مسئله انتخابات به‌واسطه اهمیت بالای خود در نظام جمهوری اسلامی همواره و از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی در کانون توجه بنیان‌گذار کبیر نظام و خلف صالح ایشان قرار داشته و با حساسیتی خاص پیگیری شده است. بررسی رهنمودها و بیانات حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) نشان می‌دهد موضوع انتخابات از جهات مختلف موردتوجه ایشان قرارگرفته و این موضوع در مجموعه بیانات ایشان در محورهای مختلف قابل دسته بندی است.
1- انتخابات، جلوه حضور و مشارکت مردمی
حضرت امام خمینی(ره)، پیادهسازی آرمان‌های اسلام را در سایه استقرار نظام اسلامی، با مشارکت حداکثری توده‌های مردم میسر میدانستند. رویکرد حضرت امام(ره) در خصوص مشارکت سیاسی و انتخابات، حضور حداکثری مردم و انجام تکلیف آنان بود. حضرت امام(ره) در اهمیت حضور ملت می‌فرمایند:
«از مسائلی که ما در پیش داریم، الان قضیه انتخابات رئیس‌جمهور است. من کار ندارم کی رئیس‌جمهور میشود، به من مربوط نیست، من خودم یک رأی دارم به هرکه دلم می‌خواهد می‌دهم، شما هم همین‌طور. اما اگر بخواهید در مقابل دنیا اظهار حیات بکنید که بگویید ما بعد از گذشتن چندین سال زنده هستیم، باید مشارکت کنید. اگر خدای‌نخواسته از عدم مشارکت شما یک لطمه‌ای بر جمهوری اسلامی وارد بشود، بدانید که آحاد ما که این خلاف را کرده باشیم خدای‌نخواسته مسئول هستیم؛ مسئول پیش خدا هستیم. مسئله، مسئله ریاست‌جمهور نیست؛ مسئله، مسئله اسلام است؛ مسئله، مسئله قواعد اسلام است؛ مسئله، مسئله حیثیت اسلام است».(صحیفه امام، جلد19، ص328)
ایشان با بیان اینکه ما مأمور به تکلیف هستیم و نتیجه فرع آن است، تأکید داشتند یکی از وظایف مهم شرعی و عقلی ما برای حفظ اسلام و مصالح کشور، حضور در حوزههای انتخابیه و رأی دادن به نمایندگان صالح، کاردان و مطلع بر اوضاع سیاسی جهان و سایر چیزهایی که کشور به آن‌ها احتیاج دارد، می‌باشد.[1] حضرت امام(ره) همچنین تأکید داشتند که شرکت در انتخابات وظیفه‌ای الهی، ملی و انسانی است.[2] ایشان همچنین درجایی دیگر فرموده اند:
«وصیت من به ملت شریف آن است که در تمام انتخابات چه انتخاب رئیس‌جمهور و چه نمایندگان مجلس شورای اسلامی و چه انتخاب خبرگان برای تعیین شورای رهبری یا رهبر درصحنه باشند.» (صحیفه امام، جلد 21، صفحه ۴۲۱)
2- انتخابات به‌مثابه فرصتی برای تجدیدقوای نظام
رهبر معظم انقلاب اسلامی(مدظلهالعالی) نیز همواره توجه ویژهای نسبت به مقوله انتخابات داشته و با تأکید بر حضور حداکثری ملت در انتخابات، این موضوع را فرصتی برای تجدیدقوای نظام می‌دانند:
«انتخابات تزریق خون تازه در کالبد نظام جمهوری اسلامی است؛ تجدیدقوا و تجدید نیرو برای ملّت است… انتخابات یعنی این؛ یعنی یک روح جدید، یک خون تازه و یک‌نفس نو به کشور و به ملّت و به مردم دادن؛ انتخابات این است.»(امام خامنه ای، 19/11/1394)
