الی کوهن در نخستین ایستگاه در باکو با الهام علی‌اف، رییس‌جمهور جمهوری آذربایجان دیدار کرد. سفر این مقام اسراییلی به پایتخت جمهوری آذربایجان در پرتنش‌ترین روز‌های رابطه تهران و باکو انجام شده و طبعاً متضمن پیام‌هایی برای ایران است.
الی کوهن در پیام توییتری درباره این دیدار ضمن تمجید از روابط تل‌آویو و باکو تاکید کرد در دیدار با الهام علی‌اف رییس‌جمهور آذربایجان درباره مبارزه علیه تروریسم و گسترش همکاری امنیتی و اقتصادی بین دو کشور صحبت کردیم. من تصمیم علی‌اف مبنی بر افتتاح سفارت در اسراییل به عنوان اولین سفارت یک کشور مسلمان شیعه را تبریک گفتم؛ این نشان از عزت بالای دولت اسراییل در جهان است.
پیش از این، اسراییل در سال ۱۹۹۱ استقلال آذربایجان را به رسمیت شناخته و از سال ۱۹۹۳ سفارت خود را در باکو افتتاح کرد. در پاییز سال گذشته وزیر دفاع وقت رژیم اسراییل به آذربایجان سفر کرد و در آنجا با همتای خود ذاکر حسن‌اف و رییس‌جمهور الهام علی‌اف دیدار کرد. دو ماه بعد پس از تایید افتتاح سفارت در تل‌آویو، آذربایجان اولین سفیر خود را در اسرائیل منصوب کرد.
در سفر الی کوهن به باکو یک هیات عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی شامل نمایندگان صنایع دفاع، امنیت سایبری، امنیت داخلی، کشاورزی و صنایع مدیریت آب اسراییل حضور داشتند. در واقع اسرائیل به آذربایجان به عنوان یک شریک راهبردی می‌نگرد و این کشور را به دلیل موقعیت جغرافیایی و یک کشور مسلمان شیعه پایگاه مناسبی برای تحکیم نفوذ در آسیای میانه قلمداد می‌کند.
در این میان، نکته قابل توجهی که رسانه‌های اسرائیلی نیز بر آن تاکید دارند قرار گرفتن آذربایجان در مرز شمالی ایران است. به همین دلیل است که کوهن در سخنانش تاکید کرده که هدف او در این سفر تداوم ایجاد یک جبهه متحد و مصمم در مواجهه با چالش‌های مشترک، همراه با دوستان خوبمان در باکو و همچنین تعمیق همکاری در زمینه اقتصاد، تجارت، دفاع، انرژی و نوآوری است. شایان ذکر است اسراییل بیش از ۳۰ درصد نفت خود را از جمهوری آذربایجان خریداری می‌کند.
اتحاد آذربایجان با اسراییل در پی حمایت رژیم غاصب از این کشور در جریان درگیری با ارمنستان در سال ۲۰۲۰ تعمیق شده است. برخی گزارش‌های خارجی حاکی از آن است که آذربایجان به اسراییل اجازه داده است تا از پایگاه‌های موجود در خاک خود برای انجام پرواز‌های شناسایی بر فراز ایران و اعزام عوامل اطلاعاتی به این کشور برای مختل کردن برنامه هسته‌ای خود استفاده کند. در صورتی که اسراییل تصمیم به انجام حملات هوایی به رآکتور‌ها و نیروگاه‌های ایران بگیرد، دسترسی به پایگاه‌های آذربایجان این کار را برایش امکان‌پذیر خواهد کرد.
از سوی دیگر، اسراییل یکی از تامین‌کنندگان اصلی تسلیحات آذربایجان است. طبق آمار رسمی اسراییل ۶۹ درصد از عمده واردات تسلیحات باکو را در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ تامین کرده که ۱۷ درصد از صادرات تسلیحات تل‌آویو در آن دوره را شامل می‌شود. اسراییل در جریان مناقشه قره‌باغ کوهستانی در سال ۱۳۹۹، ارسال تسلیحات خود به آذربایجان را افزایش داد. آذربایجان در جنگ شش هفته‌ای با ارمنستان که جان بیش از ۶۰۰۰ سرباز را گرفت، بر مناطق مورد مناقشه سیطره یافت.
افتتاح سفارت اسرائیل در ترکمنستان گام دیگر رژیم صهیونیستی در جهت توسعه نفوذ خود در آسیای میانه محسوب می‌شود. کوهن در سفر به ترکمنستان سفارت این رژیم را در پایتتخت این کشور عشق‌آباد افتتاح کرد؛ شهری که با مرز‌های شمال شرقی ایران، حدود ۲۰ کیلومتر فاصله دارد.
برخی رسانه‌های اسرائیلی با اشاره به تحرکات جدید تل‌آویو در باکو و عشق‌آباد این اقدامات را دربردارنده پیام نفوذ رو به رشد اسراییل در منطقه برای جمهوری اسلامی ایران دانسته است.
