در سایه افزایش تنش‌ها در منطقه خلیج فارس، عربستان سعودی روز شنبه مدعی شد که با استقرار نیروهای جدید آمریکایی در خاک این کشور موافقت کرده است؛ اما آمریکایی‌ها می‌گویند که استقرار نیروها به درخواست پادشاهی سعودی صورت گرفته و آنها قرار است بخشی از هزینه‌ها را نیز پرداخت کنند. یک منبع مسئول در وزارت دفاع سعودی در همین رابطه اعلام کرد که طبق همکاری مشترک پادشاهی سعودی و ایالات متحده آمریکا، ملک سلمان با میزبانی پادشاهی سعودی از نیروهای آمریکایی با هدف افزایش سطح کار مشترک در دفاع از امنیت منطقه و ثبات آن، موافقت کرده است. اما فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا (سنتکام) در بیانیه‌ای اعلام کرده است که اعزام نیروها به عربستان به درخواست رهبران سعودی و در سایه بحران‌های منطقه‌ای صورت می‌پذیرد. در این بیانیه آمده است: با هماهنگی و به دعوت سعودی، وزیر دفاع با اعزام افراد و ارسال تجهیزات آمریکایی برای استقرار در عربستان موافقت کرد. این اقدام قدرت ما برای دفاع از نیروها و منافعمان را در منطقه در برابر تهدیدات افزایش می‌دهد.
در همین حال، شبکه «ان بی سی» نیز خبر داده است که عربستان سعودی با پرداخت بخشی از هزینه‌های نیروهای آمریکایی مستقر در این کشور موافقت کرده است و طبق گزارش نیوزویک، قرار است ۵۰۰ نیرو، جنگنده‌های اف-۲۲ و دیگر هواپیماهای آمریکایی تا آگوست پیش رو در عربستان مستقر شوند.
وجود تناقض درخصوص طرف تقاضا کننده برای ورود نیروهای امریکایی به عربستان در حالی است که رسانه های مختلف منطقه ای نسبت به موضوع واکنش های متفاوتی نشان داده اند.
پایگاه اینترنتی العاجل (20/7/2019) همانند دیگر رسانه های سعودی به دنبال یافتن توجیهاتی برای این حضور است و با تاکید بر پیشینه همکاری های نظامی ایالات متحده امریکا و عربستان سعودی و نیز تایید این سخن مقامات سعودی که حضور امریکایی ها به درخواست خود آنها بوده است، تصریح می کند که تصمیم ملک سلمان برای پذیرش حضور نیروهای امریکایی موید این است که عربستان در مقابل سیاست خصمانه ایران تنها نیست و هدف اصلی این حضور هم بازدارندگی در مقابل منابع تهدید است.
این رسانه سعودی مدعی می شود که مواقفت پادشاه سعودی با حضور نظامیان امریکایی با هدف جلوگیری از تشدید بحران در مطنقه است و در عین حال پیامی شدید به نظام ایران است که برای بهره برداری از تنش ها تلاش بیهوده نکند.
-پایگاه مصر العربیه (21/7/2019) در گزارشی به بررسی واکنش شورای همکاری خلیج [فارس] نسبت به این موضوع پرداخته و به نقل از عبد العزیز حمد العویشق، معاون دبیر کل شورای همکاری خلیج [فارس] در امور سیاسی و مذاکرات، تاکید می کند که ایران پس از اعمال تحریم های امریکا که نتایج آن هم قابل پیش بینی بود، به دنبال کشاندن منطقه به جنگ است و به همین دلیل باید تلاش های بین المللی صورت گیرد تا مانع از اقدامات ایران شود.
درحالی که رسانه های وابسته به عربستان تلاش می کنند حضور امریکایی ها را به گونه ای ارائه دهند که درخواست حضور از ناحیه خود آنها بوده و پادشاه سعودی هم با آن موافقت کرده است، اما منتقدان نگاه دیگری نسبت به موضوع داشته و بر ضعف عربستان در زمینه نظامی تاکید می کنند.
