داخلی در دولت گذشته و موانع خارجی نیز در مسیر تحقق آن کم نبود؛ اما ذکاوت دانشمندان و محققان کشور به ثبت تصاویر تلسکوپ ملی در مهر ماه 1401 منجر شد تا نشریه ساینس در توصیف این دستاورد ایرانی بنویسد: «تلسکوپی در کلاس جهانی.»
حبیب خسروشاهی، مدیر پروژه رصدخانه و تلسکوپ ملی گفت: این طرح از سال ۱۳۸۱ با آغاز مطالعات مکان‌یابی آغاز شد، از سال ۱۳۸۸ در مسیر طراحی قرار گرفت و در سال ۱۳۹۶ وارد مرحله ساخت شد. محفظه تلسکوپ در سال ۱۳۹۹ نصب و در خرداد ماه سال ۱۴۰۰ راه‌اندازی سازه تلسکوپ انجام شد. ساخت و راه‌اندازی سامانه پیچیده لایه نشانی نیز در سال ۱۴۰۱ به اتمام رسید تا شیشه‌های صیقل داده شده به آینه تبدیل شوند.
وی افزود: با انتقال و نصب آینه اولیه و ثانویه تلسکوپ، مهم‌ترین و حساس‌ترین مرحله اجرایی طرح انجام شد تا در مهرماه ۱۴۰۱ طبق برنامه تعیین شده قبلی نورگیری تلسکوپ محقق شود.
بحت و حیرت دانشمندان دنیا
جری گیلمور، اخترشناس دانشگاه کمبریج و مشاور بین الملل پروژه رصدخانه ملی در نشریه ساینس با شگفتی از انجام پروژه در چنین حجم و مقیاسی گفت: پیش تر کاری در این مقیاس در ایران انجام نشده بود و در هر مرحله هم به پیچیدگی کار و کمال‌طلبی گروه افزوده می‌شد. به عنوان نمونه وقتی که سامانه‌های کنترل فعال شدند، حسگر‌ها و نرم‌افزار‌های جدید در دسترس قرار گرفتند، مهندسان پروژه رصدخانه ملی ایران آن‌ها را به طراحی اولیه افزودند.
این نشریه علمی در تشریح پیچیدگی ها و موانعی که دانشمندان و محققان ایرانی برای تحقق پروژه عظیم ملی با آن مواجه بودند، عنوان کرد: در این پروژه ستاره‌شناسان ایران باید بر موانعی غلبه می‌کردند که تعداد کمی از همکارانشان در کشور‌های دیگر با آن‌ها مواجه هستند؛ ازجمله تحریم‌هایی که واردات فناوری پیشرفته و محدودیت‌های گذرنامه که سفر آن‌ها به خارج از کشور را محدود می‌کند.
بزرگترین پروژه علمی ایران
به گفته محققان کشورمان و اعتراف دانشمندان و محافل علمی دنیا، تلسکوپ ملی بزرگترین پروژه علمی تاریخ ایران و نقطه عطفی در پروژه های علمی و تحقیقاتی دنیاست، زیرا این پروژه مجموعه‌ای از دانش‌ها را دربر گرفته و در آن علوم مکانیک، کنترل، رایانه، نجوم و اپتیک به موازات هم انجام شد. این پروژه کار تیمی بسیار دقیق و علمی است که تمامی حرفه‌ها و علوم بنیادی را درگیر خود کرد، موضوعی که کمتر در صنایع دیگر دیده می‌شود.
باید تأکید کرد، همان گونه که این پروژه بزرگترین پروژه ملی تاریخ کشور به شمار می رود، سطح علمی ایران را ارتقا داد و کشور را به دستاوردهای علمی و فناوری بزرگتری نزدیک خواهد کرد. تلسکوپی که علاوه بر ارتقای جایگاه علمی کشورمان در دنیا، مسیر کشف و دستیابی به علوم جدید و پیشرفته تر را برای دانشمندان ایرانی هموار خواهد کرد.