دولت جدید عراق این روزها با چالش های مختلفی در سطح داخلی و خارجی مواجه است. در عرصه داخلی، اختلافات میان جریان های سیاسی کماکان ادامه دارد و نگرانی محافل داخلی این کشور را نسبت به فروپاشی ائتلافات موجود تا پیش از انتخابات محلی شوراهای استان ها در ماه اکتبر سال جاری میلادی برانگیخته است.
در سطح خارجی اما مهمترین چالش مربوط به دخالت ها و نفوذ آمریکاست که همچنان در عراق در عراق حضور نظامی دارد. پس از سخنان جنجالی محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق در باره ضرورت حضور نیروهای آمریکایی در عراق، منابع عراقی از سفر یک هیئت امریکایی به عراق خبر دادند. قرار است این هیئت آمریکایی برای بررسی پرونده زمانبندی و حضور نیروهای آمریکایی در عراق وارد بغداد شوند.
همچنین قرار است السودانی در آینده نزدیک برای دیدار با جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا به این کشور سفر کند. مهمترین پرونده مورد بحث السودانی در واشنگتن، پرونده حضور نظامی آمریکا در عراق است، این پرونده از اولویت های دولت السودانی و برنامه اعلامی آن محسوب می شود.
دولت وقت عراق (به ریاست مصطفی الکاظمی) در 31 دسامبر سال 2021 میلادی از تغییر ماموریت نیروهای آمریکایی از رزمی به استشاری خبر داد و اعلام کرد تعداد این نیروها کمتر از 2 هزار نفر است.
این در حالی است که آمریکایی ها عملا سفارت خود در بغداد را به پادگان نظامی تبدیل کرده و از سوی دیگر در دیگر پایگاه ها مانند حریر (در اربیل) و عین الاسد (در استان الانبار) و ویکتوریا (در نزدیکی فرودگاه بغداد) با آزادی عمل کامل رفتار می کنند و عراقی ها از تحولاتی که در درون این پایگاه ها رخ می دهد، اطلاعی ندارند.
در سطح میدانی، کاروان نظامیان آمریکایی به طور مرتب میان عراق و سوریه در حرکت هستند و دولت عراق کنترلی بر این تحرکات ندارد. در این راستا، یک منبع امنیتی چندی پیش از استقرار یک سامانه پدافند موشکی در پایگاه حریر خبر داده بود. نکته قابل توجه آن است که پایگاه حریر نزدیکترین پایگاه آمریکایی در مرز ایران (با فاصله حدود 115 کیلومتر) می باشد.
قاعدتا یکی از بحث های مهمی که السودانی با مقامات آمریکایی در سفر آتی خود مطرح خواهد کرد بحث حضور نظامی غربی ها به ویژه آمریکاست؛ به ویژه آن که نظامیان آمریکایی آن گونه که وانمود می شود به آموزش نیروهای عراقی یا ارائه مشاوره نمی پردازند، بلکه دست به اقدامات نظامی - امنیتی می زنند.
نیروهای ائتلاف آمریکایی برای توجیه تداوم حضور خود در عراق به بزرگنمایی خطر داعش می پردازند؛ شاید به دلیل همین جوسازی هاست که السودانی از تداوم حضور آمریکایی ها در عراق سخن گفته و در عین حال از این طریق قصد دارد حمایت آمریکا را در سایر پرونده های سیاسی و اقتصادی جلب کند.
در مقابل، طبق سند راهبردی امنیت ملی آمریکا که در اکتبر 2022 منتشر شد، عراق همانند گذشته جزء اولویت های کاخ سفید نیست، اما نکته مهمی که در این سند مورد تاکید قرار گرفته ضرورت مقابله با تهدید یا نفوذ ایران در منطقه و به ویژه عراق می باشد.
این گزاره بدان معناست که دولت بایدن پرونده عراق را از زوایه نفوذ ایران همچنان دنبال کرده و سیاست کلان خود را معطوف به دور کردن بغداد از تهران و محور مقاومت تعریف کرده است.
