اهالی شهر طرابلس در شمال لبنان از روز دوشنبه 6 بهمن 99 در اعتراض به اوضاع اقتصادی و معیشتی و همچنین تمدید قرنطینه سراسری دست به تظاهرات زده و با نیروهای امنیتی درگیر شدند.
معترضان با سنگ و بمب های آتش زا به مراکز دولتی حمله کرده و مراکزی مانند شهرداری این شهر را به آتش کشیدند. همچنین جاده‌ها و خیابان های شهر را مسدود و اقدام به آتش زدن لاستیک در میادین «عبدالحمید الکرامی» و «القبه» کردند.
به دنبال آن، ارتش اطراف مراکز مهم و دولتی حلقه امنیتی تشکیل داده و مانع نزدیک شدن معترضان به این مراکز شد.
با گسترش دامنه اعتراضات، نیروهای امنیتی علاوه بر گاز اشک آور، برای پراکندن مردم از سلاح های گرم استفاده کرده و به گفته منابع لبنانی، تا کنون ۴۰۰ نفر زخمی و دو تن کشته شده اند. در این درگیری ها ده ها تن از نیروهای امنیتی نیز زخمی شده اند.
طرابلس به عنوان یک شهر بندری که پایتخت شمال لبنان نامیده می شود، یکی از فقیرترین شهرهای این کشور محسوب می شود و بیش از نیمی از ساکنان این شهر زیر خط فقر زندگی می کنند. این شهر یکی از کانون های جنبش بی سابقه اعتراضی در اکتبر ۲۰۱۹ علیه طبقه حاکم بود که به فساد و بی کفایتی متهم شده بودند.
همزمان، در سایر مناطق لبنان مانند بیروت، صیدا و بقاع نیز وقوع تظاهرات و اعتراضات گزارش شده است.
مشکلات زیرساختی
لبنان بدترین بحران اقتصادی خود را از زمان پایان جنگ داخلی در سال ۱۹۹۰ تاکنون تجربه می کند. این بحران با شیوع ویروس کرونا و اعمال قرنطینه عمومی، ابعاد گسترده تری یافته و بسیاری از قشرهای مختلف جامعه را به زیر خط فقر کشانده است.
به گزارش سازمان ملل در حال حاضر نیمی از جمعیت لبنان زیر خط فقر و یک چهارم لبنانی ها زیر خط مطلق فقر زندگی می کنند.
یکی از معضلات دیگر لبنان، گسترش فساد مالی در این کشور است. سازمان شفافیت بین الملل در تازه ترین گزارش خود درباره فساد مالی در کشورهای مختلف جهان اعلام کرد از مجموع ۱۸۰ کشور، لبنان با رتبه ۱۴۹ یکی از کشورهای پرفساد محسوب می شود.
این در حالی است که لبنان همچنان با خلا دولت مواجه است. دولت حسان دیاب پس از انفجار مهیب در بندر بیروت که منجر به کشته شدن بیش از ۲۰۰ نفر و ویرانی چندین محله شد استعفا کرد. برای بسیاری از لبنانی‌ها فاجعه انفجار بیروت نمادی از بی‌تفاوتی رهبران سیاسی بوده است. هنوز هم مردم می پرسند، چرا ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم در بندر بیروت انبار شده بود و چرا دولت و دستگاه های ذی ربط نسبت به خطرات آن بی تفاوت بوده اند؟
سعد حریری، نخست وزیر لبنان که قبلا در پی تظاهرات گسترده لبنانی ها کناره گیری کرده بود اکنون دوباره به صحنه سیاست بازگشته و در پی تاسیس کابینه جدید خود است. اما با توجه به اختلافات بین گروه های سیاسی هنوز موفق به تشکیل کابینه نشده است. حوادث طرابلس نیز از محبوبیت او کاسته و کار او را مشکلتر خواهد کرد.
برخی ناظران علاوه بر ضعف دولت در ارائه خدمات به لبنانی ها از جمله در طرابلس، به ضعف جریان المستقبل به رهبری سعد حریری اشاره کرده اند که سال ها بر مناطق سنی از جمله طرابلس سیطره داشته است.
این در حالی است که سایر شخصیت های سنی طرابلس مانند نجیب میقاتی، فیصل کرامی و محمد الصفدی هم نتوانسته اند این خلا را پر کنند. برخی رسانه های لبنانی هم گفته اند بهاء حریری (برادر سعد حریری) به تحریک معترضان پرداخته و سعی دارد در رقابت با جریان المستقبل، خود را مطرح کند.
از سوی دیگر، برخی منابع لبنانی به نقش جریان 14 مارس از جمله «اشرف ریفی» از سیاستمداران غربگرا در حوادث طرابلس اشاره کرده اند که اعتراضات مردم را انتفاضه خوانده و به تداوم آن فراخوانده است.