پایگاه تحلیلی ن بوست (20/7/2019) در تحلیلی ضمن نگاهی به پیشینه حضور نیروهای امریکایی در عربستان انگیزه های حضور امریکایی ها را بررسی و تاکید می کند که با توجه به تهدیدهایی که از سوی ایران علیه منافع امریکا وجود دارد، کاخ سفید هم مجبور شده است تا حضور نظامی خود را در خاورمیانه تقویت کرده و ضمن تقویت نفوذ خود، جایگاه نیروهای دیگری مثل روسیه – که در سه سال اخیر یک بازیگر اصلی در منطقه تبدیل شده است – را نیز تضعیف کند.
در این تحلیل تاکید شده است که یک پیام دیگر حضور امریکایی ها متوجه همپیمانان ایران در یمن، لبنان، سوریه و عراق است که گروه های شبه نظامی در آنها فعال هستند. از سوی دیگر حفظ تنش منطقه باعث کاهش نفوذ کشورهای صادرکننده نفت عضو اوپک نیز می شود و این امکان را به امریکایی ها می دهد تا بازارهای جدیدی برای نفت شیل خود – که ذخیره ای بالغ بر 470 میلیون بشکه دارد – پیدا کنند. در کنار اهداف اقتصادی بهره برداری تبلیغاتی ترامپ از این موضوع برای انتخابات آتی جزو دیگر انگیزه های امریکایی ها به حساب می آید.
الخلیج اون لاین (20/7/2019) در تحلیلی تاکید می کند که ناتوانی سعودی ها در حفظ حریم هوایی خود در مقابل انصارالله یمن و هدف قرارگفتن تاسیسات حیاتی و راهبردی آن باعث شده است تا ملک سلمان به امریکایی ها پناه ببرد. در این تحلیل تصریح شده است که عربستان سعودی به رغم داشتن سامانه های دفاع هوایی پاتریوت امریکایی و نیز سامانه گنبد آهنین – که از رژیم صهیونیستی خریداری شده است – در هدف قراردادن اهداف مورد نظر ناموفق عمل کرده است و از همین رو مجبور به کمک گرفتن از امریکایی ها شده است.
پایگاه خبری مصر الجدید (22/7/2019) حضور امریکایی ها در عربستان را زمینه ساز تشدید تردیدها درخصوص توانمندی های ریاض برای حمایت از خود می داند؛ به ویژه اینکه سعودی ها پس از گذشت چهار سال از جنگ علیه یمن نتوانسته اند پیروزی ملموسی به دست آورند. از سوی دیگر حضور نیروهای امریکایی ضربه سنگینی به نظام سعودی است که تلاش می کند تصویر یک قدرت نظامی مسلط در سطح منطقه را از خود نشان دهد. اما با وجود صرف هزینه های سنگین اکنون آشکار شده است که آنها فاقد توان لازم برای مقابله با حملات احتمالی ایران هستند.
روزنامه رای الیوم (21/7/2019) در سرمقاله خود روی تاکید کرده است که حضور 500 نظامی امریکایی در عربستان بیشتر با هدف ارائه آموزش درخصوص نحوه استفاده از سامانه موشکی «تاد» برای هدف قراردادن موشک های شلیک شده از سوی انصار الله یمن بوده که در عین حال اعتراف به شکست سامانه موشکی پاتریوت است. ضمن اینکه این حجم اندک از نیرو را نمی توان اقدام در جهت مقابله با ایران ارزیابی کرد.
جمعبندی
اعزام 500 نیروی نظامی آمریکا به پایگاه هوایی سلطان بن عبدالعزیز در شرق ریاض پس از 16 سال و انتقال سامانه دفاعی پاتریوت و جنگنده‌های رادارگریز و نسل پنجمی «اف-۲۲» به عربستان در شرایط افزایش سطح تنش، اقدامی معنادار است که آمادگی برای تقابل احتمالی با ایران، موازنه با انصارالله یمن، رقابت با قطر و افزایش همکاری های نظامی- امنیتی دوجانبه بعنوان چهار هدف این تحول مهم مطرح قابل شناسایی است که در این نوشتار مورد تبیین قرار گرفته است.به به گزارش راهبرد معاصر چهار هدف این حضور عبارتند از:
1. آمادگی مقابله با ایران
با افزایش تنش ها در منطقه، رئیس جمهور آمریکا در اواخر خرداد ماه 98 دستور اعزام نیرو به منطقه را داده بود و تاکید کرد این تعداد نیرو بنا به درخواست سنتکام و توصیه رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا پس از مشورت با کاخ سفید اعزام می‌شوند. نیروهایی که در عربستان سعودی مستقر می‌شوند، بخشی از همین نیروهای جدید هستند. دولت آمریکا هنوز تصمیم خود برای استقرار نیرو در عربستان را رسما به کنگره اطلاع نداده، اما بنظر می رسد که این تصمیم رسما و به زودی اعلام شود.