بااین حال اکثر تحلیلگران بر این باورند که دولت بایدن بر خلاف دولت های پیشین آمریکا تمایلی به رویارویی مستقیم با ایران یا محور مقاومت در عراق ندارد، بلکه تلاش دارد با تقویت روابط با دولت عراق و پیشبرد توافق راهبردی بین دو کشور به نحوی ایران را دچار انزوا نماید.
برای نمونه نماینده وزارت خزانه داری آمریکا در سفارت این کشور در بغداد با نمایندگان 35 بانک غیر دولتی عراقی دیدار و در آن به آن ها هشدار داد از تلاش برای قاچاق دلار امتناع کرده و به دستور العمل های موجود در رابطه با نحوه انجام حواله جات طبق خواست و نظر آمریکا پای بند باشند. مشخص است که مخاطب اصلی این هشدار ایران است که با بانک های خصوصی و تجار عراقی مبادله ارزی و مرواده تجاری دارد.
شایان ذکر است در سطح اقتصادی یکی از چالش های دولت السودانی افزایش نرخ ارز آمریکا در برابر دینار عراق است . گفته می شود یکی از اهداف سفر السودانی به واشنگتن یافتن راهکارهایی برای کنترل قیمت دلار می باشد.
این در حالی است که «نوری المالکی» نخست وزیر سابق عراق بحران افزایش قیمت دلار را ادامه دار دانسته و تاکید کرده بود که تنها راه حل این بحران گفتگو با طرف آمریکایی است.
چارچوب هماهنگی شیعیان که به عنوان جریان اصلی حامی السودانی محسوب می شود، مخالف وجود روابط دیپلماتیک با آمریکا بر اساس احترام به حاکمیت عراق نیست، زیرا عراق نیازمند روابط با آمریکا در زمینه اقتصادی، سرمایه گذاری و حتی تجربیات امنیتی و نظامی است، اما بر اساس توافقاتی که به حاکمیت عراق احترام بگذارد و از دخالت در امور سیاسی و غیره عراق خودداری کند.
از سوی دیگر، تمایل دولت عراق به تحکیم روابط با اعراب نیز در راستای سیاست های کاخ سفید قابل ارزیابی است. در واقع السودانی تلاش دارد رضایت کشورهای عربی به ویژه متحدان آمریکا و در راس آن ها عربستان سعودی را جلب کند.
برخی ناظران به گارگیری واژه مجعول «خلیج عربی» توسط السودانی را در این چهارچوب تفسیر کرده و با نگاه خوش بینانه معتقدند این موضع عراق نوعی اقدام تاکتیکی برای جلب حمایت اعراب ـ و نه لزوما ضدیت با ایران ـ بوده است. اما نگاه بدبینانه حاکی از نفوذ کشورهایی چون عربستان در عراق و یا در حالت بدتر، نشانگر گرایش های تعصب آمیز قومی مقامات و شخصیت های عراقی (مانند مقتدی صدر) در برابر ایران است.
جمهوری اسلامی ایران اما تلاش دارد ضمن حفظ و ارتقای مناسبات خود با بغداد، دغدغه های خود را نسبت به اموری چون حضور آمریکایی ها و یا بروز گرایش های قومیت عربی به دوستان عراقی منتقل کرده و در صورت لزوم تذکرات و هشدارهای لازم را به آنان بدهد.
در مجموع می توان گفت عراق که دوران خلا یک ساله سیاسی را با موفقیت پشت سر گذارده، اینک با چالش های جدیدی در سطح داخلی و خارجی به ویژه از سوی ایالات متحده آمریکا مواجه بوده و بدون وفاق جریان های سیاسی و اتکا به ظرفیت های داخلی (عدم تکیه بر بازیگران خارجی به ویژه آمریکایی ها و سعودی ها) خروج از این چالش ها ممکن نخواهد بود.