آمارها نشان می‌دهد افراد کتابخوان 12 تا 15 درصد مطالعه خود را به صورت کتاب دیجیتال و صوتی انجام می‌دهند و از آنجا که قیمت کتاب‌های الکترونیک تا یک سوم کتاب‌های چاپی است، سهم بازار فروش کتاب‌های الکترونیک 5 درصد کل سهم بازار کتاب است.
تاکنون حدود 110 هزار عنوان کتاب به صورت الکترونیک منتشر شده و در دسترس کاربران است. تعداد عناوین چاپی که در دسترس کتابخوان‌ها قرار دارد، حدود 350 هزار عنوان است که از این نظر حدود یک سوم کتاب‌های فعال بازار کتاب به صورت الکترونیک هستند.
با توجه به اینکه در بسیاری از کشورهای پیشرفته سهم گردش مالی کتاب دیجیتال نسبت به کتاب چاپی تا 35 درصد است، فاصله ما با کشورهای پیشرفته زیاد است و البته قابل پیش بینی هم هست که سهم بازار کتاب دیجیتال در ایران در آینده به حداقل 20 درصد خواهد رسید.
با توجه به نبود سرمایه‌گذاری در این حوزه با وجود بازدهی مناسب، این حوزه برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری عمدتاً ناشناخته است. یکی از دلایل عدم اقبال شرکت‌های سرمایه‌گذار در این حوزه ریسک نظارت‌های مختلف و متفاوت در این حوزه است که سرمایه‌گذاران را از ورود به این بازار منصرف می‌کند.
حضور بیش از دو و نیم میلیون کاربر فعال در این بازار نشان دهنده ظرفیت این بازار است. با در نظر گرفتن اینکه بخش بزرگ این کاربران را گروه سنی جوانان تشکیل می‌دهد. البته باید در نظر داشت که مصرف‌کنندگان کتاب به صورت دیجیتال همین تعداد از کاربران نیستند، بلکه بخش بزرگی از کاربران به خاطر ناآگاهی و نبود زیر ساخت‌های حقوقی از روش‌های غیرقانونی برای تهیه کتاب‌های دیجیتال خود استفاده می‌کنند و عجیب‌تر اینکه ده‌ها هزار عنوان کتاب به صورت غیرقانونی در قالب فایل پی دی اف در سایت‌ها و کانال‌های غیرقانونی در دسترس است، در حالی که نسخه الکترونیکی این گروه از کتابها در پلتفرم‌های قانونی در دسترس نیست. این واقعیت باید جامعه نشر را ترغیب کند که با انتشار الکترونیکی آثارشان جلوی کپی غیرقانونی کتابها را بگیرند.
از سوی دیگر، در دو سال گذشته بازیگران بازار کتاب دیجیتال افزایش محسوسی داشته‌اند. تولید کنندکان تخصصی و ارائه دهندگان تخصصی از آن جمله هستند. ارائه کتاب به صورت ویدئوهای آموزشی یا اپلیکیشن‌های تعاملی این امکان را ایجاد کرده که کتاب در قالب‌های جدید هم ارائه شود.
کتاب دیجیتال ظرفیت‌های بسیاری دارد که توجه به آنها می‌تواند بخش بزرگی از چالش کمبود ویترین فروش کتاب را حل کند.
به این آمار توجه کنیم:
با در نظر گرفتن این واقعیت‌ها می‌شود، متوجه شد که ویترین‌های سنتی نشر کشش عرضه اکثر آثار منتشر شده را ندارند و ظرفیت نشر دیجیتالی کتاب می‌تواند این مسئله را حل کرده و به ناشران و کاربران خدمات بدهد. در یک پلتفرم میلیون‌ها عنوان کتاب می‌تواند فعال و در دسترس کاربران باشد در حالی که این ظرفیت در هیچ فروشگاه فیزیکی ممکن نیست.
چالش‌هایی که مانع رشد سریعتر بازار کتاب دیجیتال شده است
کتاب دیجیتال ارتباط نزدیکی با بازار کتاب دارد. هم در حوزه حاکمیتی و هم در حوزه فروش و فرهنگ سازی. چالش‌هایی که تاکنون برای این حوزه شناخته شده است، چنانچه رفع شوند، می‌تواند ظرفیت‌های نشر کتاب را به سرعت افزایش داده و به تحقق عدالت آموزشی و محتوایی کمک کند.
بخشی از این چالش‌ها از این قرار است:
در سال 1401 شورای عالی انقلاب فرهنگی با تصویب یک تک ماده مبنی بر اینکه مسئولیت مجوزهای مربوط به نشر الکترونیک کتاب با معاونت فرهنگی وزارت ارشاد است، بخشی از مسئله را حل کرده است اما هنوز تا تدوین آیین‌نامه‌های مربوط به آن باید صبر کرد و البته این تک ماده راه توسعه این حوزه را مشخص نکرده و و بیشتر به ساماندهی کتاب دیجیتال توجه کرده است.