در این فضا، یکی از انگیزه های ریاض و واشنگتن برای حضور نیروهای آمریکایی در پایگاه مهم سلطان در شرق ریاض بالا بردن سطح آمادگی و عملیاتی نیروها برای تقابل احتمالی با ایران است. در واقع راهبرد فشار حداکثری ترامپ علیه تهران و ایفای نقش عربستان در این کمپین باعث شده تا با افزایش تنش ها در منطقه خلیج فارس، ریاض این بار به شکل عملیاتی تر و با پرداخت هزینه های همپیمانی با آمریکا در این طرح که عمدتا و ابتدا به ساکن دفاعی است، مشارکت کند.
همچنین نگرانی مقامات سعودی از وقوع یک جنگ احتمالی بخصوص با نمایش قدرتی که جمهوری اسلامی ایران با زدن پهپاد آمریکایی و توقیف نفتکش بریتانیایی از خود بروز داده، باعث شده تا عربستان از آمریکا بخواهد تا با استقرار نیرو و تجهیزات، زمینه را برای دفع خطر، حفظ موازنه و بازگرداندن آرامش و ثبات به منطقه بازگرداند.
2. موازنه با انصارالله
انگیزه بسیار مهم دیگر عربستان از استقرار نیروهای آمریکایی به بن بست در یمن و تحولات جدید منبعث از آن بر می گردد. انتقادات بین‌المللی از رویکرد سعودی، فرسایشی شدن جنگ، بحران انسانی، ناکارآمدی و فروپاشی ائتلاف عربی، عدم تمایل آمریکا به ورود مستقیم به جنگ و مهم‌تر از همه در سطح استراتژیک خروج امارات، متحد سعودی، از یمن باعث شده تا عربستان عملا در جنگ یمن که در مارس ۲۰۱۵ کلید زد، تنها بماند.
این وضعیت در کنار قدرت آفندی انصارالله و ارتش یمن و حملات متناوب و موفق پهپادی و موشکی به خاک عربستان و هدف قرار دادن فرودگاه ها، تاسیسات نفت و برق در مناطق جنوبی عربستان و همچنین ریاض پایتخت، باعث شده تا عملا عربستان در جنگ با یمن زمین‌گر شود. در این میان ناکارآمدی سامانه دفاع موشکی پاتریوت و نیروهای استیجاری و مزدور از سومالی و برخی دیگر از کشورها سبب شده تا عربستان با متقاعد سازی آمریکایی ها به ارسال نیروهای کارآزموده و نسخه جدید سامانه پاتریوت، در صدد باشد تا موازنه تغییر یافته به نفع یمنی ها را مجددا در فرآیند توازن قرار دهد.
در این میان اما این اقدام آمریکایی ها بیشتر دفاعی و از سر تهدید و نمایش قدرت است و بنظر نمی رسد که با فشارهایی که در کنگره و سنا از سوی هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه در خصوص جنگ یمن و ممانعت فروش تسلیحات به عربستان وجود دارد، ترامپ با رویکردهای اقتصادی ای که دارد، بخواهد اقدامی میدانی به نفع عربستان انجام دهد.
