از آوریل سال 2021 میلادی تا به امروز بغداد، پایتخت عراق میزبان چند دوره مذاکره میان جمهوری اسلامی و عربستان سعودی بوده است. مذاکراتی که در راستای ازسرگیری روابط میان جمهوری اسلامی و عربستان پیگیری می شود. آخرین دور این مذاکرات اوایل اردیبهشت ماه در پایتخت عراق برگزار شد و از آن زمان تا به امروز مذاکراتی انجام نشده است.
در همین راستا مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق سفر منطقه ای خود را آغاز کرد و ابتدا به عربستان رفت، با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان دیدار و رایزنی کرد و سپس به تهران آمد تا با مقام های کشورمان گفت و گو کند پس از آن بود که سعید خطیب زاده، سخنگوی سابق وزارت امور خارجه کشورمان اعلام کرد، دور بعدی مذاکرات میان تهران و ریاض به زودی ازسر گرفته می شود.
علاوه بر این، به تازگی فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق اعلام کرد، کشورش قرار است علاوه بر میزبانی مذاکرات دوجانبه میان جمهوری اسلامی و عربستان میزبان مذاکرات جداگانه ای میان ایران با مصر و اردن باشد. آنگونه که این مقام عراقی گفته، ایده مذاکره میان تهران با قاهره و امان از سوی جمهوری اسلامی مطرح شده است.
مناسبات ایران با مصر در دهه های گذشته به سردی گراییده است. برخی موضوعات به ویژه از سوی طرف مصری برای توسعه روابط با جمهوری اسلامی معذوریت ایجاد کرده است. معذوریت های مصر در عرصه بین المللی به نوع تعامل این کشور با آمریکا، وابستگی جدی به کمک های سالانه واشنگتن و در منطقه ارتباط با رژیم صهیونیستی و تلاش قاهره برای بهره گیری از موقعیت خود به لحاظ نزدیکی به سرزمین های اشغالی برای گرفتن امتیازات به نفع خود بازمی گردد و این موارد علاوه بر وابستگی به کمک های مالی از سمت عربستان و امارات است.
این موضوعات باعث شده است تا مصر با وجود ادعا در زمینه زعامت جهان عرب، فاقد استقلال کافی برای تصمیم گیری برای توسعه همکاری ها از جمله با ایران باشد.
درباره اردن نیز با وجود پیشینه درازمدت روابط با ایران، مناسبات دوجانبه از موضوعی مشابه رنج می برد که همانا تلاش آمریکا برای ایجاد شکاف میان دو کشور است و اردن با وجود تمایل به حفظ ارتباط با ایران، تلاش می کند این دو رویکرد تقریباً متضاد را همزمان با هم پیش ببرد.
حسین کنعانی مقدم، کارشناس سیاست خارجی درباره ابعاد مختلف مذاکرات احتمالی میان جمهوری اسلامی ایران با کشورهای اردن و مصر و چشم انداز آینده روابط دوجانبه در گفت وگویی گفت: مطرح شدن ایده برگزاری مذاکره میان جمهوری اسلامی با اردن و مصر در قالب برنامه ای منسجم قابل ارزیابی و به نظر می آید این موضوع پروژه ای کاملاً به هم پیوسته است. با توجه به سناریوهایی که غرب در منطقه دنبال می کند، اینکه ائتلاف محور عبری-عربی-غربی در حال عادی سازی روابط با اعراب است، می توان گفت مهار نفوذ جمهوری اسلامی به یکی از مهمترین دغدغه های این ائتلاف تبدیل شده است.
وی درباره چرایی مطرح شدن ایده چنین مذاکراتی عنوان کرد: مصر به عنوان خط مقدم ارتباط فلسطینی ها با رژیم صهیونیستی و نیز اردن به عنوان یکی از پایگاه های مهم آمریکا در منطقه و هم پیمان مصر سعی می کنند با نزدیک کردن خود به عراق، این کشور را از حوزه مقاومت دور کنند. به همین لحاظ این فرصت را به عراق دادند تا به عنوان میانجی وارد عمل شود.
