واقعیت های زندگی اجتماعی در قاب ماه عسل

پایگاه بصیرت / گروه فرهنگی/شیرین کمالی

ماه عسل برنامه ای گفتگومحور است که از سال 1386 تاکنون مهمان سفره های افطار روزده داران بوده است؛ برنامه ای با اجرای احسان علیخانی که البته در طی این سال ها پخته تر شده و مجری بیش از همیشه در پلاتوها سعی کرده پرگویی نکند و بیشتر از آنکه مجری باشد، برای سوژه، شنونده و برای بچه های پشت صحنه، کارگردان باشد. اعتبار و جذابیت ماه عسل برخلاف سایر برنامه های گفتگومحور موفق چون خندوانه، دورهمی و برنامه نود، نه از شخصیت و موقعیت میهمانان برنامه، که در موضوعات و سوژه هایی است که از نوع اعمال زیرپوست شهری اند؛ موضوعاتی که اغلب در جامعه اتفاق می افتد، اما کسی به آنها اعتنا نمی کند، مثل فقر، زنان بی سرپرست، کودکان کار، بزه کاری و مضامین اخلاقی مثل عفو و گذشت، کارآفرینی پیوند اعضا، وقف و ... . 

همین وجه تمایز سبب شده تا بعد از 11 سال همچنان ماه عسل، مخاطبان بسیاری داشته باشد. مردم و در واقع متن اصلی جامعه در آخرین ساعات مانده به افطار پای تلویزیون می نشینند و برای یک ساعت هم که شده از شبکه های اجتماعی و رسانه های بیگانه دل کنده و به برنامه ماه عسل دل می سپارند. البته ناگفته نماند ماه عسل منتقدان خود را نیز داشته، افرادی که گاه منصفانه و گاه مغرضانه این برنامه را مورد واکاوی قرار داده اند. از نقدها، ایرادها و شوخی های کوچک، مثل حالت و ادا و اطوارهای مجری و طرز لباس پوشین و طراحی دکور، تا نقدهای جدی درباره محتوای برنامه و میهمان ها. 

در اینجا می توان پرسش هایی را مطرح کرد. اینکه آیا برنامه هایی که ادغام آشکاری با شاخص های زندگی لوکس و مصرفی دارند نیاز یک جامعه اسلامی و ایرانی است؟ آیا این برنامه ها می تواند تلنگری به توانمندان برای کمک و رفع نیاز فقرا و نیازمندان باشد؟ و در یک کلام نیاز واقعی جامعه ما چیست؟ خودخواهی یا دیگرخواهی؟

برای پاسخ به این سوالات لازم است به آرشیو برنامه ماه عسل نگاه کوتاهی داشته باشیم و ببینیم این برنامه چه مسائلی را به ما نشان می دهد. با این بررسی در می یابیم که ماه عسل توانسته است تم ها و موضوعات اجتماعی قابل توجهی را پیش چشم همگان قرار دهد و به این وسیله می توان بخشی از واقعیت های مکتوم جامعه را دریافت. برنامه ماه عسل در مواجهه با مسائل اجتماعی، واقعیت های قابل تأملی را بر ما نمایان می کند که عبارتند از:

کودکانی که هر روز در ترافیک و پشت چراغ قرمز با جعبه آدامس و یا بسته دستمال کاغذی تقاضای فروش دارند، زنان بی سرپرستی که بار سنگینی از مشکلات اقتصادی، عاطفی و روانی را به دوش می کشند، افرادی که در گوشه و کنار پارک ها و خیابان ها زندگی خود را روی تکه کارتونی می گذرانند و بسیاری دیگر از مشکلات و دردهای اجتماعی که شاید همیشه جلوی چشمانمان باشد، اما آنها را نبینیم! برنامه ماه عسل تلاشی بوده برای نمایش دردهای موجود از دریچه ای دیگر. اینکه کودکان به میل خود دست فروشی نمی کنند و آنها هم همانند سایر همسالان خود دوست دارند در یک خانواده بسامان زندگی کنند و در مدرسه همراه سایر بچه ها درس بخوانند. اینکه زنان بی سرپرست بزرگ ترین مشکل آنها نداشتن همسر نیست، بلکه به موقعیت اقتصادی و فقر مادی مربوط می شود و برقراری سیستم حمایتی از این زنان و فرزندان آنها ضرورت دارد. اینکه مشکل کارتن خواب ها و بزه کاران تنها با برخورد درست فرهنگی قابل حل است و ...

بسیاری از مشکلاتی که ما منتظر هستیم تا به دست دولت حل شود به راحتی توسط مردم حل می شود. اما متأسفانه جامعه ما به علت مشکلات عدیده اقتصادی و اجتماعی، دچار فقر همدلی شده است. به عبارتی مردم منافع فردی خود را نسبت به منافع عمومی ترجیح می دهند، اما برخی از برنامههای ماه عسل نشان می دهد که مردم ما می توانند به این باور برسند که آنها در جزیره های دور از هم زندگی نمی کنند و مشکلات دیگران می تواند بر زندگی شان تاثیر بگذارد. رسیدن به این باور نیاز به فرهنگ سازی دارد و از آنجا که مخاطب برنامه ماه عسل میلیونی است و اگر فقط در چند درصد از بینندگان شوک اخلاقی ایجاد شود، کافی است که مسیر زندگی بسیاری از افراد عوض شود. 