همچنین معظمله درجایی دیگر می‌فرمایند: «انتخابات درواقع یک‌نفس تازه دادن به ملت ایران است؛ [ملت ایران] یک‌نفس تازهای پیدا میکند، طبیعت انتخابات این است. اینکه ملت ایران بیایند تکتک وارد میدان بشوند و رأی بدهند [که] آقا عقیده من این است، فلانی باید مسئول باشد – حالا چه در ریاست‌جمهوری، چه در مجلس شورای اسلامی، چه مجلس خبرگان؛ هرکدام از این‌ها جداگانه در جای خود اهمیت فراوانی دارد – هر فردی از آحاد ملت که این احساس مسئولیت را بکند، خودش یکی از آن عناصر حفظ‌کننده انقلاب است.»(امام خامنه ای، 19/10/1394)
3- انتخابات، مظهر اراده مردم
ازنظر مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی) انتخابات مظهر و تجلیگاه اراده و دخالت مردم در تعیین سرنوشت خود است. ایشان در کلامی می‌فرمایند: «انتخابات مظهر هر سه باوری است که در امام وجود داشت و باید در ما وجود داشته باشد: مظهر خداباوری است، چون تکلیف است. وظیفه ما است، تکلیف ما است که در سرنوشت کشور دخالت کنیم؛ تکتک آحاد ملت این تکلیف را دارند. مظهر مردمباوری است، چون انتخابات مظهر اراده آحاد مردم است؛ مردم‌اند که مسئولان کشور را به این وسیله انتخاب می‌کنند و مظهر خودباوری است، چون هرکسی که رأی در صندوق می‌اندازد، احساس میکند که به سهم خود در سرنوشت کشور دخالت کرده است، به سهم خود تعیین کرده است؛ این خیلی چیز مهمی است. پس انتخابات هم مظهر خداباوری است، هم مظهر مردمباوری است، هم مظهر خودباوری است.»(امام خامنه ای، 14/3/1392)
همچنین معظمله در جایی دیگر بر این نکته چنین تأکید می‌کنند: «انتخابات، مسئله بسیار مهم و اساسی و تعیین‌کننده‌ای است. اهمیت انتخابات از جهات گوناگونی است. یکی از آن‌ها این است که نظام ما نظامی است متکی به ایمانها و عواطف و علایق مردم.»(امام خامنه ای، 14/11/1374)
4- انتخابات، عرصه بروز همبستگی و وحدت
رهبر معظم انقلاب(مدظلهالعالی) همواره بر وحدت و همبستگی آحاد مردم در راستای تحقق اهداف نظام تأکید داشته و انتخابات را عرصهای برای ظهور این مهم می‌دانند: «انتخابات یکی از میدانهای مهم همبستگی است. درباره انتخابات حرف زدیم، همه حرف زدند و تا وقت انتخابات هم باز هرچه لازم باشد، عرض خواهیم کرد. آنچه مهم است، این است که مردم در این میدان گزینش، همبستگی خود را نشان دهند. ملت ایران این فرصت گزینش را تا قبل از انقلاب اسلامی در هیچ دورهای نداشت؛ انقلاب اسلامی است که این فرصت را در اختیار ملت ایران گذاشته است.»(امام خامنه ای، 3/3/1384)
«انتخابات میتواند عرصه ظهور و بروز وحدت، عقلانیت و شعور ملی باشد. اگر انتخابات به‌گونه‌ای باشد که گروه‌های سیاسی در یک رقابت مثبت برای خدمتگزاری به مردم، سهم متناسب و لایق خود را به دست آورند، این انتخابات زمینهساز نشاط و پیشرفت جامعه خواهد بود.»(امام خامنه ای، 21/7/1386)
5- انتخابات، شاخص و عاملی حیاتی برای نظام
از نظر مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی) انتخابات شاخص مهم نظام است که همواره مورد طمع دشمنان قرار داشته است: «انتخابات، شاخص و علم نظام جمهوری اسلامی است. به کوری چشم دشمنها، ما الحمدلله انتخابات را بدون اندک تأخیری، همیشه سروقت انجام دادیم؛ این خیلی مهم است. از سال ۵۸ که اولین انتخابات انجام‌گرفته است تا امروز، سی و یکی دو تا انتخابات انجام‌گرفته؛ سروقت، با دقت. واقعاً خودشان را کشتند که شاید بتوانند در یک برههای انتخابات مجلس را عقب بیندازند، اما نتوانستند.»