این اولین سفر یک وزیر خارجه اسراییل به ترکمنستان طی سه دهه اخیر است. اسراییل از حدود یک دهه پیش در عشق‌آباد سفیر مقیم دارد، اما تاکنون او از یک دفتر موقت در هتلی در عشق آباد امور سفارت را اداره می‌کرده است. ترکمنستان تا سال ۲۰۱۳، بنا بر دلایلی از جمله ملاحظات و نگرانی‌های ایران، از تایید نامزدی سفیر اسرائیل برای چندین سال خودداری کرده بود.
با این حال در اثر تلاش‌های اسرائیل و تقویت دیپلماسی در آسیای میانه، مقامات ارشد اسراییلی و ترکمنی طی سال‌های گذشته، از کشور‌های یکدیگر بازدید کرده و توافق‌نامه‌های همکاری در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و انرژی امضا کرده‌اند. همچنین اخیرا دو طرف در حوزه همکاری سلامت و دفاع سایبری پیشرفت‌هایی کرده‌اند.
از نگاه ناظران، اسرائیل در بحبوحه بحران هسته‌ای ایران و به‌ویژه دستیابی ایران به موفقیت‌های هسته‌ای جدید از جمله غنی‌سازی ۲۰ درصد و توسعه زیرساخت‌های هسته‌ای، یکی از راهبردهایش را توسعه روابط با کشور‌های پیرامونی دریای خزر قرار داده و در این راستا، ترکمنستان از ارزش ژئواستراتژیک برای رژیم صهیونیستی برخوردار است.
رژیم صهیونیستی علاوه بر اهداف امنیتی، اهداف اقتصادی را نیز در ترکمنستان دنبال می‌کند؛ برای نمونه در حال حاضر شرکت‌های اسرائیلی در پروژه بازسازی بزرگترین پالایشگاه نفت ترکمنستان حضور فعال دارند. گفته می‌شود اسرائیل در پروژه‌های انتقال انرژی حوزه خزر همواره به دنبال دریافت سهم جدی بوده است. البته ترکمنستان و اسرائیل هر دو در تلاش هستند که روابط خود را عمدتاً اقتصادی نشان دهند و از ابعاد سیاسی و امنیتی آن بکاهند، با این حال روشن است که اسرائیل از همکاری‌های اقتصادی به عنوان پوششی برای تحرکات امنیتی استفاده می‌کند.
از سوی دیگر، ترکمنستان در سال‌های اخیر، روابط خود را با کشور‌های حوزه خلیج‌فارس بیشتر کرده و همزمان روابط تهران و عشق‌آباد کمرنگ‌تر از قبل شده است. برخی کارشناسان معتقدند که مسائل اقتصادی دلیل اصلی سردی رابطه ایران و ترکمنستان است. دولت ترکمنستان علاقه‌مند به جذب سرمایه‌گذاری از کشور‌های حوزه خلیج‌فارس مانند عربستان سعودی و سود بردن از پروژه بلندپروازانه خط لوله گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان- هند است.
نفوذ رژیم صهیونیستی در آسیای میانه همواره نگرانی جمهوری اسلامی ایران را برانگیخته است. استفاده اسراییل از خاک جمهوری آذربایجان برای تهدید امنیت ملی ایران یک مساله جدی و خطرناک است. این نگرانی در سایه تنش بین تهران و باکو افزایش یافته است. برای نمونه باکو اخیرا چهار دیپلمات ایرانی را به عنوان عنصر نامطلوب اخراج کرد و ایران نیز اعلام کرده دست به اقدام متقابل خواهد زد.
افتتاح رسمی سفارت اسرائیل در عشق‌آباد در نزدیکی مرز‌های ایران نیز از دیگر موارد نگران‌کننده نسبت به افزایش نفوذ اسرائیل در شمال شرقی مرز‌های بوده و لازم است از طریق کانال‌های دیپلماسی و غیردیپلماسی، مخاطرات و پیامد‌های این اقدام به گوش دولتمردان عشق‌آباد رسانده شود. کشور‌های آسیای میانه به واسطه محصور بودن در خشکی و نیاز به ارتباط با آب‌های آزاد به صورت ویژه نیازمند ارتباط با ایران هستند. این ظرفیت به ویژه پس از جنگ روسیه و اوکراین به شکل پررنگ اهمیت خود را نمایان کرده و ایران باید از این فرصت برای تقویت جایگاه خود در این منطقه بهره‌برداری کند. اشتراکات تاریخی و فرهنگی نیز از دیگر فرصت‌هایی است که می‌تواند پیوند ایران را با این کشور‌ها تقویت کند.
در پایان باید گفت در حال حاضر از مهم‌ترین اهداف رژیم صهیونیستی تقابل با ایران است و این تقابل به شیوه‌های مختلف سخت و نرم و از طریق گشودن جبهه‌های جدید در حال انجام است. به طور طبیعی، در صورت انفعال و فقدان نقش‌آفرینی فعال ایران در آسیای میانه و قفقاز، نفوذ اسرائیل در این منطقه افزایش یافته و بعید نیست در آینده نزدیک این مناطق تبدیل به کانون‌هایی برای ایجاد تهدید امنیتی برای ایران شوند.
۱۴۰۲/۰۲/۰۴