حضرت آیت الله خامنه‌ای در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سی‌ویکمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله) در ۱۴ خرداد ۱۳۹۹ مطالب بسیار مهمی در مورد اهمیت، مفهوم و ابعاد تحول در مکتب امام خمینی و نظام جمهوری اسلامی ایران فرمودند که از آن می‌توان به عنوان «دکترین تحول» یا «نقشه راه تحول در جمهوری اسلامی ایران» یاد نمود.
تحول در مکتب امام خمینی
امام خامنه‌ای تحوّل‌خواهی و تحوّل‌انگیزی را جزو مهمترین و برجسته‌ترین خصوصیّات امام بزرگوار می‌دانند. معظم‌له اصول و روش‌های امام خمینی در ایجاد تحول را چنین برمی‌شمرند:
- حرکت‌آفرینی، تحریک غریزه‌های معنوی و فطرت و سرشت انسانی از راه درس اخلاق و تذکّر و آماده کردن دل‌ها
- پافشاری بر تعبّد، هم تعبّد در احکام، هم تعبّد در مراسم دینی؛ در عین نگاه نوگرایانه به مسائل
- نگاه الهی و توحیدی به همه تحوّلات
- اتکا به حرکت اسلامی و مبانی معرفتی اسلام
امام خمینی بر این اساس و پایه‌ها تحولات عمیق، بنیادین و متعددی در ملت ایران به‌وجود آوردند.
تحولاتی که رهبر انقلاب در سی‌ویکمین سالگرد رحلت امام به‌عنوان نمونه شرح فرمودند:
- تحوّل در خمودگی و تسلیم بودن ملّت و تبدیل به روحیه‌ی مطالبه‌گری
- تحوّل در نگاه مردم به خودشان و به جامعه‌شان و تبدیل حالت خودحقیرپنداری به حالت عزّت و اعتماد به نفْس ملّی
- تحوّل در مطالبات اساسی مردم از چیز‌های حقیر، کوچک، محلّی و محدود به امور اساسی، بزرگ، انسانی و جهانی
- تحوّل در نگاه به دین از نگاه شخصی به اجتماعی و جهانی (نظام‌سازی و تمدّن‌سازی و جامعه‌سازی و انسان‌سازی و مانند اینها)
- تحوّل در نگاه به آینده و تبدیل آینده‌ای در مقابل چشم نداشتن به ایجاد تمدّن نوین اسلامی و اتّحاد عظیم اسلامی
- تحوّل در مبانی معرفتیِ کاربردی و ورود فقه در عرصه‌ی نظام‌سازی با استفاده صحیح از موازین متعارف فقهی و به‌صورت کاملاً روشمند و قانونمند و به دور از بدعت
- تحوّل در نگاه به نسل جوان و اعتماد به فکر و عمل جوانان بعنوان یک ذخیره و ثروت برای نظام و جوان‌گرایی در عین اعتماد به نیرو‌های غیرجوان
- تحوّل در نگاه به قدرت‌های جهانی و ابرقدرت‌ها و باور ضربه‌پذیری و شکست‌پذیری ابرقدرت‌ها
تحوّل و نوآوری و پیشرفت؛ نشانه زنده ماندن انقلاب
رهبر انقلاب هر جامعه زنده و پویایی را محتاج تحوّل دانسته و ضرورت تحول در جامعه ما در بخش‌های مختلف را تصریح و در تکمیل این موضوع بر متوقف نشدن حرکت تحولی امام و دنبال کردن رویکرد تحوّلی امام توسط ملت ایران تأکید نمودند، اما هشدار دادند که در بعضی از موارد هم زیرساخت‌های تحوّلی‌ای به وجود آمده است، لکن هنوز به فعلیّت و به تحقّق نرسیده است و در یک مواردی تحوّل هم نداشتیم و بدتر از آن اینکه در مواردی عقب‌گرد داشتیم که معظم‌له این موضوع را تأسّف‌بار و ناپسند و غیرقابل‌قبول و برخلاف طبیعت انقلاب دانستند.
معظم‌له صراحتاً اعلام نمودند:
«زنده ماندن انقلاب به این است که پی‌درپی نوآوری داشته باشد، تحوّل داشته باشد، پیشرفت داشته باشد.»
تعریف باید‌ها و نباید‌های تحول
رهبر انقلاب به‌صورت مفصل و مبسوط مفهوم و باید‌ها و نباید‌های تحول در آینده را بازگو نمودند.
