بامداد شنبه 25 فرودین ماه 97، آمریکا به همراه انگیس و فرانسه حملات محدودی را به نقاطی از سوریه انجام دادند. جنگنده ها و موشک های این سه کشور طی 50 دقیقه نقاطی از دمشق و دیگر مناطق سوریه را هدف قرار دادند.
به گفته مسئولان آمریکایی در این حملات بین 100 تا 120 موشک به مواضع نظامی و پایگاه های ارتش سوریه شلیک شد و جنگنده‌های میراژ فرانسه و تورنادو انگلیس در کنار بمب‌افکن‌های بی-1 آمریکایی از آسمان و ناوهای نظامی آمریکا در دریای مدیترانه در حمله مشارکت داشتند.
حملات بر سه استان دمشق، حمص و حماه متمرکز بوده و جنگنده های آمریکایی از پایگاه هوایی العدید این کشور در قطر به پرواز درآمده بودند. منابع محلی در سوریه می گویند دست کم 30 موشک کروز و تام هاک به دمشق شلیک شده است.
دولت سوریه ضمن تایید حملات اعلام کرد که پدافند هوایی ارتش این کشور بیش از 15 موشک را در اطراف دمشق رهگیری و منهدم کرد. از طرفی، دولت سوریه اعلام کرد که برخی مراکز تحقیقاتی و پایگاه‌های نظامی این کشور هدف حملات موشکی متجاوزان قرار گرفته است.
دستاویز شیمیاییاین حملات به بهانه اتهام استفاده ارتش سوریه از سلاح شیمیایی در شهر دوما در غوطه شرقی انجام شده است، این در حالی است که هیچ منبع مستقلی تاکنون موضوع استفاده از سلاح شیمیایی را تایید نکرده است. دولت سوریه خود رسما از سازمان منع گسترش سلاح های شیمیایی (opcw) برای بازدید از شهر دوما و راستی آزمایی ادعاهای آمریکا و متحدانش، دعوت کرده بود.
حملات بامداد شنبه به دنبال تهدید دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا صورت گرفت. وی پس از ادعای به کارگیری سلاح شیمیایی توسط دولت سوریه در شهر دوما در غوطه شرقی تاکید کرد که سوریه باید تاوان این کار را بپردازد.
امانوئل مکرون، رییس جمهوری فرانسه نیز اعلام کرده بود اسنادی در دست دارد که ثابت می کند حکومت بشار اسد به دوما حمله شیمیایی کرده است. ادعای مکرون بر اساس تحلیل اطلاعات عمومی و اطلاعات محرمانه ای است که نهادهای امنیتی فرانسه به دست آورده اند. بیشتر اطلاعات ظاهرا از عکس ها و فیلم هایی است که در اینترنت منتشر شده و به گفته روسیه و سوریه، این تصاویر جعلی است.
با آن که آمریکا و انگلیس و فرانسه نسبت به حمله به سوریه با دستاویز شیمیایی توافق کردند، اما میان مقامات کاخ سفید و نیز متحدان اروپایی آمریکا اختلاف نظر بود. این اختلاف به دلیل پیامدهای احتمالی هر گونه حمله نظامی به سوریه بود، اما سرانجام توافق شد که حملاتی به شکل محدود و نقطه ای انجام گیرد.
متجاوزان اعلام کردند حملات به سوریه پایان یافته است، اما ترامپ به دولت سوریه هشدار داده است در صورتی که این کشور بار دیگر دست به حمله شیمیایی بزند، آمریکا آماده است تا مجددا به این کشور حمله کند.
همزمان گزارش ها حاکی از تلاش های تازه در شورای امنیت سازمان ملل متحد است تا یک تحقیقات مستقل درباره ادعای استفاده سوریه از سلاح شیمایی انجام شود.
