گفتگوی تلفنی «عبدالفتاح السیسی» با بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه و متعاقب آن سفر «سامح شکری» وزیر خارجه این کشور به دمشق که در فرودگاه مورد استقبال اسد قرار گرفت، از زوایای مختلف قابل تحلیل است.
این گفتگو و سفر که در ۱۲ سال گذشته بی‌سابقه بود و از سوی مصری‌ها انجام شد، جدای از هر چیزی، نشان‌دهنده بازآرایی ائتلاف‌های درون عربی و حرکت تدریجی مصر به سمت جبهه مقاومت اسلامی است که سوریه از ارکان مهم آن است. در رابطه با رویکرد تعاملی جدید قاهره در رابطه با سوریه نکات متعددی وجود دارد که به موارد مهمی از آن‌ها اشاره می‌شود:
نکته اول؛ قاهره در مقایسه با سایر متحدان عربی خود (عربستان، امارات، بحرین، اردن و...) در سال‌های گذشته رویکرد نسبتاً «محتاطانه‌ای» در مواجهه با تحولات داخلی سوریه و سایر ارکان جبهه مقاومت از جمله انصارالله در یمن و حتی جمهوری اسلامی ایران داشته است. به عبارتی مصر در دوره عبدالفتاح السیسی که در ائتلاف سیاسی و نظامی به رهبری عربستان قرار دارد، کمتر از شرکای منطقه‌ای و عربی خود در برابر سوریه و مقاومت اسلامی ایستاده، و به عبارتی دست به عصا حرکت کرده است.
نکته دوم؛ مصر با اینکه از سال‌ها قبل در بعضی موضوعات با عربستان دارای اختلافات پنهانی بود، اما در ماه‌های اخیر، با اوج‌گیری بحران اقتصادی و مالی در این کشور، اختلافات مذکور «علنی‌تر» شده است و مسائلی که قبلاً بی‌سر و صدا و تنها در محافل خصوصی مطرح و پیگیری می‌شد، به فضای افکار عمومی و رسانه‌ای کشیده شده است.
نکته سوم؛ مصر در مواجهه با تحولات برخی کشور‌های عربی از جمله سوریه و یمن با اینکه در جبهه سعودی قرار دارد، اما به خاطر رویکرد‌های ضداخوانی دولت السیسی، نه از ائتلاف سعودی در یمن و نه از ائتلاف ضد سوری حمایت میدانی و عملیاتی به عمل نیاورده است. در هر دو ائتلاف مذکور (مثلاً حزب اصلاح در ائتلاف متجاوز سعودی) جریان‌های وجود دارند که برخلاف مبنای سیاست خارجی دولت السیسی، دارای رویکرد اخوانی هستند. در واقع برای دولت السیسی، تحمل و مدارا با مقامت اسلامی در سوریه و یمن به مراتب کم‌هزینه‌تر از تحمل نظام‌های سیاسی اخوانی در این کشورهاست که با اصول سیاست خارجی و رویکرد‌های ایدئولوژیکی این کشور منافات دارد.
نکته چهارم؛ الگوی حاکم بر سیاست خارجی مصر با عنوان «هزینه - فایده» است. به بیان ساده‌تر دولت عبدالفتاح السیسی از زمان روی کار آمدن نشان داده است که هیچ هزینه سیاسی را بدون دریافت پاداش اقتصادی و منابع مالی نمی‌پذیرد. به زعم او موضع‌گیری در حوزه سیاست خارجی درباره موضوعاتی که ابعاد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارند یک «معامله» است؛ به عنوان مثال السیسی در مقابل سرنگون کردن دولت محمد مرسی و سرکوب اخوان‌المسلمین که خطری سیاسی برای ریاض و ابوظبی محسوب می‌شد، کمک مالی فراوانی از عربستان و امارات دریافت کرد.
دولت السیسی، چنین منطقی را در قبال سوریه و حتی یمن، مسکوت گذاشته است. به نظر می‌رسد استدلال دولت السیسی بر این اصل استوار است، که هزینه و چالش‌های «تقابل آشکار» با ارکان جبهه مقاومت اسلامی، بیشتر از فایده‌ها و فرصت‌های آن است، برای همین است که در این زمینه بسیار محتاطانه عمل کرده می‌کند.
نکته پنجم؛ با توجه به نکاتی که اشاره شد، حرکت آرام مصر به سمت سوریه که ممکن است بی‌ارتباط با اختلافات اخیر این کشور با عربستان نیست. مصر درحالی اقدام به آشکارسازی ابعاد واقعی و پنهان سیاست خارجی خود در قبال سوریه می‌کند که اخیراً از دریافت کمک‌های مالی از عربستان محروم شده است.
در حال حاضر مصر با «بحران شدید اقتصادی» مواجه است که که بخش عمده‌ای از آن مربوط به بدهی این کشور به صندوق بین‌المللی پول و دیگر کشورهاست که برای پرداخت آن به ۱۴ میلیارد دلار منابع مالی نیاز دارد. عربستان تنها کشور عربی است که توان پرداخت چنین پولی را دارد، اما از پرداخت آن بدون دریافت امتیازات مهم سیاسی در منطقه و... خودداری می‌کند. «محمد الجدعان» وزیر مالی عربستان در نشست اخیر «داووس» طی سخنانی قاطعانه تأکید کرد که کشورش از سیاست ارائه کمک و وام بدون شروط و پیش از پاسخ مثبت دادن به اصلاحات مالی مورد نیاز دست برداشته است! مخاطب این سخنان، در مقطع کنونی غیر از مصر کشور دیگری نمی‌تواند باشد.
نکته نهایی؛ اظهارات مقامات سعودی و سیاست اخیر این کشور در قبال مصر، باعث شده است که مقامات قاهره «تجدیدنظرهایی» را در حوزه سیاست خارجی خود در منطقه و در رابطه با برخی کشور‌ها آغاز کنند که سوریه از جمله آن‌هاست.
اینکه هدف مصر از اتخاذ «رویکرد‌های تعاملی» در قبال سوریه چیست و آیا مانوری برای تغییر نظر سعودی‌ها و جذب کمک‌های مالی از ریاض است یا بالعکس «تحول جدیدی» است که در سیاست خارجی مصر شروع شده است و احتمالاً به سایر کشور‌ها از جمله یمن، ایران و سایر رقبای منطقه‌ای هم تسری یابد، سئوالی است که فعلاً قضاوت درباره آن زود است. ولی هر چه هست، رویکرد اخیر مصر یک «محاسبه درست» است که در صورت ادامه یافتن، می‌تواند این کشور را از زیر یوغ سعودی‌ها که همه چیز را با پول می‌خرند بیرون آورده و به بازیابی جایگاه واقعی مصر در جهان عرب کمک کند.