(امام خامنه ای، 8/3/1390)
همچنین معظمله انتخابات را عاملی حیاتی برای نظام ارزیابی می‌کنند که موجودیت نظام به آن وابسته است. ایشان در این خصوص می‌فرمایند: «انتخابات حياتی است؛ نه اين انتخابات بالخصوص، [بلكه] همه انتخابات‌های كشور، بخصوص انتخابات رياست جمهوری كه از همه مهم‌تر است، در همه دوره‌ها، واقعاً برای كشور حياتی است؛ هم به لحاظ نفس انتخابات مهم است – كه اين يك مقوله مهمی است؛ خب جمهوری اسلامی است؛ جمهوری، ما جمهوری هستيم؛ مناصب ما و مقامات ما برآمده از جمهور ملت است، از مردم است؛ اين را بايستی ما باکمال دقت حفظ كنيم، اين خيلی باارزش است؛ اگر اين [انتخابات] در نظام جمهوری اسلامی وجود نمی‌داشت، امروز از نظامی كه با آن انقلاب به وجود آمد، خبری باقي نبود، اين خيلی مهم است.» (امام خامنه ای، 17/2/1396)
6- انتخابات، هم حق و هم تکلیف
از نگاه رهبر معظم انقلاب(مدظلهالعالی): «انتخابات یک حق است و یک وظیفه است. ما هرکداممان به‌عنوان یک فرد از افراد این ملت، هم حق‌داریم در انتخابات شرکت کنیم، هم وظیفه‌داریم. آن‌کسانی که به‌نظام جمهوری اسلامی معتقدند، قانون اساسی را قبول دارند، هم از این حق می‌خواهند استفاده کنند، هم این وظیفه را می‌خواهند انجام دهند. همه باید این وظیفه را انجام دهند.»(امام خامنه ای، 19/10/1391)
7- انتخابات، نقطه اساسی وصل افکار مردم به بدنه نظام اجرایی
مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی) انتخابات را نقطه اتصال خواست و اراده مردم به‌نظام اجرایی کشور دانسته و ازاین‌جهت حائز اهمیت می‌دانند. ایشان در این زمینه می‌فرمایند: «آنچه امروز مطرح است و لازم است با شما برادران عزیز وزارت کشور و استانداران و فرمانداران و معاونان سیاسی و کارکنان وزارت محترم کشور مطرح بشود، این است که انتخابات، با همان جایگاه اساسی خود در نظام جمهوری اسلامی، همواره موردتوجه باشد. انتخابات، آن نقطه اساسی وصل افکار و آرای مردم به بدنه نظام اجرایی است. اگر انتخابات – همچنان که بحمدالله درگذشته همین‌طور بوده است – با حضور مردم، با اراده‌ی مردم، با آزادی کامل مردم و انتخاب آزادانه آن‌ها انجام بگیرد، و بخصوص اگر ان‌شاءالله در این انتخاب، حداکثر آگاهی از سوی مردم به کار برود، تا اینکه افراد صالح و شایسته و حقیقتاً حائز شأن نمایندگی این ملت عظیم، به مجلس فرستاده بشوند، نظام اسلامی میتواند مطمئن باشد که در جهت آرزوها و هدف‌های خود درحرکت است. این، نقش انتخابات و شأن والای انتخابات است.»