ایشان در مورد تعریف و مفهوم تحول فرمودند:
«تحوّل یعنی به حال برتری با شکل واضحی دست یافتن؛ یعنی یک جهش، یک حرکت بزرگ؛ در زمینه‌های مختلف.»
باید‌ها و ضروریات تحوّل به معنای واقعی و صحیح کلمه از دیدگاه رهبر انقلاب عبارت‌اند از:
- اراده انسان‌ها و حرکت درستشان
- گرایش مستمر به بهتر شدن و همواره قدمی بالاتر و مرحله‌ای جلوتر را دنبال کردن
- میل به شتاب گرفتن و سرعت داشتن در حرکت و جهش در حرکت
- داشتن پشتوانه فکری
- استفاده از دارایی‌های معنوی‌مان که عبارت است از احکام اسلام و مقرّرات اسلامی و آیات کریمه‌ی قرآن و کلمات اهل‌بیت (علیهم السّلام)
- تحوّل لزوماً یک حادثه‌ی دفعی نیست و گاهی تدریجاً انجام می‌گیرد، اگر هدف‌گیری نشانه‌گیری درست انجام گرفته باشد، به هدف هم دیر برسیم ایرادی ندارد.
- بایستی در این تحوّلی که تدریجاً بنا است انجام بگیرد، یک دست هدایت‌گر مورد اطمینانی بالاسر این تحوّل وجود داشته باشد
- تحوّل، کار عمقی و اساسی است
- سرعت البتّه مهم است لکن سرعت با شتاب‌زدگی فرق دارد
- استفاده از فکر و روحیه جوان و از حالت اقدام و جسارت و حرکتی که جوان می‌کند
نباید‌ها و خط‌قرمز‌های تحوّل که رهبر انقلاب در مورد آن‌ها هشدار و بیدارباش دادند:
- اکتفا نکردن به داشته‌های موجود
- ارتجاع که نقطه مقابل انقلاب است
- اجتناب از تحجّر و پافشاری بر مشهورات غلط
- بی‌پشتوانه فکری بودن و بعضی از حرکت‌های سبُک و سطحی را به حساب تحوّل گذاشتن
- تحوّل را نبایستی با استحاله‌ی فکری اشتباه گرفت
- ملّت‌ها اگر چنانچه هویّت و داشته‌های معنوی خودشان را از دست بدهند، در واقع یک مرگ تمدّنی برای آن‌ها به حساب می‌آید
- وقتی تقلید پیش آمد، باید فکر را گذاشت کنار، اجتهاد را باید گذاشت
- بی‌صبری نباید کرد
- تحوّل را نباید با یک سلسله کار‌های سطحی و دم‌دستی و عجولانه اشتباه گرفت
- نترسیدن از دشمن و دشمنی‌ها در داخل و خارج
نیاز‌های جامعه ما به تحوّل
رهبر انقلاب عرصه‌ها و زمینه‌هایی را نام بردند که در آن نیاز به تحول داریم:
- تحوّل در زمینه‌ی اقتصاد از طریق ایجاد اقتصاد بدون نفت
- تحوّل در زمینه‌ی بودجه‌بندی‌های دولتی از طریق ایجاد بودجه‌ی عملیّاتی (دولت و مجلس بودجه را جوری ببندند که به معنای واقعی کلمه ناظر به موضوع و عملکرد باشد)
- تحوّل در زمینه‌ی مسائل آموزش از طریق آموزش‌های عمقی و کاربردی و درس‌ها و بحث‌های فایده محور، نه صرفاً حفظی و از طریق اجرا کردن برنامه‌ی تحوّلی که برای آموزش‌وپرورش تهیّه شده
- تحوّل در زمینه‌ی مسائل اجتماعی از طریق تأمین عدالت یا حلّ قطعی مشکلاتی مثل اعتیاد
- تحوّل در زمینه‌ی مسائل خانواده و رفع حرکت سریع کشور به سمت پیری
از میان این عرصه‌ها دو مقوله «اقتصاد بدون نفت» و «عدالت» را بررسی می‌نماییم.