3. رقابت با قطر
انگیزه دیگری که به این رفتار عربستان شکل می دهد، رقابت با قطر بر سر پایگاه های هوایی العدید و سلطان است. متقاعد سازی آمریکا به استقرار نیرو در پایگاه هوایی سلطان در شرایطی صورت می گیرد که پیشتر قطری ها خواستار استقرار این نیروها در پایگاه العدید شده بودند. تصاویر ماهواره‌ای که توسط پایگاه پلنت لبز گرفته شده نشان می‌دهد از نیمه ماه گذشته میلادی تعداد محدودی نیروی نظامی و پشتیبانی آمریکایی در این پایگاه مستقر شده‌اند. تصاویر دیگری که اوایل ماه جاری میلادی برداشته شده هم نشان می‌دهد که زیرساخت‌های این پایگاه، از جمله باندهای فرود هواپیما، توسعه یافته است و تا ماه آگوست این فرآیند تکمیل می شود. اگرچه عربستان در طول چند دهه شراکت راهبردی با آمریکا، محدودیت هایی را در خصوص حضور نیروهای خارجی داشته است، ولی عملگرایی سعودی در طول بزنگاه های خاص همچون جنگ خلیج فارس، اشغال افغانستان و اشغال عراق باعث شده تا در مقطع کنونی رقابت با قطر و نگرانی ها از ایفای نقش بیشتر این کشور در استراتژی منطقه ای آمریکا، به یکی از اولویت ها و دغدغه های سعودی تبدیل شود.
4. همکاری‌های نظامی عربستان و آمریکا
انگیزه چهارمی که به تمایل سعودی ها برای استقرار نیروها و تجهیزات آمریکا شکل می دهد، تداوم همکاری های نظامی- امنیتی در فضای انتقادات داخلی و بین المللی از رویکرد عربستان در جنگ یمن و فروش تسلیحات به ریاض است. 27 تیر ماه برخی از اعضای جمهوری خواه مجلس نمایندگان به قطعنامه‌های پیشنهادی علیه ترامپ برای فروش سلاح به عربستان و امارات رأی مثبت دادند و براین اساس قطعنامه ممنوعیت فروش میلیاردها دلار سلاح به عربستان سعودی و امارات در مجلس نمایندگان آمریکا رأی آورد. پیش از این در ماه ژوئن نیز مجلس سنا به لغو قراردادهای فروش سلاح به عربستان رأی داده بود و بر این اساس، این سومین بار طی ماه‌های اخیر است که کنگره مصوبه‌ای علیه روابط ویژه دولت ترامپ با عربستان ارائه می‌کند. نمایندگان آمریکایی در ماه آوریل نیز به پایان مشارکت آمریکا در جنگ عربستان علیه یمن رأی دادند. اگرچه ترامپ گفته است همه این قطعنامه ها را وتو خواهد کرد.
30 تیر ماه نیز وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد شرکت «لاکهید مارتین» موفق شده است برای فروش سامانه موشکی «تاد» به عربستان سعودی، قراردادی به ارزش یک میلیارد و ۴۸۰ میلیون دلار با ریاض امضا کند. ماه گذشته میلادی، «مایک پامپئو» وزیر خارجه آمریکا در اظهاراتی که با واکنش منفی نمایندگان هر دو حزب در کنگره روبرو شد، گفت واشنگتن قصد دارد با استناد به مجوزهای گذشته و با هدف ایجاد بازدارندگی جنگ‌افزارهایی به ارزش ۸.۱ میلیارد دلار به عربستان سعودی صادر کند. بنابراین عربستان به دنبال آن است تا در فضای تصاعد بحران زمینه را برای ارسال تجهیزات پیشرفته تر فراهم کند. بخصوص ضعف هایی که سامانه پاتریوت در استان های جنوبی عربستان و در مرز با یمن از خود نشان داده باعث شده تا فشارها بر آمریکا برای تحویل سامانه تاد افزایش پیدا کند. در این چارچوب تحویل سامانه اس 400 روسیه به ترکیه و درخواست سعودی ها از مسکو برای تحویل این سامانه به ریاض بخش دیگری از رفتار عربستان برای متقاعد کردن دولت ترامپ و کنگره برای تحویل سامانه های پیشرفته دفاعی است.
از اینرو و در جمع بندی باید گفت که استقرار نیروهای آمریکایی در ریاض تحول مهم و عمده ای در فضای تنش های منطقه و در چارچوب همکاری های عربستان و آمریکا به شمار می رود. این اقدام ابتدائا دفاعی با هدف بازگرداندن توازن به منطقه و کنترل تنش از سوی آمریکا صورت می گیرد و ایفای نقش عربستان در میزبانی از این نیروها در چارچوب راهبرد منطقه ای ترامپ و برای مدیریت تنش و کنترل رفتار بازیگرانی چون ایران صورت می گیرد. محتمل است که در فضای تصاعد بحران، زمینه برای ورود این نیروها در صحنه عملیاتی به نفع عربستان هم فراهم شود.