این کارشناس سیاست خارجی به تحلیل نقش عراق در این مذاکرات پرداخت و گفت: عراق در این میانجی گری بیشتر به دنبال آن است با حفظ اینکه جمهوری اسلامی مانع روابط نزدیک اردن و مصر با رژیم صهیونیستی نشود و با توجه به زمزمه هایی که در عراق درباره عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی مطرح بود، به نظر می آید طرح مذاکره میان جمهوری اسلامی با اردن و نیز مصر به این سمت پیش می رود که برخی بازیگران منطقه ازجمله سعودی ها بر آن هستند تا عراق را به این واسطه به جهان عرب، اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس برگردانند و نیز به مسیر عادی سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی سوق دهند.
کنعانی مقدم با بیان اینکه عراق در حال بهره گیری از این فرصت است تا با میانجی گری برای جمهوری اسلامی خود را به سیاست های مصر و اردن نزدیک کند، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران بعد موضوع مقاومت در منطقه و عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی، به عنوان یکی از موانع اصلی این پروژه شوم مورد توجه جدی آمریکایی ها قرار دارد. کشورهای محور عبری-عربی-غربی در تلاش هستند تا در صورت وجود سناریوی مخالفت با عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی عراق را نیز از گردونه ارتباطات جمهوری اسلامی با کشورهای عربی کنار بزنند.
وی تأکید کرد: به نظر می آید میانجی گری عراق بیشتر برای منافع خود عراقی ها مطرح است تا منافع ملی ایران. در عین حال تهران هر چه بتواند روابط خود را با کشورهای عربی عادی سازی کند، می تواند جبهه مقاومت را در مقابله با رژیم صهیونیستی، حفظ منافع ملی، موضوع فلسطین و کمک به مقاومت مستحکم تر کند. به نظر می آید آمریکایی ها در این طرح که بیشتر شکل «ناتوی عربی» به خود گرفته است، بعد از نشست هایی که مصر با مقام های آمریکا، اردن، رژیم صهیونیستی و عربستان در راستای ایجاد پیمان نظامی مشترک برگزار کردند و در حال پیگیری آن هستند، از عراق به عنوان بازیچه استفاده می کنند و آن را در مسیر میانجی گری قرار می دهند تا بتوانند ناتوی عربی را در منطقه تحکیم کنند.
این کارشناس سیاست خارجی درباره امکان ازسرگیری روابط میان ایران با مصر و اردن معتقد است: توسعه روابط جمهوری اسلامی با مصر و اردن تابعی از روابط رژیم صهیونیستی با مصر و اردن است. بی تردید ایران نمی تواند عادی سازی روابط خود با مصر و اردن و حتی عربستان را بدون عادی سازی روابط این کشورها با رژیم صهیونیستی دنبال کند؛ مگر اینکه جمهوری اسلامی بخواهد در رفتار خود با مصر و اردن، در کنار عراق و سوریه و موضوع اتحادیه عرب جایگاه خاصی باز کند و روابط خود را با این کشورها در چارچوب اتحادیه عرب گسترش دهد. اینکه تصور کنیم مصر و اردن به عنوان دو کشور خط مقدم روابط اعراب با رژیم صهیونیستی با جمهوری اسلامی صادقانه برخورد می کنند، مقداری ساده اندیشی خواهد بود.
کنعانی مقدم تأکید کرد: در زمینه دیپلماسی عمومی به نظر می آید آغاز رفت و آمدها و سفرهای اتباع کشورهای مختلف به مصر، اردن و عربستان در چارچوب امور زیارتی می تواند مقدمه ای برای عادی سازی روابط با این کشورها باشد. عربستان هم تمایل دارد چنین روابطی را از سربگیرد که این موضوع می تواند مقدمه ای برای توسعه روابط دو و چندجانبه میان کشورهای مذکور باشد. به هرحال دولت سیزدهم با سیاست هایی که در پیش گرفته است، ازجمله همکاری با کشورهای اسلامی و همسایه می تواند در این مسیر گام های مؤثری بردارد. هر چقدر بتوان با کشورهای عربی که از مقاومت حمایت می کنند، روابط خود را مستحکم تر و قوی تر کرد، منافع ملی ایران در آن زمینه بهتر حفظ خواهد شد.