حسن هانی زاده کارشناس مسائل بین الملل در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی بصیرت در رابطه با مناقشه قره باغ گفت: درگیری های اخیر بین ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه خود مختار و استراتژیک قره باغ این سوال را مطرح می کند که چه قدرت هایی در صدد بحران سازی جدیدی در آسیای میانه و قفقاز بر آمده اند.
درگیری های روزهای اخیر آذربایجان و ارمنستان بر سر حاکمیت قره باغ صدها کشته ومجروح از طرفین به همراه داشته در حالی که روسیه وترکیه در تشدید این در گیری ها نقش نیابتی به عهده دارند. این منطقه حساس از سال 1990 و زمانی که دو کشور همسایه یعنی آذربایجان و ارمنستان از چتر اتحاد جماهیر شوروی سابق خارج و استقلال کامل خود را به دست آوردند، همواره کانون بحران آسیای میانه تلقی می شود.
هانی زاده تاکید کرد: صرف نظر از سابقه تاریخی قره باغ که زمانی بخشی از سرزمین ایران بزرگ تلقی می شد و به موجب عهدنامه های ننگین ترکمنچای وگلستان به روسیه تزاری واگذار شد، اما پس از فروپاشی شوروی سابق این منطقه به یک اقلیم مورد منازعه بین ارمنستان و آذربایجان تبدیل شد.
در طول 3 دهه گذشته هر دو کشور همسایه یعنی ارمنستان و آذربایجان بر سر حاکمیت این منطقه وارد یک درگیری خونینی شده بودند که همچنان این در گیری ها ادامه دارد.
وی افزود: در طول این مدت و به طور مشخص از سال 1992 تا 1994 بر اثر جنگ آذربایجان و ارمنستان بیش از 15 هزار تن کشته و ده ها هزار نفر آواره شدند که نوعا بار کمک به آوارگان جنگی بر دوش ایران بود.
در سال 1994 توافقنامه آتش بس بین رهبران آذربایجان و ارمنستان به امضا رسید اما ارمنستان با این ادعا که ارامنه قره باغ مورد آزار ساکنان آذربایجانی قرار می گیرند حضور نظامی خود را در قره باغ تقویت کرد.
هانی زاده کارشناس مسائل بین الملل در ادامه گفت: سازمان ملل تحت فشار آمریکا و به دلیل رگه های اعتقادی و روابط تاریخی بین مسکو و ایروان منطقه قره باغ را که 2400 کیلومتر مربع مساحت دارد بخشی از قلمرو آذربایجان می داند.
هانی زاده تصریح کرد: روسیه به شدت از حاکمیت ارمنستان حمایت می کند در حالی که ترکیه به دلیل نگرش های دینی و قومیتی از آذربایجان پشتیبانی می کند. در واقع در گیری های اخیر قره باغ نتیجه تراکمات رقابتی موجود بین ترکیه و روسیه در سوریه و منطقه است و از این رو قره باغ به کانون زورآزمایی دوکشور تبدیل شده است.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در خصوص عدم به رسمیت شناختن استقلال قره باغ توسط جامعه جهانی اظهار داشت: اگر چه قره باغ به صورتی یک جانبه استقلال خود را از دو کشور ارمنستان وآذربایجان اعلام کرد اما جامعه جهانی هرگز استقلال قره باغ را به رسمیت نشناخت زیرا قدرت های فرا منطقه ای با هدف تبدیل این منطقه به کانون بحران، از ایجاد یک راه حل ریشه ای برای پایان دادن به بحران این منطقه خودداری کرد.
وی تصریح کرد: پارلمان محلی منطقه قره باغ در 12 ژوئن 1988 با این توجیه که اکثریت جمعیت قره باغ را ارامنه تشکیل می دهند به جدایی کامل این منطقه از آذربایجان وپیوستن به ارمنستان رای داد اما همان زمان با مخالفت آذربایجان وترکیه مواجه شد.
این کارشناس مسائل منطقه در ادامه عنوان کرد: روسیه به شدت دنبال واگذاری حاکمیت قره باغ به ارمنستان است در حالی که ترکیه به دلیل بر خورداری آذر بایجان از ثروت های طبیعی مانند نفت وگاز تلاش دارد تا حاکمیت این کشور بر این منطقه را تثبیت کند.
هانی زاده درباره کمک ایران برای حل مناقشات دو کشور خاطرنشان کرد: همواره جمهوری اسلامی ایران در طول 3 دهه گذشته تمام امکانات ونفوذ خود را برای حل ریشه ای مناقشه قره باغ به کار گرفت زیرا ایران به دلیل داشتن مرز مشترک با دو کشور قطعا تحت تاثیر رخدادهای منطقه قره باغ قرار خواهد گرفت.
هانی زاده در پایان صحبت‌های خود اظهار داشت: گسترش جنگ بین ارمنستان و آذربایجان موجب خواهد شد تا ساکنان قره باغ ناچار شوند تا برای در امان ماندن از حملات توپخانه ای ارمنستان و آذربایجان به سمت ایران کوچ کنند. لذا جمهوری اسلامی ایران بارها آمادگی خود را برای حل مناقشات دو کشور اعلام کرده اما چنین اراده ای نزد دو بازیگر اصلی این بحران یعنی روسیه و ترکیه وجود ندارد.
اگر بحران قره باغ ادامه یابد قطعا منطقه قفقاز بار دیگر به کانون تقابل قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای تبدیل خواهد شد و این امر ثبات و امنیت آسیای میانه را تحت تاثیر شدید قرار خواهد داد.
تشدید درگیری ها ممکن است که ترکیه و روسیه را در تقابل با یکدیگر قرار خواهد داد و در نتیجه امکان مهار بحران قره باغ در صورت ادامه جنگ وجود نخواهد داشت.
شورای امنیت سازمان ملل نیز که معمولا تصمیمات خود را بر اساس مصلحت اندیشی های قدرت های فرا منطقه ای اتخاذ می کند تنها به صدور بیانیه ای که طی آن از طرفین در خواست کرده تا آتش بس را رعایت کنند، اکتفا کرد.
امروز بحران قره باغ وارد یک مرحله خطرناکی شده و ترکیه و روسیه که رقابت9 ساله تنگاتنگی در سوریه دارند اکنون یک جنگ نیابتی را در حساس ترین منطقه آسیای میانه سازماندهی کرده اند.
با توجه به تاثیر گذاری بحران قره باغ بر امنیت منطقه قفقاز واحتمال ورود مستقیم ترکیه و روسیه به این بحران، جامعه جهانی باید سریعا از ادامه جنگ وخونریزی بدون توجه به جهت گیری های سیاسی، جلو گیری کند.
گفتگو از وحید قاسمی