نیکی هیلی نماینده آمریکا در سازمان ملل گفت حملات نه برای تلافی یا نمایش قدرت، بلکه برای نابودی توانایی نیروهای سوری در استفاده از تسلیحات شیمیایی بوده است. به ادعای هیلی حمله اخیر برنامه تسلیحات شیمیایی سوریه را فلج کرده است.
نقاط مورد حملهبنابر اعلام ژنرال دانفورد، فرمانده ارتش ایالات متحده، یک مرکز تحقیقاتی در حاشیه دمشق و دو پایگاه دیگر در استان حمص در مرکز سوریه هدف قرار گرفته اند. دانفورد از این اهداف تحت نام دو محل تولید و انبار تسلیحات شیمیایی و یک مقر فرماندهی مهم نام برده است. ژنرال فلورانس پارلی، وزیر دفاع فرانسه، نیز گفته است که یک مرکز تحقیقاتی اصلی و دو مرکز تولید تسلیحات زیرزمینی شیمیایی سوریه هدف قرار گرفته است.
انگلیس هم اعلام کرده است که یک مقر موشکی در ۲۴ کیلومتری غرب حمص را که مظنون به انبار شیمیایی بوده هدف قرار داده است.
در طی این حملات از ضربه به نیروهای روس اجتناب شده است. مسکو تایید کرده است که به پایگاه‌های هوایی و دریایی این کشور در شمال غرب سوریه حمله ای صورت نگرفته است.
آمریکا گفته است که عملیات موفقیت‌آمیز بوده و تمام اهداف تعیین شده با موفقیت مورد اصابت قرار گرفته‌اند.
در این حال دیدبان حقوق بشر سوریه در لندن گفته است تمام تجهیزات مرکز مطالعات و تحقیقات علمی سوریه (SSRC) وابسته به وزارت دفاع این کشور که در محله برزه واقع است از سه روز قبل کاملا تخلیه شده بوده است.
حملات آمریکا، انگلیس و فرانسه مانند حملات آمریکا به پایگاه هوایی الشعیرات سوریه در فروردین ماه سال گذشته، یک حمله نمادین و محدود بود. البته این حملات نسبت به حملات یک سال پیش سنگین‌تر بود. سال گذشته حمله به یک هدف بود، ولی این بار به سه هدف حمله شد. از طرفی، در آن زمان آمریکا به تنهایی عمل کرده بود؛ اما در این حملات دو متحد اروپایی اش، انگلیس و فرانسه هم به آن پیوستند. در این حملات شمار موشک های شلیک شده به اهداف بیشتر از دو برابر تعداد موشک‌هایی بود که در حملات سال گذشته شلیک شده بود.
تسلیحات به کار گرفته شدهدر حمله سه جانبه علیه سوریه، پنج جنگنده رافال، یک فروند ناو، یک ناوچه سوخترسان، چهار جنگنده میراژ ۲۰۰۰-۵، دو هواپیمای آواکس و پنج هواپیمای سوخترسان فرانسه به کارگیری شده است. فرانسه همچنین ۱۲ موشک کروز استفاده کرده است که از این تعداد ۳ موشک کروز از ناو با برد ۱۰۰۰ کیلومتر و ۹ موشک کروز موسوم به «سایه طوفان» با برد ۲۵۰ کیلومتر از جنگنده های رافال شلیک شده اند.
انگلیس از چهار فروند جنگنده شکاری GR4 متعلق به نیروی هوایی سلطنتی استفاده کرده که با موشک‌های کروز موسوم به «سایه طوفان» مجهز شده بودند.
آمریکا نیز از مهمات مختلف شامل موشک کروز تام هاوک و بمب افکن‌های B-1 استفاده کرده است. مطابق اعلام وزیر دفاع آمریکا، میزان مهمات به کار رفته در این حمله دو برابر تعداد موشک‌ها به پایگاه هوایی الشعیرات در سال پیش بوده است.