اینکه موسسه ای بنام  محسنین  برای حمایت از کودکان کار در ماه عسل 94 ایجاد می شود و افراد سرشناس و غیر سرشناس زیادی به آن می پیوندند و طی یک سال پیش از ۲۷۰ هزار کودک کار  و خانواده بی بضاعت را تحت حمایت می گیرد، نمی تواند کار کوچکی باشد. در نتیجه این طرح، خانواده ها و کودکان بسیاری تحت پوشش قرار گرفتند. دو نفر از میهمانان امسال ماه عسل دو بانو بودند که فرزندان آنها تحت پوشش طرح محسنین قرار گرفته بودند و از خدمات این طرح راضی بودند. در کنار طرح محسنین ماه عسل، امسال هم احسان علیخانی در روز جمعه و شنبه هفته گذشته از مخاطبان خواست که برای کمک به زندانیان جرائم غیرنقدی و قتل غیرعمد کمک کنند. به موجب این اقدام حکم آزادی 500 زندانی قطعی شده و در دل آنها آدمی بود که به خاطر دو میلیون و پانصد تومان از سال 89 زندانی بوده و حالا آزاد شده است.

ناامیدی نسبت به آینده زنگ خطر جدی است که به عقیده بسیاری از کارشناسان اجتماعی می تواند زمینه ساز آسیب های اجتماعی چون افزایش روند مهاجرت غیرقانونی، رشد بیماری های روانی، انزوا و گوشه گیری اجتماعی و مواردی از این دست شود. ناامیدی خود معلول عواملی است که یک شبه به وجود نیامده و مدت هاست، بخشی از جامعه ایرانی را درگیر کرده است. سیل عظیم جمعیت جویای کار که عمدتاً فارغ التحصیل رشته های مختلف دانشگاهی هستند و چشم انداز روشنی از آینده کاری خود ندارند یکی از این عوامل است. طبیعی است در چنین شرایطی تنها انعکاس نارضایتی مثمر نخواهد بود و نیازمند ارائه راه حل است. راه حل های در دسترس نه دور از ذهن. برنامه ماه عسل برای نشان دادن این واقعیت اجتماعی برخی از روایت های خود را به گونه ای انتخاب کرده است که در کنار دادن حس امید به مخاطب، راه کاری نیز برای حل مشکلات ارائه می دهد. مثل روایت ابولفضل خانجانی، فردی که از بدترین شرایط به یک زندگی ایده آل رسیده است و یا خواهران قهرمان که با کمترین امکانات ورزشی در منطقه ای محروم مسیر رشد خود را آغاز کردند اکنون در صدر ورزش ووشو ایران قرار دارند. 

پرخاشگری و خشونت از دیگر معضلات اصلی جامعه است. نمونه بارز آن را می‌ توان در بداخلاقی و خشونت در تمام حوزه‌ های اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی و ورزشی مشاهده کرد. ماه عسل از معدود برنامه هایی است که به بیان این معضل اجتماعی آن هم از زبان عاملان و فاعلانی که آن را آفریده و از انگیزه و نیات خود در آن توضیح می دهند، می پردازد. این پرداختن صریح به معضل پرخاشگری و به ویژه ابراز پشیمانی عاملان آن، می تواند زمینه ساز حل آن و دست کم توجه به آن شود، هرچند ممکن است این مسئله خود به ترویج پرخاشگری منجر شود و بسیار ضروری است برای جلوگیری از این اثر منفی چاره اندیشی شود، اما مجرمان زمانی که دیده می شوند و خود به اشتباهاتشان اعتراف می کنند، می تواند تأثیر بیشتری در کاهش جرم و خشونت های اجتماعی داشته باشد.

از همه این نوشته ها و گفته ها گذشته، ماه عسل یک تعریف و رویکرد مستتر و آگاهانه دیگر هم در خود نهفته دارد؛ بزنگاه الهی. حتی معدود افرادی که مقیدات مذهبی ضعیفی دارند، به خدا حتما ایمان دارند. پای سفره دلشان که بنشینی، از لحظه یا لحظاتی برایت می گویند که فقط و فقط دست به دامن خدا شده و حاجت گرفته اند. میهمانان ماه عسل در روایت بسیاری از قصه هایشان به این بزنگاه می رسند که «در آن لحظه دیگر فقط خدا را داشتم و دیگر فقط از خدا خواستم که...». 

نوع دوستی، دگرخواهی، فداکاری، عشق به دیگران و عشق به خداوند از نیازهای جوامع مدرن امروزی است که در بیماری هایی چون فردگرایی، مادی گرایی و تفکرات الحادی گرفتار شدند. متأسفانه جامعه ما نیز علی رغم بهره مندی از اندیشه ها و تفکران ناب اسلامی از این آفات و بیماری ها در امان نمانده و امروز زنگ خطر مولودهای آین آفات چون اعتیاد، طلاق، بیماری های روانی، روسپی گری، زنان و کودکان خیابانی و بزهکار، کارتن خوابی و ... به صدا درآمده است. بنابراین اتخاذ تدابیر گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جهت مواجه با این آسیب ها هرچند دیر اما ضروری است. در این بین ماه عسل شاید یکی از تدابیر فرهنگی باشد که در مقایسه با سایر برنامه های پرهیاهو توانسته تصویر نسبتا واقعی از جامعه و آسیب های اجتماعی را نشان دهد؛ واقعیت هایی که چون از زبان فاعلان و عاملان آنها روایت می شود بر دل مخاطب می نشیند و سبب می شود الگو بگیرد و یا دوری گزیند./گ/الف/