(امام خامنه ای، 27/9/1370)
8- انتخابات، مؤثرترین وسیله برای تحقق آرمان‌ها
مطالبات و آرمان‌های فردی و ملی را باید از مهم‌ترین انگیزه‌های مشارکت افراد در عرصه‌های مختلف اجتماعی دانست. از نگاه رهبر معظم انقلاب(مدظلهالعالی) «انتخابات جلوه‌ی بسیار زیبا و جذاب مشارکت عمومی است؛ مؤثرترین وسیله برای این است که هر فردی بتواند آرمان‌ها و خواست‌ها و مطلوب خود را در قالب اجرایی قرار دهد و آن را به تحقق نزدیک کند. اگر کسی را طبق آرمان‌ها و آرزوهای خودتان انتخاب کردید، این امکان که آن آرزوها تحقق پیدا کند، به واقعیت نزدیک میشود. کسی که فکر می‌کنید برای تحقق خواست‌ها و آرزوها و گشودن گره‌های مهمی که برای شما در زندگی مطرح است، مناسب و شایسته است، وقتی او را انتخاب کردید، درواقع بلندترین قدم را برداشته‌اید؛ برای اینکه این مشکلات از بین برود. هر خواسته‌ای – چه مادی و چه معنوی – در این انتخاب و در تعیین مسئول قوه اجرایی میتواند تحقق پیدا کند.»(امام خامنه ای، 11/2/1384)
9- انتخابات، مایه کند شدن حربه دشمن
دشمنان و معاندان همواره در پی ضربه زدن به‌نظام از راه‌های گوناگون هستند و طبیعتاً انتخابات به‌واسطه اهمیت ذاتی خود بیش از دیگر عرصه‌ها، نگاه طمع ورزانه آنان را به خود جلب میکند. رهبر معظم انقلاب(مدظلهالعالی) از این منظر، انتخابات و برگزاری آن را مایه شکست دشمنان و مصونیت بخشی به‌نظام ارزیابی می‌کنند: «دشمنان ما می‌خواهند اصلاً انتخابات برگزار نشود. چرا؟ برای اینکه بتوانند شاهدی بیاورند که در ایران مردم‌سالاری و دموکراسی نیست. وقتی ما انتخابات برگزار می‌کنیم، حربه آن‌ها کند میشود. بنابراین اولین خواسته‌های آن‌ها برگزار نشدن انتخابات است؛ کما اینکه زمان برگزاری انتخابات مجلس هفتم هم تلاش کردند انتخابات را تعطیل کنند؛ اما خدا نگذاشت. آن‌ها خیلی تلاش کردند؛ انواع و اقسام راه‌ها را پیمودند و بعضی از عناصر غافل داخلی را هم به کار گرفتند؛ اما «اِنّهُم یَکیدونَ کَیداً وَ اَکیدُ کَیدا» خدای متعال مکر آن‌ها را پاسخ داد و جلواش را گرفت و بحمدالله انتخابات خوب برگزار شد. در این انتخابات هم اولین هدف آن‌ها این است که انتخابات برگزار نشود.»
(امام خامنه ای، 19/2/1384)
«انتخابات میتواند برای کشور و ملت ما یک وسیله مصونیت و یک نمودار اقتدار باشد و ملت و نظام اجرایی کشور را در مقابله با چالش‌های گوناگون جهانی، از گذشته مستحکم‌تر کند. انتخابات میتواند نظام جمهوری اسلامی را جوان‌تر ازآنچه هست، بکند. انتخابات پرشور از سوی مردم میتواند روز نویی را برای آن‌ها رقم بزند. انتخابات، هم درصحنه خارجی و در مقابل چشم بیگانگان، هم درصحنه داخلی، و هم برای پیشرفت کشور، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین رویدادهاست. دشمن می‌خواهد انتخابات نباشد. اگر می‌توانستند روی مردم و یا گروه‌های سیاسی اثر بگذارند، کاری می‌کردند که اصلاً انتخابات برگزار نشود.»(امام خامنه ای، همان)
10- انتخابات ریاست جمهوری، مظهر آزادی و قدرت انتخاب و رشد ملت ایران
رهبر معظم انقلاب(مدظلهالعالی) انتخابات ریاست جمهوری را مهم‌تر از سایر موارد مشابه دانسته و معتقدند: «مسئله اصلی که امروز در نظر دارم عرض کنم، مسئله انتخابات است که مسئله بسیار مهمی است. انتخابات را یک حادثه کوچک نگیرید. همه انتخاب‌های کشور همین‌طور است؛ اما انتخاب ریاست جمهوری مهم‌تر است... انتخابات ریاست جمهوری، مظهر آزادی و قدرت انتخاب و رشد ملت ایران است.»