ارتش روسیه می گوید از ۱۰۳ موشک شلیک شده ۷۱ عدد توسط دفاع ضد هوایی سوریه رهگیری شده است. وزیر دفاع روسیه گفته است که سامانه ضدهوایی این کشور که در سوریه استقراریافته مورد استفاده قرار نگرفته است.
بیشتر موشک‌های شلیک شده، از نوع تام هاوک بودند که شماری از یگان‌های سطحی و زیرسطحی آمریکا و بریتانیا به آن مجهزند. این موشک کروز دوربرد که علیه هدف‌های زمینی مورد استفاده قرار می‌گیرد، گونه‌های مختلفی دارد ولی برد تقریبی آن، بنا به نوع آن، بین ۱۳۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلومتر است.
بازی روسیهروسیه به عنوان متحد و حامی سوریه محسوب می شود، لذا انتظار آن بود که علیه حملات اخیر به سوریه واکنش عملی نشان دهد. پیش از حمله نیز روسیه در پاسخ به تهدیدات ترامپ هشدار داده بود موشک های آمریکا را ساقط خواهیم کرد، اما وزارت دفاع روسیه اعلام کرد پدافند موشکی این کشور در حملات روز شنبه اقدامی انجام نداده است.
از طرفی مراکز مربوط به روسیه در سوریه هدف قرار نگرفته است؛ لذا می توان حدس زد که میان واشنگتن و مسکو نوعی هماهنگی صورت گرفته است تا روسیه در این حملات بی طرف باشد. تنها کاری که روسیه انجام داده آن است که دمشق از طریق هماهنگی واخذ اطلاعات لازم از روس ها، از میزان خسارت های حمله کاست.
قطعا روسیه از نقش و نفوذ خود در سوریه دست نخواهد کشید، لذا عدم مداخله مستقیم این کشور به معنای عقب نشینی نیست. میان روسیه و آمریکا یک رقابت بی پایان نظامی و سیاسی وجود دارد که منحصر به عرصه سوریه نیست. در سطح کلان هرگونه واکنش روسیه علیه حملات آمریکا، انگلیس یا فرانسه به معنای وارد کردن پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به درگیری با محور شرق به رهبری روسیه است، مساله ای که تبعات خوبی دربرنداشته و در صورت تداوم و تشدید، می تواند کار را به جنگ جهانی بکشاند.
واکنش هابه طور طبیعی کشورهای همسو با آمریکا شامل کشورهای اروپایی و متحدان منطقه ای واشنگتن مانند رژیم اسراییل، عربستان و ترکیه از حمله به سوریه استقبال کردند، اما مخالفان آمریکا از جمله روسیه و چین و به ویژه کشورهای محور مقاومت به رهبری جمهوری اسلامی این اقدام را قویا محکوم کردند. رهبر معظم انقلاب آمریکا، انگیس و فرانسه را جنایتکارانی خواندند که با ذهنیت جنگ های صلیبی در صدد ضربه زدن به کلیت مسلمانان هستند.
دولت دمشق حمله آمریکا و متحدانش را تحت عنوان «جنایت وحشیانه غربی‌ها» محکوم کرد. بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه گفته است که این حملات سوریه و مردم این کشور را بیشتر از همیشه به مقابله با تروریسم در کشور مصمم کرده است. بشار جعفری، نماینده سوریه در سازمان ملل هم ضمن محکوم کردن حملات گفت آمریکا و متحدانش باید منشور ملل متحد را بخوانند؛ او سه نسخه از منشور ملل متحد را نشان داد و گفت دو نسخه به انگلیسی و یکی به فرانسه است. بشار جعفری همچنین گفت آمریکا با فلسفه «یا با ما، یا بر ما» باعث بازگشت جنگ سرد شده است. وی گفت مرکز ادعایی تولید تسلیحات شیمیایی در برزه پیش از این بازرسی شده بود.