ضرورت و راهکار‌های اقتصاد بدون نفت
رهبر انقلاب سال‌های طولانی است بر ضرورت کم کردن نقش نفت و تحقق اقتصاد بدون نفت تأکید کرده و بر آن اصرار می‌ورزند. ایشان راه‌حل‌ها و راهبرد‌های تحقق اقتصاد بدون نفت را نیز مشخص کرده‌اند: خودباوری و تکیه بر امکانات ذاتى، تلاش همگانی برای عدم وابستگی به نفت، لزوم افزایش تولید و صادرات غیرنفتی، استفاده از منابعِ فراوان و عظیم کشور؛ ایجاد ارزش افزوده برای نفت، اقتصاد مقاومتی، ارتباط بین دستگاه‌های دولتی و دانشگاه، کاهش نقش تعیین‌کننده‌ی نفت خام در منابع مالی دولت، لحاظ کردن ضرورت اقتصاد بدون نفت در برنامه‌ریزی‌های کلان مسئولین اقتصادی.
جایگاه بنیادین و اهمیت اعلای عدالت
در باب عدالت نیز باید گفت که امام خامنه‌ای مدافع و معتقد و پایبند به عدالت هستند و مکرر در مکرر جایگاه بنیادین و اهمیت اعلای عدالت را یادآور گردیده‌اند. ایشان عدالت را دارای نقش اساسی در بنیان عالم و آفرینش، ویژگی جامعه مهدوی، مهمترین ارزش در جامعه، دغدغه همیشگى و تاریخى بشر می‌دانند و عدالت را محور انقلاب و سرلوحه دغدغه‌های نظام و تأمین عدالت را هدف اصلى در نظام جمهورى اسلامى، برقراری عدالت را آرزوی نظام و عدالت حدّاکثری را برنامه و خواست جمهوری اسلامی اعلام نموده‌اند.
معظم‌له بار‌ها بر عدالت اقتصادی و اجتماعی، تأکید و مفهوم و مصادیق عدالت اقتصادی را بازگو نموده‌اند:
- از میان رفتن فاصله ژرف میان طبقات و برخورداری‌هاى نابه‌حق و محرومیت‌ها
- یکسان کردن فرصت‌هاى بهره‌مندى از امکانات عمومى و جلوگیری از سوءاستفاده
- افزایش امنیت اقتصادی
- عادلانه و عاقلانه تقسیم کردن امکانات کشور
- داشتن فرصت‌های برابر و استفاده همگانی از امکانات عمومى
- کاهش فاصلههاى طبقاتى و فاصلههاى جغرافیایى
- مبارزه با فساد مالى و اقتصادى
تحقق عدالت نیازمند برداشتن گام‌های بزرگ
برای اجرای عدالت و تحقق مصادیق آن باید گام‌های بزرگی برداشته شود و در این زمینه انتظارات متعددی از مسئولان وجود دارد.
پیش‌شرط‌ها و پیش‌نیازهاى اجراى عدالت از جانب مسئولان از دیدگاه رهبری عبارت است از: قاطعیت، ارتباط با مردم، ساده‌زیستى و مردمى بودن، خودسازى و تهذیب.
وظایف مسئولان جمهوری اسلامی در قبال عدالت از دیدگاه ایشان عبارت است از: جدّ و جهد و اخلاص در اجرای عدالت، اجرای عدالت مورد نظر اسلام در همة ابعاد، پر کردن شکاف اقتصادى در بین مردم و رفع تبعیض، رواج عدالت در بدنه حاکمیت.
در پیام رهبر انقلاب به مناسبت آغاز به کار یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی آمده است:
«در باب اقتصاد، علاوه بر مشکلات عمده‌ی مشهود، باید اذعان کنیم که در دهه‌ی پیشرفت و عدالت، نمره‌ی مطلوبی در باب عدالت به دست نیاورده‌ایم. این واقعیّتِ ناخواسته باید همه را به تلاش فکری و عملی در باب معیشت طبقات ضعیف، به مثابه‌ی اولویت، وادار سازد.» ۰۷/۰۳/۱۳۹۹
آری با وجود محرومیت‌زدایی عظیم و خدمات فراوان جمهوری اسلامی به محرومان و مستضعفان، نسبت به دوران طاغوت و نسبت به سایر کشور‌ها و با وجود مبارزات خستگی‌ناپذیر و بسیار درخشان دستگاه قضا با مفسدان اقتصادی و دانه‌درشت‌ها به‌ویژه در مدت کوتاهی که از ریاست حجت‌الاسلام رئیسی می‌گذرد، هنوز راه طولانی در عرصه تحقق عدالت در پیش داریم که این امر همت و تلاش افزون‌تر مسئولان در راستای عمل به منویات رهبری و وظایف مورد انتظار ایشان را می‌طلبد. 40