(امام خامنه ای، 28/2/1380)
11- تأثیر بلندمدت انتخابات
ازجمله تصورات نادرستی که موجب میشود افراد در انتخاب فرد اصلح برای ریاست جمهوری دقت لازم را به خرج ندهند، تصور انتخابات و انتخاب رئیس‌جمهور به‌عنوان یک رویداد با تأثیرات کوتاه‌مدت است. رهبر معظم انقلاب(مدظلهالعالی) این تصور نادرست را چنین اصلاح می‌کنند: «انتخابات یک حادثه یک‌روزه است، ظرف یک روز انجام می‌گیرد؛ اما از آن حوادثی است که تأثیر آن، تأثیر بلندمدت است. انتخابات ریاست جمهوری را شما در ظرف یک روز انجام می‌دهید، اما اولاً کسی را یا کسانی را برای مدت چهار سال بر سرنوشت کشور و جریان‌های عمده کشور حاکم می‌کنید؛ ثانیاً دامنه تأثیر آن به همان چهار سال هم محدود نمی‌ماند. گاهی اوقات دولت‌ها کارهایی می‌کنند که تأثیرات آن تا سال‌ها باقی می‌ماند؛ چه‌کارهای خوب، چه خدای‌نکرده کارهای غیر خوب؛ تأثیر آن منحصر نمی‌ماند به آن چهار سال؛ مثل یک جریانی ادامه پیدا میکند. پس شما در یک روز یک حرکتی می‌کنید، یک انتخابی می‌کنید، یک اقدامی می‌کنید که تأثیر آن در کوتاه‌مدت، در چهار سال، و در بلندمدت، گاهی در چهل سال باقی می‌ماند؛ این‌قدر انتخابات مهم است.»(امام خامنه ای، 25/2/1392)
12- انتخابات، تضمین‌کننده آینده و امنیت کنونی
از منظر مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی) «حضور در انتخابات یکی از مستحکم‌ترین وسیله‌هایی است که این ملت میتواند آن را مثل یک زره پولادین در مقابل خود و در مقابل حمله دشمنان و سوءنیت و بددلی مستکبران و دخالت کنندگان نگه دارد...»(امام خامنه ای، 18/10/1382) مشارکت گسترده و حداکثری در انتخابات که شاخص اقتدار مردمی نظام است، برای دشمنان و بدخواهان بهخوبی معنیدار است. «وقتی مردم در انتخابات شرکت کنند و شور انقلابی خودشان را نشان بدهند، این موجب امنیت کشور میشود، این موجب پس زدن دشمنان میشود، طمع دشمن را کم میکند.»(امام خامنه ای، 29/11/1399) زمانی که شور انتخاباتی باشعور و آگاهی همراه باشد، میتواند کشور را بر ریل کارآمدی قرار داده و پیشرفت و ترقی را تأمین کند. با این نگاه، فرمانده معظم کل قوا(مدظلهالعالی) معتقدند: «انتخابات برای کشور یک افتخار است، یک فرصت است، یک امکان است، یک ذخیره است که اگر شرکت پرشور مردم باشد، این یقیناً به آینده کشور کمک خواهد کرد. البته اگر این شرکت پرشور همراه بشود با یک انتخاب درست که حقیقتاً یک نیروی کارآمد و باایمان و پرانگیزه و علاقه‌مند به کار انتخاب شود بهوسیله مردم، خب این نورعلینور است و آینده کشور را تضمین خواهد کرد.»(همان)
[1] 22/11/1362
[2] 14/12/1362