سازمان ملل در برابر تجاوز آشکار به حریم سوریه، طبق معمول سکوت پیشه کرده و فقط دولت های عضو را به خویشتنداری فراخوانده است .در سطح دیپلماتیک، روسیه تلاش کرد که با تصویب یک قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد اقدام آمریکا و متحدانش را محکوم کند، اما پیش نویس قطعنامه در برابر هشت رای منفی و چهار رای ممتنع به جایی نرسید؛ تنها چین، بولیوی و روسیه به پیش نویس رای مثبت دادند.
اهداف و انگیزه هادر سطح رسمی، سران کشورهای متجاوز اعلام کردند هدف از حمله، تنبیه نظام سوریه به دلیل حمله شیمیایی به دوما و ضربه زدن به زیرساخت های شیمیایی این کشور بوده است، اما هدف اصلی متجاوزان بیش از آن که نظامی باشد، سیاسی و رسانه ای و برای اقناع افکار عمومی به ویژه در غرب بوده است.
پس از تحولات اخیر در عرصه میدانی، به ویژه پایان عملیات نظامی در غوطه شرقی دمشق، با خروج گروه‌های مخالف مسلح از این منطقه، طرف های بین المللی حامی تروریست ها شکست سختی را متحمل شدند، لذا از طریق حمله اخیر می خواستند به نحوی این شکست را جبران کرده و بگویند که هنوز در این عرصه حضور دارند.
نوع و میزان این حمله سه جانبه نشان می دهد که هدف از آن حفظ آبروی واشنگتن، پاریس و لندن بوده است، لذا نمی توان روی نتایج آن در تغییر توازن قوای موجود در عرصه سوریه حساب کرد. به همین دلیل پاسخگویی به حملات غرب در دستور کار سوریه و متحدانش نیست، بهترین پاسخ ادامه مبارزه با تروریست هایی است که غرب به همراه متحدین منطقه ای خود سال ها از آنان حمایت مالی و تسلیحاتی کرده و اینک دست پروردگان خود را در سراشیبی سقوط می بینند.
پیامدهاغرب به تصور خود ضرب شستی به سوریه و محور مقاومت نشان داده است، اما ضرباتش کاملا محدود و تاکتیکی و فاقد تاثیر راهبردی بوده است. از طرفی، ادعای این که ساختارهای شیمیایی سوریه فلج شده است مورد تردید است. سوریه نیازی به تسلیحات شیمیایی ندارد و از سال 2012 حاضر شده است بازرسان بین المللی وارد این کشور شده و به تحقیق در باره شیمیایی بپردازند.
تروریست ها و حامیانشان از حمله غرب به سوریه خشنود هستند، اما دلخوشی به یک آتش بازی بدون نتیجه مهم میدانی و راهبردی بی فایده است. نکته مهم در عرصه سوریه آن است که نظام قانونی این کشور با کمک متحدین خود چند سالی است عملیات هایی حساب شده را علیه تروریست ها در مناطق مختلف این کشور سامان داده است و به پیروزی های چشمگیری دست یافته است. اینک چیزی نمانده که اندک مناطق باقی مانده از لوث تروریست ها پاک شود.
در سطح منطقه ای، حمله به سوریه نشان داد غربی ها همچنان تلاش دارند در منطقه و خصوصا سوریه ابراز وجود کنند و در عین حال به متحدان خود در منطقه دلگرمی ببخشند، اما معادلات منطقه ای کاملا به نفع سوریه و حامی منطقه اش جمهوری اسلامی و در مجموع محور مقاومت رقم خورده و با این حملات محدود، وضعیت تازه ای در سوریه به نفع مخالفان دمشق شکل نخواهد گرفت.