ظاهرا جریان 14 مارس با محوریت المستقبل تلاش می کند تا با حمایت از آشوبگران در طرابلس، میشل عون را به پذیرش ترکیب مورد نظر حریری برای کابینه جدید وادار سازد. به عبارتی حریری حوادث طرابلس را محملی برای مخابره پیام خود به بیروت در جهت تحقق اهداف سیاسی خود قرار داده است.
عناصر نفوذی
منابع امنیتی لبنان درباره تحرکات اخیر معترضان لبنانی در طرابلس گزارش دادند که گروه های متشکل از افراد حرفه ای و دارای تجربه خرابکاری در حمله به اماکن عمومی وارد اعتراضات طرابلس شدند و در این جریان پنج نفر از جمله چهار لبنانی و یک سوری دستگیر شدند.
در بیانیه نیروهای امنیتی در این باره آمده است در تحقیقات اولیه مشخص شد که افراد دخیل در اتفاقات اخیر طرابلس سابقه شرکت در فعالیت‌های خرابکارانه از جمله حمله به بانک ها را داشتند و برخی از آنان از بقایای گروه های غیر سازمان یافته در احزاب چپ گرا هستند.
طبق بیانیه مذکور علاوه بر لبنانی ها عناصر خارجی از جمله سوری‌ها و فلسطینی ها نیز که از خارج از طرابلس وارد این شهر شدند در آشوب های اخیر دست داشتند و سرویس های اطلاعاتی در حال تحقیق برای یافتن هویت واقعی این افراد هستند.
در هر حال با توجه به ضعف اشراف اطلاعاتی و فضای باز لبنان، امکان نفوذ عوامل بیگانه به ویژه از طرف آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی در روند اعتراضات لبنان بسیار بالاست.
از طرفی، همزمان با تشدید درگیری ها در طرابلس، «دورثی شیا» سفیر آمریکا در لبنان در سخنانی تحریک آمیز خطاب به مقامات این کشور گفته است واشنگتن نمی تواند قبول کند که حزب الله در دولت جدید لبنان مشارکت کند. در واقع آمریکا قصد دارد در حالی که لبنان شاهد هرج و مرج در شمال است، شروط و خواسته های خود را در باره دولت جدید به مسئولین این کشور به ویژه میشل عون رئیس جهموری لبنان تحمیل کند.
جمع بندی و دورنما
وضعیت آشفته لبنان از جنبه اقتصادی و سیاسی، آبستن حوادثی مانند اعتراضات و درگیری های طرابلس در مقاطع مختلف می باشد. نکته قابل توجه آن است که تظاهرات اخیر طرابلس به سرعت تبدیل به درگیری و خشونت شده و دولت ناچار شد برای سرکوب معترضان کماندوهای ارتش را وارد عمل کند. همین امر موجب افزایش خشم و انزجار لبنانی هایی می شود که با انگیزه اعتراض به وضعیت معیشتی به خیابان ها ریخته اند.
این در حالی است که هیات حاکمه و غالب گروه های سیاسی تا کنون عزمی برای حل مشکلات این کشور از خود نشان نداده و متاسفانه بیش از آن که به فکر مشکلات مردم باشند، در پی کشمکش های سیاسی و تامین منافع خاص خود می باشند.
نکته قابل توجه آن که حوادث طرابلس به جای آۀن که موجب تنبه مسئولین و سیاسیون شود، دستمایه تشدید اختلافات میان گروه های سیاسی شده و به ویژه جریان 14 مارس و المستقبل قصد دارند از آب گل آلود ماهی بگیرند.
تلاش ها و دخالت های خارجی از جمله تحرکات امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه نیز گرهی از کار لبنانی ها نگشوده و در حد مانورهای سیاسی و تبلیغاتی باقی مانده است.
همچنین آشوب در طرابلس، فرصتی را برای برخی مداخله جویی کشورها مانند آمریکا فراهم نموده که برای ترسیم دولت آینده و اعمال فشار بر حزب الله وارد عمل شوند.
به نظر می آید اگر جریان های سیاسی لبنان نسبت به تشکیل دولت به یک توافق اولیه نرسند و دولت جدید اقدام عاجلی برای حل مشکلات اولیه مردم انجام ندهد، تکرار حوادث چند روز گذشته در سایر شهرهای لبنان دور از انتظار نخواهد بود.
تداوم این چرخه، چه بسا لبنان را وارد مراحل دشوارتری نموده و ثبات و امنیت این کشور را با مخاطرات تازه ای مواجه خواهد کرد.