فساد سیستمی

فعالیت‌های دفتر فرح پهلوی، به‌ویژه در حوزه‌های خیریه و برنامه‌های عام‌المنفعه، از پیچیدگی‌های روابط قدرت، سوءمدیریت و تضاد‌های نهادی در ساختار‌های حکومتی آن زمان پرده برمی‌دارد. برای نمونه، در برگزاری مراسم «سال جهانی کودک» که به دفتر فرح واگذار شده بود، تصمیم‌گیری‌های مالی و اجرایی در این برنامه‌ها اغلب تحت تأثیر ملاحظات غیرشفاف و اولویت‌های شخصی قرار می‌گرفت. «مینو صمیمی» در بخشی از کتاب «پشت تخت طاووس» تصویری روشن از ناکارآمدی و فساد سیستمی در برخی نهاد‌های رژیم پهلوی ارائه می‌دهد که با اهداف خیرخواهانه آنان در تضاد کامل بود. مینو صمیمی درباره هزینه برگزاری مراسم «سال جهانی کودک» می‌نویسد: «من بیشتر راضی بودم که پولی بابت برگزاری جشن‌ها و مراسم تشریفاتی مصرف نکنیم و تمام اعانات مردم را یکسره در اختیار خانواده‌های مستمند و محروم جنوب شهر تهران قرار دهیم. همین موضوع موجب شده بود که مدیرعامل و بقیه رؤسای سازمان تنظیم مرا به چشم یک بیگانه خارج از باند خود نگاه می‌کردند. تا آنجا که روابط من با رؤسای سازمان موقعی بحرانی‌تر شد که یک آگهی مناقصه جهانی برای خرید شیر خشک مورد مصرف سازمان منتشر کردیم، و پیشنهاد‌های متعددی در این باب از سوی کمپانی‌های مختلف اروپایی به دست‎مان رسید. وظیفه من ترجمه و تنظیم پیشنهاد‌های واصله بر حسب قیمت و کیفیت محصولات بود و در نهایت نیز می‌بایست هر آنچه تهیه کرده بودم، در فهرستی بنویسم تا برای کسب اجازه خرید به مدیرعامل سازمان ارائه دهم. ما بیشتر به شیر خشکی نیاز داشتیم که برای مصرف کودکان معلول ذهنی مفید باشد و، چون از نظر بودجه نیز کاملاً تأمین بودیم، لذا حدس می‌زدم مدیرعامل پس از ملاحظه فهرست تنظیمی من، بهترین نوع شیر خشک را سفارش خواهد داد. ولی وقتی جلسه مربوط به تعیین برنده مناقصه تشکیل شد، با کمال تعجب دیدم مدیرعامل ارزان‌ترین شیر خشک راـ که از نظر کیفیت در پایین‌ترین حد قرار داشت- انتخاب کرد. کمپانی سوئدی سازنده این نوع شیر خشک در پیشنهاد مناقصه خود خصوصاً متذکر شده بود که چنین محصولی در کشور سوئد فقط برای تغذیه گوساله‌های شیرخوار مورد مصرف دارد و از آن در تغذیه کودکان استفاده نمی‌شود. ولی مدیرعامل، نه تنها به این نکته اهمیت نداد، که در گزارش صورت‌جلسه حتی اشاره‌ای هم به تأکید کمپانی سوئدی- در باب مصرف آن برای تغذیه گوساله‌ها‌ـ نکرد.» از این رو بررسی‌های تاریخی، مانند پژوهش‌های «عباس میلانی» در کتاب «ایرانیان نامدار»، نشان می‌دهند چنین ناکارآمدی‌هایی به تدریج به نارضایتی عمومی دامن زد و انقلاب ۱۳۵۷ رقم خورد.