در سطح بین المللی، حمله به سوریه نمادی از رقابت های تازه غرب و شرق در چهارچوب «جنگ سرد» جدید قلمداد می شود. واقعیت این است که غرب، معرکه سوریه را به شرق (روسیه) واگذار کرده و روسیه که در پرونده های متعددی با غرب و خصوصا آمریکا در حال چالش است، حداقل در عرصه سوریه دست برتر را یافته است. توافق ضمنی روسیه و عدم واکنش به حمله اخیر ضمن آن که پرده ای از تعاملات رقابت آمیز شرق و غرب است، نشانگر عدم اهتمام روسیه به حملات تاکتیکی و بی تاثیر و نوعی احتیاط نسبت به ورود در جنگ فراگیر است.
جمع بندیحملات سه جانبه آمریکا، انگلیس و فرانسه به سوریه، که با دستاویز واهی شیمیایی صورت گرفت، به دلیل محدودیت و نوع اهداف، نتایج راهبردی دربر نداشته و به هیچ وجه نمی تواند معادلات نظامی را در سوریه تغییر دهد. از طرفی، با توجه به آگاهی سوریه از حمله احتمالی آمریکا، مراکز مهم از قبل تخلیه شده بود. لذا این حملات در سطح تاکتیکی و در چهارچوب اعاده حیثیت آمریکا و اروپا در سوریه، به ویژه پس از پیروزی چشمگیر نظام سوریه و متحدانش در غوطه شرقی و شکست سنگین گروه های تروریستی (خصوصا جیش الاسلام)، انجام گرفته است.
روسیه پیش از حمله اعلام کرده بود پاسخ هر گونه حملات نظامی آمریکا علیه سوریه را می دهد، اما هیچ واکنشی از سوی روسیه صورت نگرفت. این بدان معناست که همانند حمله فروردین ماه گذشته آمریکا به پایگاه الشعیرات در استان حمص، هماهنگی لازم با روسیه انجام گرفته است. این هماهنگی را می توان به حساب تعاملات پنهان مسکو و واشنگتن گذاشت که در پرونده سوریه به نوعی بده بستان کرده و با تقسیم نقش، بازی در این عرصه را قاعده مند کرده اند.
این که سوریه علاوه بر محکوم کردن لفظی، پاسخ عملی به حملات آمریکا می دهد یا نه محل بحث است. از یک سو اگر پاسخی داده نشود به معنای پذیرش ضمنی اتهام به کارگیری سلاح شیمیایی است که از سوی آمریکا و اروپا متوجه دمشق شده است، اما از سوی دیگر وضعیت پیچیده سوریه به گونه ای است که دولت این کشور به آسانی نمی تواند دست به اقدام نظامی علیه منافع آمریکا (برای نمونه پایگاه های آمریکا در حسکه و یا ناوهای آن در مدیترانه) بزند. لازمه چنین کاری هماهنگی اولیه با روسیه است ـ که در شرایط کنونی در سوریه دست برتر را داردـ و با توجه به آنچه گفته شد، بعید است مسکو چنین چراغ سبزی نشان دهد.
هر گونه پاسخ به حملات آمریکا و متحدانش (چه از طرف سوریه، نیروهای مقاومت و یا روسیه) موجب تنش بیشتر و احتمال برافروختن جنگی فراگیر خواهد شد که به نفع هیچ از اطراف و بازیگران درگیر در سوریه نخواهد بود. عدم پاسخ فوری جمهوری اسلامی به حملات رژیم صهیونیستی به پایگاه تیفور نیز در این چهارچوب قابل ارزیابی است.
با این حال مطالبه عمومی افکار عمومی مردم سوریه (و نیز مردم ایران) پاسخگویی به تجاوز آشکار صهیونیست ها و آمریکا به سوریه است. قطعا جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت از پاسخگویی عاجز نیست، با این حال مسایل پشت پرده شاید به گونه ای باشد که هر گونه واکنش نیاز به تأنی و محاسبات خاص و هماهنگی های لازم داشته باشد.
حتی اگر جوابی هم داده نشود، توازن قوا در سوریه آن چنان رقم خورده که روند پیروزی سوریه و متحدانش از یک سو و شکست تروریست ها و حامیانشان از سوی دیگر، همچنان فزاینده است./