علاوه بر آن سند توسعه کتاب الکترونیک و کتاب صوتی در مرکز ملی فضای مجازی پیگیری شده است که هنوز سرنوشت نهایی آن مشخص نیست و باید امیدوار بود با تصویب این سند در شورای عالی فضای مجازی راه توسعه این صنعت هم هموار شود.
همچنین با تشکیل انجمن فعالان حوزه کتاب دیجیتال همگرایی فعالان این حوزه هم به توسعه و رفع چالش‌های این حوزه کمک خواهد کرد که در سال‌های آتی شاهد نقش‌آفرینی این انجمن خواهیم بود.
طبیعتاً راهکارهای خلاقانه می‌تواند فرصت‌هایی ایجاد کند که راه طولانی توسعه کوتاه‌تر شود. کتاب الکترونیک در سه شاخصه قابل برسی است: شاخصه تعداد عناوین فعال، شاخه تعداد کابران و شاخصه گردش مالی صنعت کتاب دیجیتال.
برای رشد در هر کدام از این بخش‌ها پیشنهادهایی را می‌شود ارائه کرد که تحقق هر کدام از آنها می تواند به توسعه سریعتر این حوزه کمک کند.
الف: شاخص تعداد عناوین
تعداد کتاب‌های چاپ اول بعد از انقلاب 970 هزار عنوان چاپ اول (53 هزار عنوان کمک درسی و 87 هزار عنوان اموزشی) بوده است که 830 هزار عنوان قابل استفاده در پلتفرم‌های دیجیتال است. از این تعداد 110 هزار عنوان الکترونیکی شده‌اند؛ در واقع 87 درصد کتابها الکترونیکی نشده‌اند. برای افزایش عناوین فعال می‌توان راه کارهایی را پیشنهاد داد.
راهکارهای پیشنهادی:
- الزام ناشران دولتی به الکترونیکی کردن تمام آثارشان
- تشویق ناشران خصوصی با در نظر گرفتن امتیاز کتاب الکترونیکی برای خرید کتاب و حضور در نمایشگاه
ب) شاخص تعداد کاربران
کاربران موجود رسمی پلتفرم‌های کتاب دیجیتال دو و نیم میلیون نفر هستند که برای افزایش کابران این بازار چند اقدام می‌تواند بسیار موثر باشد.
راهکارهای پیشنهادی:
-ایجاد دسترسی ارزان به کتاب‌های دانشگاهی و درسی دانشگاه‌ها در پلتفرم‌ها
- انتشار صرفاً الکترونیکی بخشی از کتاب‌های درسی دانشگاهی و مدارس در پلتفرم‌های رسمی
- افزایش تعداد کتاب‌های صوتی با حمایت از تولیدکنندگان کتاب صوتی
- توسعه فنی هوش مصنوعی خدمات ارائه کتاب صوتی ماشینی با همکاری وزارت ارتباطات
ج) شاخص گردش مالی
گردش مالی موجود صنعت کتاب دیجیتال 350 میلیارد تومان (5 درصد حجم بازار کتاب) است. این بازار ظرفیت لازم برای توسعه تا دو هزار میلیاد تومان را دارد.
راهکار پیشنهادی:
- اختصاص 20 درصد از حمایت‌های وزارت ارشاد در قالب خرید کتاب و یارانه کاغذ به خرید کتاب الکترونیک و خرید لایسنس و تجهیز الکترونیکی کتابخانه‌ها.
- 5 درصد از بودجه های فرهنگی سازمانها و نهادهای مرتبط با حوزه فرهنگ عمومی و تبلیغات در قالب خرید لایسنس(کپی‌رایت محتوای دیجیتال) و تجهیز الکترونیکی کتابخانه‌ها و ارزان سازی دسترسی به کتاب‌های الکترونیک هدفمند.
- اختصاص20 درصد از بودجه خرید کتاب نهاد کتابخانه‌ها به تجهیز الکترونیکی کتابخانه‌ها در همکاری با پلتفرم‌های بزرگ
سخن پایانی
ظرفیت‌های نشر الکترونیکی کتاب برای اهداف کلان فرهنگی کشور و ادبیات انقلاب اسلامی بسیار زیاد است. طبیعتا سرعت رشد تکنولوژی آنقدر زیاد است که بسیاری از برنامه‌هایی که به کندی تصویب شده‌اند، مجال اجرا نخواهند یافت؛ چرا که از موضوعیت می‌افتند.
بنابراین، نهادهای متولی این حوزه هر چه سریعتر باید برای استفاده از ظرفیت‌های این حوزه به جهت توسعه اهداف کلان فرهنگی کشور پیشقدم شده و مسیر رشد این بازار را هموار کنند چرا که فعالان و پلتفرم‌های کتاب دیجیتال دیوارهای دفاعی فرهنگ ما هستند و چنانچه در این حوزه توفیق لازم را نداشته باشیم، بعید نیست که تحت تاثیر سرویس دهنده‌های خارجی قرار بگیریم.
منبع: تسنيم